Solkırım, benim ürettiğim bir deyim. Soykırım/jenosit kavramının babası Lemkin, BM Soykırım Sözleşmesi’ne aslında siyasal nedenli kırımları da dahil etmek istemişti. Ama o dönemin uluslararası siyasal ortamı içinde bunun BM’den çıkması bir başarı sayılabilir.
Örneğin ABD, 1948 yılı 12 Aralıkı’nda oylanan sözleşmeyi çok daha sonraki yıllarda kabul ederken, SSCB ilk kabul edenler arasındaydı.
İlginçtir, Türkiye de bu sözleşmeyi hemen imzalamıştır. Belki de 1915 unutulduğu için. Belki hatırlatmamak için.
14 Mayıs 1948 ise İsrail devletinin kuruluş tarihidir, Holokaust kurbanları tarafından. SSCB ve Türkiye İsrail’i hemen tanıyan ülkeler arasındadır.
ABD ve İngiltere çok daha sonra tanımıştır İsrail’i. O zaman her ikisi de, “aman Arapları kızdırmayalım” havasında idi. Ve İngiltere mülteci taşıyan tekneleri engellemekte, hatta teknelerin bombalanmasına göz yummakta idi.
Gerilla savaşı hayranlarına duyurulur: Ortadoğu’da İngiliz kolonyalizmine karşı ilk gerilla savaşını başlatanlar Avrupa’da Nazi işgaline karşı direniş hareketini yürüten eski partizanlardır.
50’li yıllarda da Kıbrıs’ta İngiliz kolonyalizmine karşı gerilla savaşı başlatan Rum toplumudur. TC yönetimi ise NATO müttefiki İngilizlerden sinyal aldıktan sonra, Rumlarla ortak mücadele yanlısı olan Türk sendikacıları vurdurmuş, daha sonra da 6-7 Eylül pogromunun önünü de açmıştır.
6-7 Eylül için ilk pogrom tanımlamasını daha 90’lı yıllarda yapmıştım. Şimdi yerleşmiş olması sevindirici.
Kürt kızı Emine Erdem, “Bir Yerde Gül Ağlar” adlı küçük kitabında çok etkileyici biçimde tanıklık eder dehşet verici bir pogrom gecesine. Tıpkı 1973 yılında Selimiye toplama kampında tercüme etmeye başlayıp, Maltepe 2 Nolu da tamamladığım İzak Babel’in “Odessa Öyküleri”nde 1905 pogramlarına çocuk gözüyle tanıklık etmesi gibi. Ben de kitaba kendi eylül tanıklığımı eklemiştim. (*)
Babel’in pogrom/soykırım konusunda gözümü ilk açan yazarlardan olduğunu belirtmeliyim. Daha rahmetli Fethi Naci “Güvercinliğimin Öyküsü” seçkisini 1967 yılında yayınladığında.
İngiltere Filistin’e göçü sınırlandırmasa belki daha çok can kurtulabilirdi. Mesela Struma gemisi, denizde yüzen bir temerküz kampına dönüşmez, bozuk motoru ile TC yönetimi tarafından kaderine terkedilmez, sonra da Sovyet denizaltısı tarafından şüpheli gemi sayılıp Boğaz açıklarında torpillenmezdi. Doğan’ın Sebahattin Ali’nin “Madonna”nın daha sonraki yaşamını Struma öyküsü ile sonlandırması harika bir kurgu olmuştu.
O sırada Merkez Bankası’nda Nazi Almanya’sına krom ve benzeri malzeme satımından hayli altın birikmişti!
Doğan Akhanlı’nın 1998/99 yıllarında yayınlanan “Kayıp Denizler” üçlemesini (Belge Yayınları elbette!) Almanya’da Goethe Madalya almasından sonra bir kez daha okudum. Doğan Akhanlı’nın bu üçlemesinin Türkiye’de fark edilmemiş olması acı. Gerek edebiyat çevreleri tarafından gerekse sol çevreler bakımından.
TC’nin kuruluşundan itibaren bir solkırım politikası izlediğini düşünürüm. Ve bu solkırım 1915 soykırımından hemen sonra 1921 Ocak’ında TKP kurucu lideri Mustafa Suphi ve arkadaşlarının katledilmesi ile başlamıştır. Karadeniz’in yerli halkları olan Rumları denize döken Yahya Kaptan, Topal Osman Teşkilat-ı Mahsusa ekipleri tarafından. (Ekipler arası tepişme de TC’nin kadim geleneklerindendir!)
İşte bu üçlemesinde Karadeniz bölgesinde sola yönelik olarak yapılan siyasal arındırma uygulamasının epik, trajik anlatımını yapmaktadır.
TC’nin siyasal tarihinde neredeyse her 10 yıla denk düşen bir şiddet sarmalı vardır. Neredeyse şiddet olmadan ülke yönetilmez diye bir anlayış var.
Şiddet, direniş/öfke bağlamında karşı şiddeti tetikler, bu ise kendi kafalarınca kendi şiddetlerini meşrulaştırdığı gibi ortalığı iyice dümdüz etme olanağı sağlar. Şimdi yine bir siyasal arındırmanın, bir başka şiddet sarmalının içindeyiz. Eğer önlenemezse gelecek çok karanlık görünüyor.
Kimler yok ki Akhanlı’nın üçlemesinde? Terzi Fikri’den Ünye Üç Fidan Kitabevi’ne kadar. Baştan sona bir hüzün, bir tragedya dokusu içine alır sizleri.
Üç Fidan Kitabevi’nin sahibi, faşistlerce kurşulanan yazar Aydın’ın Terzi Fikri ve gençler tarafından Karadeniz sularına bırakılışının anlatımında tam bir Elen tregedyası tadı alırsınız.
Karadeniz’de 1980 yaz Fatsa operasyonundan 90’ların Gazi Mahallesi kıyımlarına, 96 açlık grevlerinin öyküsüne gelirsiniz. Ekipler değişmez, sadece terfi eder! Belki de Doğan’a bazı mercilerinin takması bu kitaptan dolayı.
Sonuncu kitap “Kıyamet Günü Yargıçları”nda ise, film bir flashback ile geri sarar, ve sizi 1915’in Karadeniz felaketine götürür. Keşke üçüncü kitap gibi önceki 2 kitap da Almancaya tercüme edilip yayınlansa.
Anadolu’da ki etnik arındırmada son merhale de sıranın İstanbul’a gelmesi gibi, sol arındırmada da sıra İstanbul’un Gazi Mahallesi’ne gelmiştir. Akhanlı’nın üçlemesinde kendisini, Rumlar, Ermeniler, Süryaniler, Ezidiler gibi bir survivor olarak atan gibi Avrupa’ya solcu karakterin, orada holokost olgusu ile tanışması ve kendini ziyaretçi Aushwitz’de bulmasından daha doğal bir şey olamaz. Dejavu efekti!
Akhanlı’nın kendisi uzun zaman holokost olgusunu kavratmaya çalışan anlatım gezilerinde rehberlik yapmıştır.
(*) Emine Erdem, Bir Yerde Bir Gül Ağlar, Türkçe/Elence iki dilli, Belge Y. 2001. Isak Babel, Odessa Öyküleri, Belge Y., 3. Baskı 2006 (en son 3 yaşında görebildiği kızı Natalie’nin önsözü ile. ABD’de iken onunla tanışma olanağımın olduğunu ölümünden bir yıl sonra öğrendiğimde çok üzülmüştüm.
