Heran’da tarihe ışık tutan Şuayip ve Soğmatar antik kentleri, gerekli ilgi ve bakımın gösterilmemesi nedeniyle yok olma riskiyle karşı karşıya
Riha’nın (Urfa) Heran (Harran) ilçesine 38 kilometre uzaklıkta bulunan Şuayip Antik Kenti ile 53 kilometre uzaklıktaki Soğmatar Antik Kenti tarihe ışık tutuyor. Ancak Kültür ve Tarih Varlıkları arasında yer almasına rağmen tarihi yapılara gerekli ilgi ve bakımın gösterilmemesi nedeniyle antik kentler yok olma riskiyle karşı karşıya.
Şuayip Antik Kenti
Şuayip Antik Kenti, kendi adıyla anılan Şuayip Mahallesi’nde yer alıyor. İzmir’de bulunan Efes Antik Kente benzerliğiyle ilgi uyandıran mimarisinin Geç Roma dönemine (M.S. 4-5. yüzyıl) ait olduğu belirtiliyor. Tipik Roma evleri tarzında yapılmış üçgen alınlıklı, çatılı ve etrafı duvarlarla çevrili avlular ile birbirini bağlayan mağaraların yer aldığı antik kentin çevresinde sur kalıntılarının yanı sıra kaya mezarları da yer alıyor. Şuayip Peygamberin bir zamanlar burada yaşadığı ve bölgedeki mağaraların ikisini ibadethane olarak kullandığı, antik kentin isminin de buradan geldiği ifade ediliyor.
Yeraltı mağaraları
Antik kentin her bir köşesinde çeşitli amaçlar için kullanılan pek çok yeraltı mağarası ve yapı bulunuyor. Duvarında döneminde Heran’a ait olduğu düşünülen bir haritanın bulunduğu ve çeşitli dinlerin sembollerini içeren, zindan olarak kullanıldığı düşünülen “Resimli mağara” bunlardan biri sadece. Şuayip Peygamberin ibadet yeri olarak kullandığı mağara, “ Şuayip Peygamberin mağarası” olarak anılıyor. “7 kapılı tünel mağara” olarak bilinen ve toprak kaymaları sebebiyle 3 kapısı kapalı olan mağaranın da yine toplu olarak ibadet edilen bir mekan olarak kullanıldığı düşünülüyor. Yüzden fazla mağaranın bulunduğu bilinen kentteki çoğu mağara toprak kayması ve deprem gibi afetler nedeniyle kapanırken, açık olan mağaralar ise ziyaretçilerin bıraktığı atık çöp yığınlarıyla dolu.
Depremle bazı yapılar yıkıldı
Yüzeyde yer alan yapılarda, kilise olduğu düşünülen duvar kalıntıları bulunuyor. Duvarların hemen yanı başında kökeninin Afrika’ya dayandığı bilinen Mangala isimli oyunun bulunduğu taşlar yer alıyor. Bir tepeyi boydan boya kaplayan antik kentin diğer ucunda da yine yerleşim yerine ait olduğu düşünülen kalıntılar ve heykeller mevcut. Mereş merkezli 6 Şubat’ta gerçekleşen depremlerin ardından kentte ayakta kalan bazı yapıların da yıkıldığı belirtiliyor.
Soğmatar Antik Kenti
Milattan Sonra (MS) ikinci yüzyılda inşa edilen Soğmatar Antik Kenti de, eşsiz görüntüsüyle görenleri kendisine hayran bırakıyor. Abgar Krallığı döneminde Tektek Dağları bölgesinde yapılan yerleşim yerinin, ay ve gezegen tanrılarına tapınma merkezi olarak kullanıldığı belirtiliyor. Arapça “Yağmur” anlamına gelen “Matar” kelimesinden ismini alan Soğmatar, kışın bol yağış alan bir bölgede bulunuyor. Bu nedenle bölgedeki çok sayıda sarnıç ve kuyuda biriken su, dağlarda otlatılan koyun ve keçi sürülerinin yaz aylarındaki su ihtiyacını karşılıyor. Bu özelliğinden dolayı bulunduğu mahalle günümüzde “Yağmurlu” olarak adlandırılıyor.
Ay tanrısı Sin
Cumhuriyet’in kuruluşuna kadar Süryanilerin yerleşim yeri olan Soğmatar, tıpkı Şuayip Antik Kenti’nde olduğu gibi tepelerin üzerine kurulu bir kent olma özelliğine sahip. Çevresinde bulunan 7 tepede de yıldız ve gezegenlerin gözlemi için kullanıldığı düşünülen kaleler inşa edilmiş. Kentte bugün bu kalelerden sadece ikisi ayakta kalırken, çok sayıda mağarada kabartma yazılar, heykel ve figürler bulunuyor. Tarihi yapıların yer aldığı tepelerin etrafı ise hem taştan yapılmış evlerle hem de ibadet mekanları olarak kullanıldığı düşünülen bölmelerle sarılı. Mahallede irili ufaklı çok sayıda mağara yer alırken, çevre güvenlik amaçlı oluşturulan savunma kuleleri ile donatılmış. Mahallenin girişinin sol tarafında bulunan tepede, Ay tanrısı Sin’in kabartma heykeli yer alıyor. Sin’in yanında da başka bir kabartma yer alıyor. Sin’in heykelinin bulunduğu tepenin üzerindeki kayalık zeminde de taşların oyulmasıyla oluşan uzunca kabartma yazılar bulunuyor.
Pognon mağrası
Mahallenin girişinin sağ tarafında çok sayıda mağara bulunurken, “Pognon” olarak bilinen mağarada, 12 tanrı olarak adlandırılan kabartmalar yer alıyor. Kare ve yuvarlak desenli ana kayada yapılmış çok sayıda kaya mezar da mağarada bulunuyor. Ancak uzun yıllar denetimin sağlanmadığı bu yerleşim yerinde, mağaranın bir kısmı “mutfak” olarak kullanıldığı için tahrip edilmiş. Mağaranın 100 metre ilerisinde ise Hz. Musa’nın asasını vurduğu yer olduğuna inanılan “Hz. Musa kuyusu” da yine tarihi bir yapı olarak görenleri etkiliyor.
‘Musa Peygamberin köyü’
Cumhuriyet’in kuruluşu ardından ailesi Heran’ın Yağmurlu Mahallesi’ne göçen Salih Demir isimli yurttaş, kulaktan kulağa aktarılan Soğmatar’ı anlattı. Antik bir kent olma özelliğini taşıyan tarihi mağaraların ve yapıların 5 bin yılı aşkın bir süre önce yapıldığını aktaran Demir, bulundukları yerin Musa Peygamberin köyü olarak bilindiğini söyledi. Demir, “Bizim ailemiz 70 yıl önce buraya geldi. Doğma büyüme buralıyım. Onlar ilk geldiklerinde burası bir harabeydi, sadece mağaralar vardı. Heran’dan buraya kadar 30 kilometrelik bir alan susuzdu. Burada 84 kuyu bulunuyordu, o yüzden buraya yerleştik. Bunlardan sadece 15’inden su içilebiliyor” dedi.
Haber: Ceylan Şahinli / MA
