Üye ülkelerin izni olmadan rapor açıklayamayacağını belirten CPT, tavsiye kararlarına uyulmaması halinde açıklama yapma yetkisine sahip. Geçmişte Yunanistan, Rusya ve Bulgaristan’a dair birçok açıklaması bulunuyor
Avrupa Konseyi İşkencenin Önlenmesi Komitesi (CPT), 3 Ekim’de yaptığı açıklamayla 20-29 Eylül tarihleri arasında Türkiye’yi ziyaret ettiğini ve ziyaret ettiği kurumlar arasında İmralı F Tipi Yüksek Güvenlikli Cezaevi’nin de yer aldığını duyurdu.
Heyetin Başkanı olan CPT 2. Başkan Yardımcısı Therese Rytter, 4 Ekim’de ziyarete dair Mezopotamya Ajansı’nın (MA) sorularını yanıtlayarak, “Türkiye’deki tüm mahkumları ziyaret ettiğimizi söyleyebilirim ama bulgularımızı açıklayamam” dedi.
Öcalan’ın müdafiliğini yürüten Asrın Hukuk Bürosu ise, 29 Kasım’da “CPT’nin Eylül 2022 tarihinde İmralı Adasına yaptığı ziyarette Sayın Öcalan’ın görüşmeye çıkmadığı duyumuna sahibiz” açıklaması yaptı.
Açıklama sonrası İmralı’da 25 Mart 2021’den bu yana kendilerinden haber alınamayan Abdullah Öcalan ile tutuklular Ömer Hayri Konar, Hamili Yıldırım ve Veysi Aktaş’ın durumuna dair kaygılar büyüdü. Sivil toplum ve hukuk örgütleri ile Kürt siyaseti, kaygıların giderilmesi noktasında açıklama yapmaları için hem hükümet hem de CPT’ye çağrılar yaptı. Ancak ne hükümet ne de CPT’den konuya dair henüz bir açıklama yapılmış değil.
CPT, cezaevlerinde yaşanan ihlallere dair hazırladığı raporları yayınlamamasını, “İlgili ülkenin Hükümeti yayınlanmasını talep edene kadar yayınlamaz” ilkesine dayandırıyor. Hukukçular, devletlerin ihlallere dair tavsiye kararlarına uymaması halinde CPT’nin bu ihlallere dair açıklama yapabileceğini belirtiyor. CPT’nin geçmiş yıllarda yaptığı kimi açıklamalar da hukukçuları doğruluyor.
CPT’nin işleyişi
CPT, 46 devletin üye olduğu Avrupa Konseyi’nin bağımsız bir izleme organı. Rol ve misyonunu “özgürlüğünden yoksun bırakılan kişilere nasıl davranıldığını görmek için Avrupa Konseyi’ne üye devletlerdeki gözaltı yerlerini ziyaret eder. Gözaltı yerlerine örnek olarak polis karakolları, hapishaneler, çocuk gözaltı merkezleri, göçmen gözaltı merkezleri, psikiyatri hastaneleri veya bakım evleri verilebilir” şeklinde tanımlayan CPT, taraf her ülkeye her 4 yılda bir periyodik ziyaret gerçekleştiriyor. Ayrıca “ciddi bir durumu izlemenin gerekli olduğunu düşünmesi durumunda” üye ülkelere habersiz ziyaretler de gerçekleştirebiliyor.
CPT, ziyaret ettiği yerlerin tümüne sınırsız erişim hakkına sahip ve herhangi bir kısıtlama olmaksızın hareket edebiliyor. CPT delegasyonu, ziyaretlerinin sonunda ön gözlemlerini sunmak için ilgili bakan ya da hükümet yetkilileriyle görüşüyor.
Bireysel şikayetleri işlemeye koyma ve yasal işlemlere müdahale hakkı bulunmayan CPT, ilgili kişi ya da kişilerin rızası ile yetkililere bireysel vakalar sunabiliyor ve kötü muamele iddialarına yönelik bir soruşturma talebinde bulunabiliyor.
Tavsiyelere uyulmazsa açıklama yapabilir
CPT, her ziyaretten sonra ilgili devlete tavsiye, yorum ve bilgi taleplerini içeren ayrıntılı bir rapor gönderiyor. CPT, rapor sonrası ilgili makamlardan 3 ya da 6 ay arasında, yapılan tavsiyelerin uygulanması için alınan önlemlere dair ayrıntılı bilgi istiyor. “Gizli” tutulan görüşme ve temaslar sonrası CPT tarafından hazırlanan raporlar, ilgili devletin yetkilileri yayınlanmasını talep edene kadar açıklanmıyor. Ancak tavsiye kararlarına uyulmaması halinde üyelerinin üçte iki çoğunluğu ile, hazırladığı raporlar yerine konu hakkında açıklama yetkisine sahip.
Bazı ülkeler, yanıtlarıyla birlikte CPT’nin raporunun otomatik olarak yayınlanmasına izin verirken, Türkiye bu ülkeler arasında yer almıyor.
İmralı karnesi
CPT, Türkiye’de İmralı ziyaretleriyle bugüne kadar hep gündeme geldi. CPT, PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın uluslararası komployla İmralı Cezaevi’ne konulduğu tarih olan 1999’dan bu yana Türkiye’ye toplam 25 ziyaret gerçekleştirdi. Bunlardan 6’sı periyodik, 1’i üst düzey görüşme, 18’i ise habersiz ziyaretler oldu.
Söz konusu ziyaretlerden 9’unda (1999, 2001, 2003, 2007, 2010, 2013, 2016, 2019, 2022) İmralı Cezaevi ziyaret edildi. Diğer ziyaretlerin 3’ünde de İmralı’daki koşullar gündeme geldi. Bu ziyaretlerin 6’sına dair hazırlanan raporlar açıklandı. Her raporda İmralı’da Öcalan üzerindeki tecride işaret edilerek, çeşitli hak ihlallerine yer verildi. Ayrıca kötü muamele koşullarının son bulması için çeşitli tavsiyelere yer verildi. Ancak, tecrit ve hak ihlalleri artarak devam etmesine rağmen “tavsiye” ötesinde adım atılmadı.
1996’dan sonra Türkiye’ye dair açıklama yapmadı
CPT, İşkencenin ve İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezanın Önlenmesine İlişkin Avrupa Sözleşmesi’nin 10 (2) Maddesi uyarınca (işbirliği yapmazsa veya Komite’nin tavsiyeleri ışığında durumu iyileştirmeyi reddederse, Komite, Partinin görüşlerini açıklama fırsatı bulduktan sonra, üyelerinin üçte iki çoğunluğu ile konu hakkında kamuoyuna açıklama yapmasına karar verir) bugüne kadar birçok ülke hakkında açıklama yaptı.
CPT, söz konusu maddeye dayanarak, üye ülkelerin izni olmadan 2001-2003’te Rusya, 2011’de Yunanistan, 2015’te Bulgaristan, 2017’de Belçika, 2019’da Rusya ve 2021’de Bulgaristan’a dair açıklama yaptı.
CPT’nin 4 Kasım 2021 tarihli Bulgaristan açıklamasında, sosyal bakım kurumları ve psikiyatrik kurumlara yerleştirilen kişilerin durumuna dair uzun süredir devam eden tavsiyelere uyulmadığı vurgulandı. Açıklamada, bazı bakım evlerindeki durum “korkunç” olarak eleştirildi.
CPT, rapor dışında Türkiye’ye dair en son açıklamasını ise, Öcalan’ın İmralı’ya konulmasından 3 yıl önce, yani 1996 yılında yaptı. Söz konusu yıldan itibaren, İmralı başta olmak üzere cezaevlerinde yaşanan hak ihlallerinde yoğun artış olması ve tavsiye kararlarına uyulmamasına rağmen herhangi bir açıklama yapılmadı.
Asrın Hukuk Bürosu, bu süreçte birçok kez CPT’ye hem yazılı hem de sözlü başvuruda bulundu. Her başvuruda CPT tavsiyelerine uyulmadığına vurgu yapıldı. Konuya dair ayrıca siyasi parti temsilcileri de birçok kez açıklama yaparak, CPT’ye çağrılarda bulundu.
Asrın Hukuk Bürosu, en son İmralı’dan 25 Mart 2021’den bu yana haber alınamadığına işaret ederek, CPT’ye çağrı yaptı. CPT, çağrılar sonrası 20-29 Eylül tarihleri arasında İmralı’yı ziyaret etti. Ancak Öcalan ve diğer tutuklular ile görüşmediği ortaya çıktı.
Tavsiye kararlarına uymayan Belçika, Yunanistan, Rusya ve Bulgaristan’a dair defalarca açıklama yapan CPT, ağırlaşan tecrit ve 20 ayı aşkın bir süredir yaşanan haber alamama durumuna rağmen Türkiye’ye dair açıklama yapmaktan imtina etti.
Haber: Azad Altay – MA
