Noam Chomsky’nin ‘dilde sıfır nokta’ dediği dil Kürtçe mi? Özgürlüğün Etimolojisi bu soruya cevap vermeye çalışıyor, diyebiliriz
Bedrî Adanir
Numan Amed, Özgürlüğün Etimolojisi adını verdiği, 5 cildini tamamladığı ve 21 cilt olarak planladığı çalışması, ünlü dilbilimci Noam Chomsky’nin ‘dilde sıfır nokta’ olarak tarif ettiği kök hücrenin Kürtçe olduğu savını ispatlamaya çalışıyor. Dahası, dillerin etimolojik incelenmesinde ‘kök artı kök’ denilen yeni bir yöntem sunuyor. Numan Amed, çalışmasıyla ilgili söyleşilerinde savlarının tartışmaya açık olduğunu ancak yöntemsel olarak iddialı olduklarını ifade ediyor.
Numan Amed Kürtçe’nin tüm lehçelerini konuşabiliyor, bu lehçelerde okuma yapabiliyor. Ayrıca Türkçe ve Almanca biliyor ve farklı diller bilen üniversite öğrencisi asistanlarla çalışıyor.
Bu yazıyla beş ciltlik kitabı anlatmak elbette mümkün değil. Ama kanımca Özgürlüğün Etimolojisi’ni kaba hatları ile tanıtabiliriz. En azından hangi temel sorulara cevap vermeye çalıştığını ifade edebiliriz.
Noam Chomsky’nin ‘dilde sıfır nokta’ dediği dil Kürtçe mi? Özgürlüğün Etimolojisi bu soruya cevap vermeye çalışıyor, diyebiliriz.
Kürtçe neden orijinal ve kadim?
Numan Amed, bir dildeki tek heceli kök halindeki sözcüklerden bir ünsüzün atılmasıyla geriye kalan iki harfin o dilde hala anlamlı olmasını, o dilin orijinal ve kadim olduğuna işaret ettiğini savunuyor.
Amed çalışmasında Kürtçede ilk dil fonemin tek heceli olduğunu, yani Kürtçe’nin ilk olarak bir ünsüz ve bir ünlüden oluşan kök kelimelerle oluştuğunu söylüyor.
Kitapta temel kök olarak ifade edilen “dî, da, do, dû, çû, çê, çi, bû, ba, bo, bî, bê, bi, wî, wa, wo, rû, ra, rî, rê, sî, sû, se, sê, sa, pî, pê, ka, ko, kê, kî, ke, fe, zê, za, zû, zî, xe, xî, xo, no, na, nû, ne, ho, hê, jê, ja, jî, la, lê, lo, lû, me, mê, mû, mî, ma” gibi sözcüklerin ünsüz olarak anlamlı olduğuna dikkat çekiliyor. Bundan sonraki aşamada ise ‘kök artı kök’ olarak ifade edilen, tek başına anlamlı halde bulunan ünsüz harflere (yukarıda bu ünsüzlerin okunuşları yazılmıştır) üçüncü bir ünsüz harfin eklenmesiyle tek heceli, yeni ve farklı anlamda üç harfli kelimeler türetme aşamasının başladığı anlatılıyor.
Kök artık kök formülü nedir?
Kürtçe dillerin sıfır noktası mı peki? Bu soruya Numan Amed’den bazı kesitlerle cevap vermeye çalışalım:
Amed, dünyaca ünlü dilbilimci Noam Chomsky’nin ‘dilde sıfır noktası’ dediği yerin, kendilerini Kürtçeye yönlendirdiği görüşünde. Yapısal dil teorileriyle bu görüşün açıklanmasının zor olduğunu ifade eden Amed, çalışmasının bu yönüyle henüz tamamlanmadığına dikkat çekiyor:
“Hint-Avrupa dillerinin sıfır noktası olarak anlaşılan ve yanına yıldız konularak bir zamanlar konuşulmuş ancak çetin metatezler yaşayarak şimdiki dillerde içkin olarak yer alan kelimelerin Kürtçede orijinal olarak yaşaması oldukça ilginçtir.
“Kürtçe dil yapısında kök artı kök biçiminde bir yapının genel olmasına rağmen Kürt dilbilimcilerinin sadece ‘k’ fiil kökünü tespit etmesi bizi yeniden bir araştırmaya sevk etmektedir. İşte bu çalışma buna bir giriş olarak da anlaşılabilir. Zaten bu durumlar aynı zamanda etimolojinin de konusu olmaktadır. Beş cilt olarak tamamlanmış bu çalışma hala eksiktir. Kürtçenin çatallaştığını ve sadece Hint-Avrupa dillerini beslemediği görülmektedir. Dilbilimcilerinin nostratik* olarak ifade ettiği ve “bizim şehirden olan” anlamına gelen kavramı biz “bizim köylü” olarak ifade etmeye çalıştık.”
Araştırmanı iki kanalı: Luwiyan ve Biblikal
Kitapta nostratik kavramının, neolitik dönemle bağı kurulmadan bir faraziyeden öte bir anlam taşımayacağını ifade eden Amed, Kürtçenin yayılım şeklini hangi kanallardan araştırdıklarını da anlatıyor:
“Nostratik kavramı Sami dillerinden Ural Altay dillerine kadar geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır. Örneğin ‘Nan’ sözcüğü Kürtçedir ve birçok yabancı dilde de vardır. Biz bu yüzden çalışmamızda Kürtçenin yayılım şeklini iki önemli kanal üzerinden ele aldık. ‘Luwiyan’ kanalı ile ‘Biblikal’ denilen Sami hattında gerçekleşen bu yayılım biçimi geniş bir araştırma konusudur. Şu an beş cilt olarak tamamlanmış çalışmayı 21 kitaba tamamlamayı planlıyoruz. ‘Özgürlüğün Etimolojisi’, ‘Kutsalların Dili’, ‘Kelimelerin Coğrafyası’, ‘Kelimelerin Arkeolojisi’ ve ‘Kürtçenin Gölgesinde Biblikal Kültür’ bu çalışmanın girişi olarak anlaşılabilir. Kürtçenin Gölgesinde Biblikal Kültür başlığı altındaki çalışmamız ise, tüm çalışmamızın kavramsal çerçevesi olarak ele alınabilir.”
Numan Amed kimdir?
Numan Amed, 1977 yılında Amed’in Bismil ilçesinde doğdu. Uzun süre siyasi çalışmalar yaptıktan sonra şimdilerde araştırmalar yapıyor. “Kavramsal ve Kuramsal Çerçeve Olarak Sanat” adlı ilk kitabı Aram Yayınları’ndan yayımlandı. Çalışmalarını ağırlıklı olarak edebiyat ve dil teorileri üzerinde sürdürüyor. Hollanda’da yaşıyor, etimoloji alanındaki çalışmalarını sürdürüyor.
Eserleri:
Özgürlüğün Etimolojisi -I- (Araştırma), Web, 2000 – İstanbul
Özgürlüğün Etimolojisi –III- (Araştırma), Web, 2021 – Ankara
Özgürlüğün Etimolojisi –IV- (Araştırma), J&J Yayınları, 2023 – Diyarbakır
Şahmaran Kentinde Kayıp Bir Yolcu (Öykü), Aram Yayınları, 2022- Diyarbakır (Yasaklandı)
Yüreğimin Güneyi (Sosyal-Tarih) Aram Yayınları, 2023 Amed
*Nostratik dil teorisi, isim sahipliğini Holger Pedersen’in yaptığı ve İlliç Svitıç tarafından geliştirilen; Afro-Asyatik, Kartvel, Elam-Dravit, Hint-Avrupa, Ural-Yukagir, Eskimo-Aleut, Altay, Kore ve Japon dillerinin aynı kökene dayandığını savunan bir teoridir.
