Ragıp Zarakolu
12 Mart darbe içi darbesinin 51. yılına girdik. 11 Eylül Şili Darbesi’nin 49. yılına gireceğiz önümüzdeki yıl. Bir gün sonra ise 12 Eylül Darbesi’ni lanetleme günü. Onun da 42 yılı dolacak.
Bütün bu darbelere, darbe ekiplerine perde arkasından ortam hazırlamanın bedeli, ABD’ye 11 Eylül 2001’de İkiz Kuleler saldırısı ile geri döndü. Bumerang gibi.
Hasılı ilginç bir ay Eylül!
12 Mart muhtıra darbesi ilan olunduğunda İktisat Fakültesi’nde doktora seminerlerini tamamlamak üzereydim. Master seminerlerine daha fakülteden mezun olmadan 1968 yılında başlamıştım. Bu nedenle ANT dergisinde yazı kurulundan çekilmiştim bir yıl önce.
Çok iyi master ve doktora seminer hocalarım olmuştu. İdris Küçükömer, Sencer Divitçioğlu, Antakyalı Halil Sahillioğlu, Cahit Orhan Tütengil, Nuri Karacan, Gülten Kazgan…
Hepsi akademik olarak üretken ve aynı zamanda özgün, tartışma ve yol açıcı çalışmalara imza atmış kişilerdi. Bu arada örneğin bir başka öncü akademisyen İsmail Beşikçi’yi 1969 yılında davet edip bize ders verdirmişti İdris Hoca. Kürt olgusunda farkındalığımızı güçlendirmişti bir anlamda.
İdris Hoca’ya hazırladığım paperın başlığı, “Keban Barajının Doğu Anadolu’nun Toplumsal Yapısında Yol Açacağı Değişiklikler”di. Çalışma İsmail Beşikçi alıntıları ile sonuçlanıyordu.
Cahit Orhan Tütengil Hoca içinse, “Türkiye’de Gençlik Sorunları” diye bir paper hazırlamıştım. 1968 işgalleri patlak verince bu araştırma ilgi gördü. 1968 Eylül’ünde TÖS’ün Devrimci Eğitim Şurası’na da sunuldu.
O sırada Vedat Günyol, “Yeni Ufuklar”ın bir sayılık editörü yapacaktı Masis Kürkçügil ile beni. Batının 68’ine biz sizden önce başladık mealinde bir özel sayı hazırlamıştık. Doğan Özgüden ise ANT dergisinde benim “İşgal Güncesi”ni yayınlayacaktı. 1969 yılında ise Faruk Pekin ile beni ANT yazı kuruluna alıp editörlük sorumluluğunu bize verecekti.
Türkiye’de iktisat tarihinin öncülerinden Ömer Lütfi Barkan’ın şakirti olan Halil Sahillioğlu için ise “Sanayi Devrimi ve Emek” ve daha sonra “İslam ve Kapitalizm” diye paperlar hazırlamıştım.
Seminer arkadaşlarım Ali Eşref Turan ve Faruk Türkoğlu ile ise Sümerbank, Etibank ve Toprak Mahsulleri Ofisi özelinde devlet kapitalizmini teşrih masasına yatıracaktık.
Ayşe Nur Kuzucuoğlu o sırada Maliye Enstitüsü Kütüphanesi’nin sorumlusu idi. Kaynaklar konusunda bize büyük destek vermişti. Eğer yoksa da, hemen Tünel’deki Kohen Kardeşler’e ısmarlardı.
İdris Hoca’nın odası bize açıktı. Sohbetle de birikim sağlayabiliyorduk doğrusu. Mahir Kaynak, İdris Hoca’nın asistanı idi. Çok hızlıydı bir zamanlar ama 1971 yılı başlarında kokusu çıkmıştı. Bence çift yanlı ajandı. Hem radikallere hem NATO’culara çalışan.
Tarihin çarkı darbe halısını dokumaktaydı. İdris Hoca, Talat Aydemir Darbesi’ne destek verdi diye gözaltına alınmıştı bir zamanlar. Ama en güçlü darbe karşıtlarından biriydi daha sonra.
İstanbul Üniversitesi’nin Tıpçı Masonik eliti İdris ve Sencer Hoca’nın doçentliğini engellerken, Oya Baydar’ın Türkiye İşçi Sınıfı’nı konu alan öncü tezine de hayır demişti.
Hüseyin Avni Zarakolu zaman zaman jüri üyesi olarak bizim fakültedeki doktora tezlerinin değerlendirilmesine katılırdı. Nuri Karacan bir seferinde ona benim için, “rengini erken belli etti” demişti.
Nuri Karacan Hoca ile de yolumuz İnsan Hakları Derneği’nin kuruluşunda kesişecekti.
12 Mart darbesi nedeniyle, Ekonomik Kriz Teorileri konulu tezimi yazamadım Gülten Hoca için. Gülten Hoca demode bir konu dese de, onu seçmiştim. Kapitalizmin kriz sayfasını kapadığı düşünülüyordu o sıralarda. Ama 70’lerin ikinci yarısı dünya kapitalizminin en büyük krizlerinden birine tanık olacaktı, aynı zamanda TC ekonomisini çökertecek, siyasi krizin de önünü açacaktı.
Cahit Orhan Hoca, tezimi bitirmem için ısrarcıydı, 74 Affı ile hapisten çıkmamdan sonra. 1979 Aralık’ında bir faşist tarafından vuruldu. Sadece hükümet darbesi mi var sanıyorsunuz. Kürsü darbesiydi bu aynı zamanda.
Akademik sayfayı kapattım, “Demokrat” gazetesi projesine omuz verdim. 12 Eylül cuntası onu da kapatmaz mı?
Ben de Maspero’nun “L’etat du Monde” yıllıklarını, Şili, Güney Kore ekonomik modellerini, ihracata yönelik ekonomi modellerini, dünya ekonomik krizini tartışan, Latin Amerika darbelerini, Portekiz, İspanya geçiş süreçlerini konu alan yazıları yayınlamaya başladım. 83 anayasası tartışmaları öncesi ise, Magna Carta’dan Günümüze Hürriyet Bildirgeleri’ni yayınladım.
12 Mart darbesi gibi bunun da kısa süreceği kanısındaydım o zaman. Çok iyimsermişim. İspanya, Portekiz, Yunanistan, Brezilya, Şili başardı, TC hala başaramadı demokrasiye geçişi yarım asırdır. Bu da TC’nin ayıbı olsun!.
