AKP iktidarı giderayak şirketlere servet aktarmayı doğa yıkımı ve su gaspı üzerinden sürdürüyor
Yusuf Gürsucu
Emme basma tulumba gibi çalışan pompaj depolu HES kurulumlarına destek veren iktidar, üretilecek elektriği YEKDEM kapsamında alım garantisi kapsamına aldı. Türkiye’de elektrik üretim kapasitesinde aşırı arz fazlasına rağmen sermaye kesimlerini beslemeyi sürdürüyor. Meclis’ten geçen ‘Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’ yayımlanarak yürürlüğe girdi. Düzenleme kapsamında 5346 sayılı ‘Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun’un 6. maddesinde değişiklik yapıldı. Buna göre; pompaj depolamalı hidroelektrik santralleri de YEKDEM fiyatlarından yararlanabilecekler.
‘Yabancılara da açık’
Elektrik Üretim AŞ (EÜAŞ) Genel Müdürü İzzet Alagöz, defaten yaptığı açıklamalarda pompaj depolamalı hidroelektrik santral (PHES) yatırımına hazırlandıklarını belirtmeyi sürdürürken, yasada yapılan değişiklikle PHES kurulumları tekrar gündeme geldi. Bu amaçla kullanabilecekleri 7 HES’in portföylerinde yer aldığını ve teknik altyapısı ile şartnamelerinin hazırlığıyla meşgul olduklarını söylemiş ve söz konusu projenin yerli ve yabancı katılımcılara açık olduğunu vurgulamıştı. Bu vurgu yeni talepleri almak için olduğu kadar aynı zamanda Çinli Gezhouba Group, KAF Teknik Yapı ve General Elektrik (GE) işbirliğiyle Isparta’da Eğirdir Gölü’nde kuracakları PHES’e bir güzellik olarak öne çıkıyor.
Elektrik değil su depolanıyor
Geçtiğimiz 2022 yılı Ocak ayında Çinli şirketin inşaya başlayacağı duyurulan PHES’te adım atılmaması YEKDEM kapsamına alınmalarını beklediklerine işaret etmekte. Alagöz, AA’ya yaptığı açıklamada, pompaj HES sayesinde elektriği depolayarak ihtiyaç anında hizmete sunabildiklerini belirtirken, suyu depolamaktan söz ettiğini belirtmek gerekiyor. Alagöz’ün, “Hidroelektrik santrallerin büyük su kapasitelerini artırabilmek için pompaj HES ile elektriğe ihtiyacımız olan pik saatlerin dışında suyu pompalama alanlarına çekip ihtiyaç duyulan pik zamanlarda da üreterek daha kullanılır hale getirmeye çalışıyoruz” sözlerine, Türkiye’de normal zamanda bir ihtiyaç olmadığı gibi, pik çekimi gerektirecek bir ihtiyacın da olmadığı yanıtını vermeyi gerekli kılıyor.
Eğirdir 20 yılda 112 km2 küçüldü
PHES, elektrik enerjisinin ucuz olduğu yani talebin düşük olduğu zaman dilimlerinde pompa modunda çalıştırılarak 1 km yukarıya su basarken ciddi bir enerji harcanacak ve üst ‘havuzda’ toplanan su bu kez elektrik talebinin yani fiyatının yüksek olduğu zamanlarda tribünlerden geçirilerek enerji üretilecek. Bu işler yapılırken ‘havuz’ diye belirtilen şey büyük bir baraj gölü olacağına işaret ediyor. Kurumaya yüz tutan Eğirdir Gölü’nün sularına ise inşa edilmek istenen PHES hükmedecek. Taşıma suyla değirmeni çevrilecek olan santralin tüm su ihtiyacı Eğirdir Gölü’nden sağlanacak.
Derinlik 26 metreden 5,5 metreye
Bugüne kadar Eğirdir Gölü’nü besleyen akarsu, dere, çay ve yüzey sularının önüne çok sayıda gölet, baraj ve HES yapıldı. Bu yapılar nedeniyle gölün beslenmesi için gerekli olan suların göle ulaşamaması ve göl havzasında binlerce yasal ya da yasal olmayan kuyu ile birlikte Eğirdir Gölü kurumaya başlamış göller arasında yer alıyor. Son 10 yılda yaşanan su kayıplarıyla 84 kilometrekare küçülen Eğirdir Gölü’nün tabandan bağlı olduğu Beyşehir Gölü’nün yüzeyinde de son 20 yılda 112 kilometrekare küçülme yaşanması ve ortalama derinliğin ise 26 metreden 5.5 metreye düşmüş olması felaketin boyutunu göstermektedir.
YEKDEM’e döviz garantisi
Hidroelektrik (HES), jeotermal (JES), biyokütle (BES), rüzgâr (RS) ve güneş (GES) santrallerinin elektrik üretimi arttıkça tüketiciye yansıyan YEKDEM bedeli artmaktadır. Aynı zamanda ABD doları üzerinden verilen alım garantileri nedeniyle dolar yükseldikçe YEKDEM birim maliyetide yükseldiği için halkın cebinden çıkan bedel de sürekli olarak artış göstermekte. Her fatura dönemi için hesaplanan toplam net YEKDEM maliyeti ‘Enerji Piyasaları İşletme A.Ş’ (EPİAŞ) tarafından her bir tedarikçiye ve dolayısıyla nihai tüketiciye yani halka ödeme yükümlülüğü oranında fatura edilmektedir.
Sermaye besleniyor
Piyasa şartlarına uygun maliyetten elektrik üretemediği veya ihtiyaç olmaması nedeniyle şirketlerin beklentisi altında kalan enerji alımları gerekçesiyle yılın büyük bölümünde çalışmayan, çalıştırılmayan ya da çok düşük kapasitede çalışan santrallere verilen destek kamu geliri üzerinden yapılıyor. 100 bin MW’ı aşan enerji üretim kapasitesine rağmen bu kapasitenin 1/4’ünün piyasalaştığı Türkiye’de, yapılan ödemelerin ve verilen alım garantilerinin gerekçesini enerji arz güvenliğine bağlamaları inandırıcı olmaktan çok uzak. Tüm enerji üretimlerine destekler sürerken, elektrik ihtiyacı olmamasına karşın santral sayıları artmaya, doğal yaşamda yıkım yaratmaya devam edilirken, bu şirketler halkın cebinden çalınanlarla besleniyor.
Eğirdir Gölü infaz gününü bekliyor
Çinli Gezhouba Group, KAF Teknik Yapı ve General Elektrik (GE) işbirliğiyle Isparta’da Eğirdir Gölü’nden yararlanılarak 1000 megavatlık pompaj depolamalı hidroelektrik santralinin (PHES) inşaatına 2022 yılı başında başlanacağı açıklanmıştı. Santralin inşa çalışmalarının başlamasından itibaren 75 ay içinde tamamlanarak faaliyete geçeceği belirtildi. General Elektrik (GE) Hidroelektrik Bölümü Türkiye ve Ortadoğu Üst Yöneticisi Marwan Al Roub, Isparta’da kurulacak 1000 megavatlık pompaj depolamalı hidroelektrik santrali için 4 adet 250 megavatlık özel çift yönlü türbin ve ekipmanlarının kullanılacağını söyledi.
Eğirdir’in idam fermanı
Projeyi yapacaklarını açıklayan sermaye grupları da Alagöz gibi santralin işleyişini anlatmıştı. Güç talebinin az olduğu zamanlarda suyu yüksekteki havuza elektrikli devasa güçteki motorlarla basılacak. Enerji talebi yani fiyatının yüksek olduğu saat ve günlerde ise suyu aşağıya basıp enerji üretilecek. 1000 MW’lık pompaj depolamalı hidroelektrik santral (PHES) için söz edilen ‘havuza’ su her geçen gün suları çekilen Eğridir Gölü’nden alınacak. Bu durum ise Eğirdir Gölü’nün idam fermanı anlamına gelirken, suyu giderek azalan gölün büyük bir susuzlukla mahkum edilerek, bir felakete neden olabilecek.
Havuza 173m3/sn su!
Hasankeyf gibi tarihi bir kenti yok eden Ilısu Barajı’nın kapasitesinin 1200 MW olduğunu düşündüğümüzde PHES için oluşturulacak ‘havuzun’ kapasitesi hepimize bir fikir vermektedir. Eğirdir Gölü PHES için oluşturulacak ‘havuzdan’ 175m3/sn su ihtiyacı gerekeceği ve ‘havuzun’ kurulacağı su düşüş yüksekliği ise 672 metre olacağı projede belirtiliyor.
Taşıma suyla değirmen döner mi?
Eski tarihlerde su gücünden yararlanarak değirmenlerde tahıl öğütülürdü. Günümüzde ise su ve rüzgârla dönen değirmenler enerji üretimleriyle gündemimizde. Nerede akarsu var ise önüne bentler kurarak yüzlerce HES ve baraj bu nedenle inşa edildi. Elbette her değirmenin olduğu gibi bu HES ve barajlarında bir ömrü var. Projelerde biçilen ömür baraj yapısının dayanma ve barajların alüvyonla dolmasıyla ilgilidir. Ancak baraj ömrünü asıl belirleyen şey ise su varlığının giderek azalması ve barajlara yeteri kadar suyun taşınamaması sonucunda yaşanacak. Günümüzde bu bağlamda oldukça fazla örneklere sahibiz.
Suya hükmedenler
Özelleştirme sürecine bağlanan kamu kurumu Elektrik Üretim AŞ (EÜAŞ) Genel Müdürü izzet Alagöz, “Pompaj HES’in mevcut suyunu belli bir depolama sistemiyle devir daim etmek. Var olan suyu elektrik fiyatının çok uygun olduğu saatlerde yukarıya pompalayarak yüksek bir irtifa kazandırarak elektriğe çok ihtiyaç duyulan saatlerde, yani prime-time’da bu sudan elektrik elde ederek şebekeyi besliyorsunuz” diye belirtirken, bu tesislerin akarsu ve göl kıyılarına yapılması yeni bir doğa yıkımına yol açacağı ve suya hükmeden sermayeye yenilerinin ekleneceği anlaşılmakta.
