Salgın, zam, işsizlik, yoksulluk, intiharlar ve AKP’nin tüm engellemelerine rağmen direniş: İşte 2020
Instagram sayfasında kasım ayında istifasını açıklayan Hazine ve Maliye eski Bakanı Berat Albayrak’ın her “Büyümeye devam ediyoruz” açıklamasına rağmen 2020 yılı işçi ve emekçiler için daha çok yoksulluğun yılı olurken, yandaşlar içinse daha da zenginleşilen bir yıl oldu. Önümüzdeki günlerde yurttaşları daha zor günler beklediğinin işareti olan Erdoğan’ın “acı reçete” açıklamasının yanı sıra AKP’liler yurttaşları mahkûm ettikleri açlıkla dalga geçerken, 2020 yılı bütün bunlara rağmen direnişlere de sahne oldu. İşsizliğin milyonları bulduğu, yoksulluğun, intihar sayısının arttığı ve enflasyonun gittikçe yükseldiği Türkiye koşullarında 2020 yılına damga vuran ve yaşanan bazı olayları derledik.
‘Yasak’ dediler sefalet çıktı
2020 yılına damgasını vuran salgınla birlikte, salgının resmi olarak ilan edildiği mart ayında birçok iş yeri kapatıldı, binlerce insan işsiz kaldı. İşçileri sefalete mahkûm eden yasa ise tam da o günlerde uygulamaya konuldu. AKP “işten çıkarma yasağı” getirdiğini açıkladı ancak 17 Nisan tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan kararın detayları hayal kırıklığı oldu işçiler için. Evet, işçiler resmi olarak işten çıkartılmıyordu ancak ücretsiz izne çıkartılarak bin 168 TL gibi yaşam koşullarının çok altında bir ücrete mahkûm ediliyordu. Böylece patronlar hükümetten teşvik üstüne teşvik alırken, işçiler asgari ücretin yarısı ile hayatlarını idame ettirilmeye zorlandı.
Asgari ücretin yarısı
İşçilerin bir kısmı ücretsiz izin ödeneği olan bin 168 TL ile geçinmeye çalışırken, bir kısmı ise işsizlik ücretinden bile daha az olan Kısa Çalışma Ödeneği ile başka bir mağduriyete mahkûm edildi. AKP ise açıkladığı her paket ile işçileri değil, işverenleri korudu.
Pişkin açıklamalar
2020’ye damgasını vuran ve yılın özeti gibi olan gelişmelerden biri de yakın bir tarihte biten 2021 bütçe görüşmelerinde yaşandı. AKP-MHP oylarıyla geçen bütçe görüşmelerine damga vuran ise AKP’lilerin yaşanan krize rağmen pişkin açıklamaları oldu. Yoksulluğun, işsizliğin ve ekonomik nedenli intiharların muhalefet tarafından sık sık gündeme getirilmesine karşın Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk, Samsun’da bir eline “iş” diğer eline “aş” yazarak yaşamına son veren yurttaşa yönelik soruları görmezden gelerek, “Türkiye’de yoksulluk, özellikle aşırı yoksulluk, sorun olmaktan kalktı” iddiasında bile bulundu. Görüşmelere damga vuran başka bir konuşma ise yine AKP’lilerden geldi. CHP Grup Başkanvekili Engin Altay’ın, “Millet aç, millet perişan. Evet herkesin midesine bir şey giriyor, kuru ekmek giriyor” sözlerine karşı AKP’li Şahin Tin ülkedeki ekmek kuyruklarına rağmen “O zaman aç değiller demek” diyerek karşılık verdi.
Kebap haberine engel!
Tartışmalardan kısa bir süre sonra ise Tin’in, yediği kebap fişlerini Denizli Çivril Belediye Başkanlığı’na yazdırdığına ilişkin haber, Denizli 1. Sulh Ceza Hâkimliği kararıyla erişimden kaldırıldı.
İntiharlarla geçen bir yıl!
Salgın ve ekonomik krizin derinleşerek bütün yıl devam ettiği 2020’de birçok yurttaş geçim sıkıntısından hayatına son verdi. Son 17 yılda geçim sıkıntısı nedeniyle intihar edenlerin sayısı 5 bine yaklaştı. TÜİK verilerine göre, 2002’den bu yana ülke genelinde toplam 4 bin 801 kişi geçim sıkıntısı yüzünden yaşamına son verdi. Aynı sebepten intihar edenlerin son 5 yıldaki sayısı da bin 370 kişi. 2018 Ağustos’ta yaşanan ekonomik krizle, sadece son 2 yılda ise 566 yurttaş intihar etti. Ülke genelinde ekonomik sebepler yüzünden yaşanan intiharların toplam intiharlar içindeki payı 2018’de yüzde 7.3 iken 2019’da yüzde 9.4’e yükseldi. Henüz 2020 verileri açıklanmasa da basına yansıyan onlarca intihar ile bu oran her geçen gün artıyor. Son olarak Samsun’da bir yurttaş bir eline “aş” bir eline “iş” yazarak hayatına son verdi.
Ölümler savaş bilançosu gibi
Yıla damgasını vuran olaylardan biri de yaşanan iş cinayetleri oldu. İSİG Meclisi’nin verilerine göre yılın ilk on bir ayında iş cinayetlerinde en az 2 bin 32 işçi hayatını kaybetti. Bunlardan en az 368 işçi ise koronadan hayatını kaybetti.
Koronadan hayatını kaybeden işçilerden biri de salgına rağmen üretime ara verilmemesini gazetemize eleştiren DİSK Devrimci Yapı İşçileri Sendikası (Dev Yapı-İş) Temsilcisi Hasan Oğuz’du. Salgının resmi olarak açıklandığı mart ayının sonunda nisanın başında Galataport’ta çalışan Oğuz, kalp krizi geçirdikten sonra kaldırıldığı hastanede yaşamını yitirdi. Oğuz’un ölüm raporuna korona değil “bulaşıcı hastalık” yazıldı.
Maaş faturalara gidiyor
2020’de birçok şeye zam gelirken yurttaşı en çok etkileyen ise enerji alanında yapılan zamlar oldu. TÜİK’in eylül ayında açıkladığı elektrik ve doğalgazdaki fiyat değişim oranları yurttaşın cebine yansıyan soygunu gözler önüne serdi. Buna göre, sanayide 2020 yılı birinci dönem elektrik fiyatlarına bakıldığında, tüketicilerin 1 kilovat elektrik için ödediği tutar bir önceki döneme göre yüzde 7.1, bir önceki yılın aynı dönemine göre ise yüzde 21.8 artarak ortalama 58.6 kuruş oldu. Konutlarda, 1 kilovat elektrik için, tüketicilerin 2020 yılı birinci döneminde ödediği tutar bir önceki döneme göre yüzde 7.2, bir önceki yılın aynı dönemine göre ise yüzde 32.3 artarak ortalama 71.2 kuruş oldu.
Sanayide 2020 yılı birinci dönem doğal gaz fiyatlarına bakıldığında ise tüketicilerin 1 metreküp doğal gaz için ödediği tutar bir önceki döneme göre yüzde 1.4 ve bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 13.2 artarak ortalama 189.0 kuruş oldu. Konutlarda, 1 metreküp doğal gaz için tüketicilerin 2020 yılı birinci döneminde ödediği tutar bir önceki döneme göre yüzde 2.4, bir önceki yılın aynı dönemine göre ise yüzde 34.7 artarak ortalama 182.6 kuruş oldu.
Verilerle 2020’den akılda kalanlar
Asgari ücret, 2 bin 324 TL
Türk-İş kasım ayı verilerine göre,
4 kişilik bir ailenin Açlık Sınırı 2 bin 517 TL, Yoksulluk Sınırı ise 8 bin 198 TL
Mutfak enflasyonu 12 ayda yüzde 19.68 arttı
Bekar bir çalışanın aylık yaşam maliyeti ise 3 bin 78 TL.
TÜİK’in veri oyunu
TÜİK işsizlik verilerine göre dar işsizlik oranı 1.1 puanlık azalış ile yüzde 12.7 oldu. Yine TÜİK’e göre Türkiye genelinde işsiz sayısı 2020 Eylül döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 550 bin kişi azalarak 4 milyon 16 bin kişi oldu. TÜİK’in açıkladığı dar tanımlı işsizlik oranı ve işsiz sayısı ise “işten çıkartma yasağı” adı altında salgının istihdam üzerinde yarattığı tahribatı yansıtmıyor.
DİSK-AR’a göre gerçek işsizlik ise
* Geniş tanımlı işsiz sayısı 9.5 milyon
* İş aramayıp çalışmaya hazır işsizlerin sayısı 4 milyon 136 bin
* Ümitsiz işsiz sayısı 1.4 milyon
* İstihdam 733 bin azaldı
* İşbaşında olanların sayısı 1 milyon 188 bin azaldı.
TÜİK’e göre enflasyon oranı ise kasımda yüzde 2.3 artarken, yıllık bazda yüzde 14.03 oldu. Yine 12 aylık ortalamalara göre yüzde 12.04 artış gerçekleşti.
Direnişçilere tutuklama
13 Ağustos’ta, 2016’da KHK ile ihraç edilen öğretmen Acun Karadağ, Nazan Bozkurt, Mehmet Dersulu, Gülnaz Bozkurt, Armağan Özbaş, Mahmut Konuk ve Alev Şahin gözaltına alınıp, 22 Ağustos’ta tutuklandı. Yine Yüksel direnişçilerinden olan, KHK ile Konya Selçuk Üniversitesi’ndeki görevinden ihraç edilen ve 324 gün açlık grevi eylemi yapan Nuriye Gülmen de 11 Ağustos’ta tutuklandı.
Kıdem gaspına kılıf üstüne kılıf
İşçiler ve emekçiler için 2020 yılının en önemli olayı kıdem tazminatı oldu. Cumhurbaşkanı Erdoğan, haziran ayında bir açıklama ile Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi’nden (TES) bahsetti ve kısa süre sonra bunun işçilerin kıdem tazminatının gasp edilmesini öngören bir tasarı olduğu ortaya çıktı. Buna göre, işçinin 11 günü işverene yazılacak ve işçi emekliliğini hemen alamayacaktı. Milyonlarca işçi ve ailesinin geleceği olan bu paranın gasp edilmesine karşı sendika konfederasyonları eylemsellikler koydu, “Kıdem kırmızı çizgimizdir” dedi. Ve böylece yasa şimdilik de olsa rafa kaldırıldı.
Her şeye rağmen direniş
Geride kalan 2020’ye tüm yasak ve engellemelere rağmen işçi direnişleri damga vurdu. Kıdem tazminatına karşı verilen mücadele başta olmak üzere, KHK ile ihraç edilenlerin eylemleri, Cargill, Bimteks, Atlas, Ekmekçioğlu direnişi ve daha birçok direniş işçilerin kararlılığı ile devam ederken onlardan en önemlilerinden biri de Soma ve Ermenek’te madencilerin ağustos ayında başlattıkları ve hâlâ devam eden direnişleri oldu.
‘Öyle mi alay komutanı’
Bağımsız Maden Sendikası öncülüğünde direnen madenciler 2014’te yaşanan Soma ve Ermenek katliamı sonrası verilmeyen hakları için yıllardır adalet arıyor. Son olarak çıkarılan yasadan da umudunu kesen madenciler, ağustos ayı ortalarında direnişe geçti. AKP’liler ile görüşen ancak sözlere rağmen haklarını alamayan madenciler, 12 Ekim’de Ankara’ya iki koldan yürümek istedi ancak önleri kesildi, saldırıya uğradılar. Buna karşı bulundukları alanları direniş alanına dönüştüren madenciler son olarak 16 Kasım’da İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’dan 15 Ocak’a kadar haklarının ödeneceği sözünü aldı. Ancak söze inanmayan madenciler sonuç alıncaya kadar direneceklerini dile getiriyor ve direnişleri sürüyor. Madencilerin önünü kesen jandarmaya karşı sarf ettikleri her sözleri ise gündem oldu. Sendikanın yöneticilerinden Kamil Kartal’ın, “Devletin gücü kıçı kırık patronlara değil, bize yetiyor öyle mi alay komutanı” sözleri direnişin sembolü oldu.
9 kez indirdiler ama!
2020 yılı için önemli bir diğer gelişme ise “uçuşta” olan ekonominin rotasında üst üste yapılan değişiklikler oldu. Yıl boyunca faizler bir indirildi, bir yükseltildi. Merkez Bankası Para Politikası Kurulu ilk olarak 21 Mayıs’ta politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını yüzde 8.75’ten yüzde 8.25’e indirildiğini açıklarken, böylece son dokuz toplantısında da faiz indirimi yapmış oldu. Piyasayı canlandırmak amacıyla yapılan bu hamleler de AKP’yi kurtarmayınca banka yeniden faiz artırımına gitti. Ve bu kez 24 Eylül’de faizler 10.25’e çıkarıldı. Naci Ağbal yönetimine geçtiğinde ise 19 Kasım’da 475 baz puanlık artışla yüzde 10.25’ten yüzde 15’e yükseltildi.
‘Yasak’ları hiç bitmedi
Kuşkusuz 2020 yılının en önemli olaylarından biri de AKP’nin grev yasakları oldu. İktidara geldikleri ilk günden işçi düşmanı politikaları ile sermayeyi koruyan AKP 2002’den bu yana 17 büyük grevi yasakladı. AKP’nin son yasağı ise bu kez 8 Ekim 2020’de Petrol-İş’in örgütlü olduğu Şişecam’a ait iki fabrikadaki grevi başlamadan yasaklaması oldu.
27 saat sonra ‘affedildi’
Yıla damgasını vuran diğer olaylar ise para politikalarını yöneten bürokratların kiminin istifası kiminin görevden alınması oldu. 8 Kasım’da her açıklamasında ekonomin “uçuşta” olduğunu iddia eden Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak resmi Instagram hesabından istifa ettiğini duyurdu. Albayrak açıklamasında “At izinin iti izine karıştığı, hak ve batılı ayırt etmenin zorlaştığı böyle çetin bir zaman, Cenab-ı Allah sonumuzu hayreylesin” gibi ifadeleri kullanırken, istifası ancak 27 saat sonra Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı tarafından görevden “affı”nın kabulü olarak duyuruldu. Albayrak’ın yerine ise Lütfi Elvan getirildi.
16 ayda ikinci değişiklik
Bir diğer değişim ise Merkez Bankası’nda yaşandı. Eleştirilerin hedefinde olan bankada 16 ayda iki yönetim değişikliği yaşandı. 2019’da Murat Çetinkaya’nın yerine atanan Murat Uysal bu kez 7 Kasım’da görevden alınan isim oldu. Uysal’ın yerine ise Maliye eski Bakanı Naci Ağbal getirildi. Ağbal ile Albayrak’ın, Albayrak’ın istifasının hemen öncesinde Saray’da tartıştıkları iddia edildi.
EKONOMİ SERVİSİ
