Bu yıl da kültürel iktidar olmayı başaramayan AKP iktidarı kültür ve sanata yönelik baskı ve tehdit girişimlerinde bulundu. Buna rağmen kültürel direniş bu yıla da damgasını vurdu
Meltem İnci
AKP, 2022’de kültür ve sanat alanında baskılarını, tehditlerini ve sansürlerini sürdürdü. Bir yandan türlü gerekçelerle tutuklamalar, engellemeler, “dilini keseriz” tehditleri; bir yandan da artık hiçbir önlemin alınmadığı koronavirüs salgını bahanesi. AKP, 2022’yi kendinden olmayanlara karşı savaş açarak geçirdi. Bunun başını da Kürtler ve Kürtçe dili çekti. Ancak tüm yasak ve baskılara rağmen mücadele de bu yıla damgasını vurdu. 2022’nin ilk haftasından itibaren kültür-sanat alanında yaşanan en önemli gelişmeleri derledik.
Yılın ilk günlerinden engel
Daha yılın ilk günlerinden yasaklamalar boy göstermeye başladı. İlk hedef Kürtçe tiyatro yapan Amed Şehir Tiyatrosu oldu ve tiyatronun şubat ayında gerçekleştireceği Avrupa turnesi ertelendi. Don Kîxot adlı oyununun yedi kişilik oyuncu kadrosunda yer alan 3 kişiye vize vermeyen Almanya, gerekçe olarak oyuncuların Almanya’dan dönmeme ihtimalini gösterdi. Oyunculardan Özkan Şeker, Dicle Güneş Yavuz ve Şilan Alagöz’e vize vermeyen Almanya Büyükelçiliği ekibin geri kalanına ise bir yıllık vize verdi. Amed Şehir Tiyatrosu kararı “dengesiz bir uygulama” olarak tanımladı.
Sezen Aksu hedef gösterildi
Yılın belki de en büyük yankı uyandıran skandalı Sezen Aksu’nun AKP ve AKP’ye yakın isimler tarafından tehdit edilmesiydi. Sezen Aksu, “Şahane Bir Şey Yaşamak” adlı şarkısını dijital medya hesabından paylaştıktan sonra sözleri nedeniyle AKP’ye yakınlığıyla bilinen kişi ve gruplar tarafından tehdit edildi. Tartışmalara dahil olan AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Hz. Adem efendimize kimsenin dili uzanamaz. O uzanan dilleri yer geldiğinde koparmak bizim görevimizdir” dedi. Bu söz üzerine aralarında akademisyen, müzisyen ve gazetecilerin bulunduğu 217 kişi Sezen Aksu’nun tehdit edilmesine ilişkin yazılı açıklama yaptı. Aksu, tehditlerin ardından sessizliğini bozarak “Avcı” isimli şarkısını yayınladı. Şarkı, 71 farklı dile çevrildi.
Kürt müzisyenlere şiddet
Kürtçe kültür-sanata yönelik saldırıların da sonu gelmedi ve hedef İstanbul İstiklal Caddesi’ndeki Kürt müzisyenlerdi. Kürtçe’ye tahammül edemeyen polisler, cadde üzerinde halkın yoğun ilgiyle dinlediği müzisyenlerin şarkılarını yarıda keserek gözaltına aldı. Gözaltına alınan müzisyenler polislerin kendilerine yumruk attığını ve boğazlarını sıktığını söyledi. Müzisyenlerin şiddete uğraması Amed, Merdîn ve İstanbul’da “Yar Meleke” şarkısı eşliğinde protesto edildi.
Kürtçe oyun gerekçesiz iptal edildi
Tatvan ilçesinde 31 Mayıs’ta Tiyatro Mencel tarafından sahnelenmesi beklenen “Hay Lo Dîsa Tevlîhev Bû“ adlı tiyatro oyunu da Tatvan Kaymakamlığı tarafından iptal edildi. Kaymakamlığın oyun için öncelikle “Kültür merkezinde teknik sorun var” dediği öğrenildi. Kültür merkezine gidip teknik sorunu soran ekibin ise merkez tarafından, “Bir sorun yok gelip yapabilirsiniz” cevabı vermesinin ardından Kaymakamlığın oyuna gerekçesiz bir şekilde izin vermediği ortaya çıktı.
Konserler, festivaller yasak!
2022’de konserler ve festivaller de türlü bahanelerle engellendi. Aynur Doğan, Apolas Lermi, Metin Kemal Kahraman, İlkay Akkaya gibi sanatçıların vermeyi planladığı konserler “teknik arıza” bahanesiyle engellendi. Bu engellemelere karşı 57 baro “Sanattan Korkmayın, Sanat Özgürleştirir” başlığıyla bir bildiri yayınlayarak, yasadışı şekilde iptal edilen konserleri kınadı.
Yasaklananlar….
Festivaller, konserler, tiyatrolar da bir bir yasaklanmaya başladı. Onlardan bazıları şöyle:
- Eskişehir Valiliği 10-24 Mayıs 2022 tarihleri arasındaki konser, şenlik ve festivaller de dahil olmak üzere tüm etkinliklerin yasaklandığını duyurdu.
- Anadolu Fest etkinliği Eskişehir Valiliği tarafından yasaklandı.
- 10 Ağustos 2022 tarihinde Burhaniye Kaymakamlığı tarafından Zeytinli Rock Festivali yasaklandı.
- Adana’da oynanması beklenen Kürtçe tiyatro oyunu ‘Tartuffe’ valilik tarafından ‘uygun görülmemiştir’ denilerek yasaklandı.
- Sanatçı Xecê’nin Şırnak Üniversitesi’nde düzenleyeceği konser rektörlük tarafından gerekçesiz iptal edildi.
- İmroz Eğitim ve Kültür Derneği, Gökçeada’da her yıl düzenlenen 15 Ağustos Meryem Ana Panayırı’nın bu yıl ‘şikayetler’ nedeniyle iptal edildiğini açıkladı.
- Kürt Soprano Pervin Çakar, repertuarında Kürtçe eserler olması nedeniyle Artuklu Üniversitesi’nin kendisine salon vermediğini belirtti.
- Dersim’de Munzur Festivali kapsamında sahne alacak Grup Yorum ve Grup İsyan Ateşi’nin konserleri, valilik tarafından yasaklandı. Grup üyelerinin kente girmeleri yasaklanırken, Dersimliler karara tepki göstererek kentte yürüyüş düzenledi.
- Şırnak Üniversitesi Rektörlüğü, müzisyenler Erkan Oğur ve İsmail Hakkı Demircioğlu’nun vereceği konser için yapılan salon talebini reddetti. Oğur, konserin iptal edildiğini duyurdu.
- Bingöl Üniversitesi 3 ay önce 3 bin TL’ye kiraladığı salonu 20 bin TL’ye çıkararak Mikail Aslan konserini engelledi.
Moda Sahne’nin elektriği kesildi
Zamların ardından gelen elektrik faturalarını ödemeyeceğini açıklayan Moda Sahnesi’nin 10 Mart’ta elektriği kesildi. Sanal medya hesabından paylaşım yapan Moda Sahnesi, gelen tepkiler üzerine elektriklerin yeniden açıldığını duyurdu. Moda Sahnesi’ne Ocak ayında 20 bin TL, Şubatta ise 19 bin TL elektrik faturası gelmişti.
AKP sevmediği sanatçıyı tutukladı!
Nisan ayında verdiği bir konserde imam hatip mezunlarını hedef aldığı gerekçesiyle şarkıcı Gülşen hakkında İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından “halkı kin ve düşmanlığa tahrik veya aşağılama” suçundan resen soruşturma başlatıldı. Soruşturma sonucu hakkında gözaltı kararı verilen Gülşen, Beşiktaş’ta bulunan evinden gözaltına alındı. Emniyet ifadesinin ardından adliyeye sevk edilen Gülşen, tutuklanarak cezaevine gönderildi. Daha sonra ise serbest bırakıldı.
Özcan Alper’in ödülü Fincancı’ya
Bu yıl 10. kez düzenlenen Boğaziçi Film Festivali’nde “Karanlık Gece” filmiyle en iyi yönetmen ödülünü alan Özcan Alper, ödülünü tutuklanan Türk Tabipleri Birliği (TTB) Başkanı Şebnem Korur Fincan’ya ithaf etti. Bunun ardından festival yönetimi Alper’in konuşmasını kınadığını açıkladı. Alper’e destek büyürken, SİYAD festivale bir daha jüri göndermeyeceğini açıkladı. Festival yönetiminde çalışan birçok kişi de istifa etiğini açıkladı.
Kurdistan’da AKP ‘festivalleri’
HDP’nin yüksek oylarla aldığı ama daha sonrasında halk iradesinin gasp edilerek yerlerine kayyumların atandığı belediyelerde Kürt kültürüne uzak olan festivaller düzenlendi. Daha önce 2015-2016 çatışmalı sürecinde yerle bir edilen ve halen yasakların sürdüğü Diyarbakır Sur’un ardından Şırnak’ın Cizre ilçesinde de festival düzenlendi. 30 Ekim’de yapılan festival, “Cizre Müzik Festivali By Mr. Dosso Dossi” adıyla Dosso Dossi Holding tarafından Şırnak Valiliği ve kayyum yönetimindeki Cizre Belediyesi sponsorluğunda yapıldı. Konsere tepki gösteren Kürtler, festivallere katılmama çağrısı yaptı.
MKM engel tanımadı
Mezopotamya Kültür Merkezi (MKM) tarafından “Em ê Bêjin” şiarıyla İstanbul Küçükçekmece Yahya Kemal Beyatlı Gösteri Merkezi’nde yapılması planlanan konser etkinliği, Küçükçekmece Kaymakamlığı tarafından yasaklandı. Kaymakamlığın yasak kararına tepki gösteren MKM sanatçılarının yapmak istediği açıklamaya polis saldırarak 26 kişiyi gözaltına aldı. MKM, yasak ve saldırıya rağmen aynı gece HDP Bağcılar ilçe binasında yoğun katılımlı bir konser verdi.
Müzisyenlere şiddet bitmedi
Bu yıl da müzisyenlere yönelik şiddetin sonu hiç gelmedi. Önce Ankara’da istek şarkı çalmadığı gerekçesiyle müzisyen Onur Şener katledildi. Daha önceden sabıkası olan ve buna rağmen kamuda çalışan üç kişi tutuklandı. Ardından Bursa’da bir gece kulübünde sahneye çıkan müzisyen Özkan Süslerer, ikinci kez ‘çiftetelli’ müziği çalmadığı için 9 kişi tarafından şiddete maruz bırakılmış ve saldırganlar serbest bırakılmıştı. Son olarak ise Piiz grubunun davulcusu Mehmet Dudarık, sahne aldığı mekanın çıkışında bir şahıs tarafından darp edildi. Gördüğü şiddet nedeniyle MS hastalığı tetiklenen Dudarık yoğun bakımda hala tedavi görüyor.
Emin Alper’e örtük tehdit
Kültür ve Turizm Bakanlığı, Emin Alper’in “Kurak Günler” filmi için verilen destek fonunu geri istedi. Alper konuyla ilgili, “‘Kurak Günler’ sayesinde ilk kez uzun metraj bir film için ‘parayı geri isteme’ örtük tehdidi hayata geçirildi. Dolaylı bir sansür mekanizması işletilerek paramız geri isteniyor şu an. Bu çok tehlikeli. Bütün yönetmenleri şu an tedirgin eden bir sürece imza atmış oldu maalesef bakanlık” dedi. 342 isimden oluşan sinemacılar imza kampanyasıyla duruma tepki gösterdi. “Kurak Günler” ise 2022 yılında en çok gişe yapan film oldu.
Klibe sansür!
Sanatçı Mabel Matiz’in yeni şarkısı “Karakol” 30 Haziran’da yayınlanmış, yayınlanmasının hemen ardından hedef gösterilmişti. Ardından RTÜK, Mabel Matiz’in şarkısının klibini uygun görmediği için yayından kaldırdığını açıkladı. Bunun üzerine sanal medyadan tepkiler çığ gibi büyüdü.
Hunergeha Welat’tan klip
Türkiye’nin Federe Kurdistan Bölgesi’nde devam eden operasyonlarda kimyasal silah kullanımına dikkat çekmek amacıyla tepkiler sürerken, birçok sanatçı ve grup da yaşananlara sanatıyla dikkat çekti. Hunergeha Welat da onlardan biri. ‘Serêkaniyê û Avaşîn’ isimli şarkı ve kliple kimyasala dikkat çeken klip kısa zamanda birçok kişi tarafından beğenildi ve paylaşıldı.
