Memleketin varını yoğunu hortumlayıp savaşa yatıran iktidar yaşamı çekilmez hale getirdi Artık nefes almak bile zor
YOKSULUN EKMEKLE İMTİHANI: Bir yıl önce İstanbul ve ülkenin birçok yerinde 2 liradan fazla olmayan ekmeğin fiyatı, 2022 Haziran ayına gelindiğinde 4 liraya tırmanırken, bu aydan itibaren 5 liralık fiyat bütün İstanbul’da geçerli olacak. Ankara ve İzmir’de de yüzde 100’lük artışlarla ekmek çoktan 4 lira sınırını aşmış durumda. Daha yirmi yıl öncesinde bir buğday ülkesi olan Türkiye’nin şu andan dünyanın en çok buğday ithal eden üçüncü ülkesi olması bunda en büyük etken.
ŞEKER DURDURULAMIYOR: Nisan 2021’de 50 kg bir çuval şeker 220 TL iken, Nisan 2022’de 600 TL, Mayıs 2022’de bin 100 TL, 27 Haziran’da yapılan yüzde 67’lik zamla birlikte bin 837 TL’ye ulaştı. Böylece şeker fiyatı, bir yılda 8.5 kat artmış oldu.
ZORUNLU VEJETARYENLİK: Türkiye’de et fiyatları hayvancılığın bitme noktasına gelmesinden ötürü özellikle son 20 yılda sistematik olarak artıyor. 2003’ten bu yana artış oranı neredeyse yüzde 300’e varırken, 2011-2021 arasındaki on yıldaki fiyatlarda, kuzu eti 2.6, dana eti 2.7, balık 3.8, tavuk ise 3 kat artış gösterdi. 2011-2022 arasında ise tavuk eti fiyatı yüzde 116, kırmızı et ise yüzde 97 oranında zam gördü.
ZENGİNLİK SİMGESİ YAĞ: Son bir-iki yılda aile bütçesine en ağır darbelerden biri yağ fiyatlarından geldi ve marketlerden yağ alabilmek artık bir zenginlik gösterisi gibi algılanmaya başladı. Şu anda dünyanın en büyük Ayçiçek yağı ithalatçısı konumunda olan Türkiye’de yağ, uluslararası dalgalanmalara da bağlı olarak son bir yılda yaklaşık yüzde 300 civarında zam gördü.
KURU-PİLAV LÜKS OLDU: Gıda fiyatlarında son bir yılda yüzde 160’tan fazla artış görülürken, bakliyattaki son 1 yıllık artış yüzde 100’ü aşan oranda gerçekleşti. Toprak Mahsulleri Ofisi verilerine göre ise son 1 yılda en yüksek artış yüzde 193 ile fasulyede yaşanırken, yeşil mercimekte yüzde 169, nohutta yüzde 138 fiyat artışı yaşandı.
SÜTÜN YÜKSELİŞİ: Son 6 ayda yüzde 60 oranında artan süt fiyatları, Mayıs ayındaki yeni kararlardan sonra market raflarında 16-20 arasını buldu. TÜİK’e göre Ekim 2021-Nisan 2022 arasını kapsayan son 6 ayda süt fiyatı yüzde 50, yoğurt yüzde 52, beyaz peynir yüzde 53, kaşar peyniri yüzde 42, krem peynir yüzde 47 ve tereyağı yüzde 34 arttı. Çiğ süt satış fiyatının 7,50 TL/Litre’ye çıkarılmasıyla birlikte süt ürünlerinde fiyat artışının devam etmesi bekleniyor.
ÇAYDA HERKES ŞİKÂYETÇİ: Bir yanda tüccara mahkûm edilen çay üreticisi düşük fiyatlar yüzünden kan ağlarken, bir yanda ise yaş çay fiyatındaki her artışı yeni zamlar için bahane eden Çaykur, kuru çay fiyatlarını ortalama yüzde 43 oranında yükseltti. Ancak zam bu kadarla da kalmadı; beklendiği gibi Çaykur önceki gün yüzde 10’luk yeni bir zam daha yaptı.
KAHVENİN HATIRI DEĞİL FİYATI VAR: Döviz artışının en çok vurduğu maddelerden biri de kahve oldu. Sadece 2021 yılında kahve yüzde 400 zam gördü. 2022 Haziran sonuna doğru gelen yüzde 20’lik yeni zamla birlikte işi tadı iyice kaçtı.
BİR ZAMANLAR EN UCUZDU: Karbonhidrat deposu olduğu halde özellikle dar gelirli aileler tarafından doyurucu olarak çok tüketilen makarna da artık öyle eskisi gibi üç kuruşa değil. Son bir yılda makarnaya gelen zam yüzde 140’ı geçti. Makarna, artık 5 liranın altında satılmıyor.
TAVUKLARIN SUÇU YOK: Dar gelirli kesimlerin en ucuz protein kaynağı olarak bilinen yumurta, bir yılda yüzde 178 zamlandı ve yeni zamlar da yolda. Yumurtanın son 5 yıldaki fiyat artışı ise yüzde 630 oldu.
BUĞDAYA MUHTAÇ OLMAK: Son bir yılda yüzde 140’tan fazla zam gören un fiyatları, ekmek başta olmak üzere gıda sektörünün birçok alanını belirliyor. Daha da kötüsü, kendi un/buğday kapasitesini yok etmiş olan Türkiye’nin önümüzdeki süreçte bu konuda daha büyük sıkıntılar yaşamaya aday olması.
TROPİKAL MEYVE PATATES: Son bir yılın zam şampiyonu ürünlerinden biri olan patatesteki artış, dillere destan oldu, siyasi polemiklerin de başlıca malzemesiydi. TÜİK’e göre patates, 2021 Nisan ile 2022 Nisan arasında, tam yüzde 342 oranında zam gördü. “Eve çuvalla patates alma” geleneği, uzun süredir artık terk edilmiş durumda.
YAZIN BİLE EL YAKIYOR: Antalya Ticaret Borsası verilerine göre sebze fiyatları Ocak 2021-Ocak 2022 arasındaki bir yıllık dönemde yüzde 107 artış gösterirken, domatesteki artış yüzde 142 oldu; ancak bu rakamlar da market fiyatlarıyla eşdeğer değil. Çoğu sebzede görülen artış, yüzde 200’leri çoktan aşmış durumda. Dahası, “yoksul mevsimi” olarak bilinan yaz aylarında bile fiyatlarda ciddi bir düşüş gözlenmiyor.
Olmazsa olmazların durdurulamaz yükselişi
ELEKTRİK FATURALARI KÂBUS OLDU: TÜİK’in Temmuz-Aralık 2021 dönemine ait verilerine göre, konutlarda elektriğin birim fiyatı 8 yılda yüzde 440 zamlandı. 2013’te konutta 1 kilovatsaat için ödenen fiyat 35 lira 30 kuruştan 90 lira 40 kuruşa yükseldi. Elektrikte son zam, üç mesken aboneleri için yüzde 15, sanayi ve ticarethane aboneleri için yüzde 25 oranında yapılmıştı.
EV SOĞUK FATURA YANIYOR: Üç günde bir halka ‘doğalgaz rezervi bulduk’ müjdesi veren AKP, her müjdeden sonra da doğalgaza zam yapmayı ihmal etmiyor. ”320 milyar metreküp doğalgaz bulduk’ müjdesinden sonra doğalgaza 13 kere, elektriğe 12 kere zam geldi! 1 Haziran 2022’de yapılan zam ile son bir yılda sanayide kullanılan doğalgaza yüzde 601, konutta kullanılan doğalgaza da yüzde 146 zam geldi.
TÜP FİYATLARI OTOMATİK: Mutfak tüpüne 5 Nisan itibarıyla yapılan 15 liralık zamdan sonra, son bir yılda 12 kilogramlık mutfak tüpünün fiyatı yüzde 149 artmış oldu. Son 10 yıldaki artış ise yüzde 386’yı geçti. Sadece 2021’in 11 ayında 12 kilogramlık mutfak tüpüne 20 defa zam yapıldı.
KİRACI ÇILDIRMAK ÜZERE: 21 Mart 2022 itibarıyla, Türkiye genelinde kiralar bir yılda ortalama yüzde 84 zamlandı. Kiraların metrekare fiyatı bir senede 16 liradan ortalama 30 liraya çıktı. Yıllık kira artışı İstanbul’da yüzde 112, Ankara’da yüzde 106, İzmir’de ise yüzde 74’ü buldu. Ancak bu veri de yetersiz, çünkü gerçek kira artışları, resmi kayıtlara yansımaksızın, fahiş rakamlar üzerinden yürüyor.
Beşikten başlayan kriz
ÇOCUK YAPMAK CESARET İŞİ: TÜİK’in madde sepetinde bebekler için verilen rakamlar artık bebek bakımının da ciddi bir ekonomik yük olduğunu gösteriyor. En yüksek artış Mart 2021’e göre yüzde 123.6 ile bebek bezlerinde. Yine son bir yılda normal doğum ücreti yüzde 52,4, sezaryen ücreti yüzde 52,7, kreş ve gündüz bakım evlerinin ücreti de yüzde 40,72 artış göstermiş. Ayrıca 2021’e göre bisiklet fiyatları yüzde 82,3, oyuncak fiyatları ise yüzde 48 oranında artmış görünüyor.
TÜİK verilerine göre çocuklar için tekstil ürünlerindeki enflasyonda yüzde 213 ile çocuk çorapları başta gidiyor. Çocuk gömlekleri’ndeki artış 106.6, kaban, iç çamaşırı, pantolon ve pijama gibi ürünlerde ise 61,14 olarak açıklanıyor.
OKUL SENDROMU: TÜİK enflasyon sepetinde yer alan çocuklar için eğitim ürünlerinde rekor bir yılda yüzde 248.2 ile yazım ve çizim kâğıtlarında. İkinci sırada gelen elektronik tabletlerde zam oranı yüzde 124 oranında. Okul defterlerindeki artış ise 82.7.
Gardıroplar yeniye hasret
Son bir yılda üretim maliyeti iki kata yakın yükselen hazır giyim sektöründe artan maliyetler doğal olarak ürün fiyatlarına da yansıyor. Tamamen serbest piyasaya tabi olan giyim sektöründe bu yıl fiyatların yüzde 80 artacağı öngörülüyordu ama gerçek fiyatlar marka ve giysi tipine göre yüzde 200’leri çoktan bulmuş durumda. TOBB’a göre, 2021 Haziran ayından bu yılın ocak ayına kadar geçen dönemde kredi kartı ve banka kartı ile yapılan işlem adetleri 55 milyondan 39 milyona geriledi.
İdeolojik zamlar: İçki ve sigara
Siyasi iktidarın ideolojik bir mesele olarak gördüğü ve artık yurttaşın yaşam tarzına müdahale olarak kullandığı sigara ve içki zamları hesaplanabilir gibi değil. İktidarın vergi miktarını artırarak müdahale ettiği piyasada son 10 yılda, rakıya yüzde 482, şaraba yüzde 324, biraya ise yüzde 530 zam geldi. Sigaraya gelen zamlar da son 9 yılda yüzde 232 civarında. Temmuz’da yapılan yeni zamlarla birlikte bu oranların da arttığı bildiriliyor.
Regl yoksulluğu: Bir gerçek
TÜİK verilerine göre Ocak 2022 itibarıyla kadın pedinin fiyatı son bir senede yüzde 58 zamlandı. Yine TÜİK’e göre Türkiye’de 2020 yılında nüfusun yüzde 11’i yoksulluk sınırı altında yaşıyor ve bu hanelerdeki kadınların önemli bölümü ped ihtiyacını karşılayamıyor. Bu, kadınların çoğunun ‘regl yoksulluğu’ yaşadığı anlamına geliyor. Derin Yoksulluk Ağı’nın pandemi döneminde hazırladığı rapor, yoksulluk yaşayan ailelerde birçok kadının herhangi bir yardım olmadığı sürece hijyenik pede hiçbir şekilde erişimlerinin olmadığını ortaya koyuyor.
Temizlik imandandır ama…
Tamamen dolarla ithal edilen selülozdan üretilen tuvalet kâğıdı fiyatı da son bir yılda ikiye katlandı. 1 rulosu 1.2 TL’den 2.2 TL’ye çıkan tuvalet kâğıdında en çok 32’li rulo satılıyor. 32 ruloluk tuvalet kâğıdında Aralık 2020 için ağırlıklı ortalama fiyat 38.4 iken, Aralık 2021’de, yüzde 86’lık artışla 71.4 TL seviyesine kadar yükseldi. Kurdaki artışlarla birlikte 2022 yazında en ucuz markalarda aynı fiyatlar, markasına göre 110 ile 170 arasında değişiyor.
Araban var mı derdin var
Zamları otomatiğe bağlanmış olan akaryakıt alanında durum giderek felakete dönüşüyor. İstanbul’da benzinin litre fiyatı bir yıl önce 7,72 TL, yılbaşında 12,29 TL idi. Benzinde zam oranı yıllık yüzde 255, yılbaşından bu yana yüzde 123 oldu. Yine İstanbul’da motorinin litre fiyatı bir yıl önce 7,20 TL, yılbaşında 11,43 TL idi. Yeni zamlarla birlikte motorinde zam oranı yıllık yüzde 286, yılbaşından bu yana yüzde 143 oldu.
2020 yılının ikinci yarısında Bloomberg’in, “depoyu doldurmanın gerçek bedeli” temalı 61 ülkede vatandaşların satın alma gücüne göre dünyada benzinin gerçek fiyatını araştırdığı bir çalışmaya göre, Türkiye, 61 ülke arasından 1 litre benzin alabilmek için günlük gelirinden en fazla paya ihtiyaç duyan 9. ülke.
En iyisi evden çıkmamak!
Akaryakıt fiyatlarına art arda gelen zamlar otobüs firmalarını vurdu. 1 yılda benzine gelen zam yüzde 240, motorine gelen zam ise yüzde 286’ya ulaşınca, otobüs bilet fiyatları da sıçrama yaptı. Geçtiğimiz yıldan bu yana toplamda yüzde 189 zamlanan biletler, aile ve bayram ziyaretlerini bile imkânsız hale getirdi.
Yurttaşların en ucuz ulaşım aracı sıralamasında ilk sırada yer alan tren yolculukları da bir yılda zam fırtınalarına uğradı. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, bilet fiyatlarına ocak ayında yüzde 20, Mart ayında yüzde 10 ve nisan ayında yüzde 15 oranında zam yaparken, otomatiğe bağlanan zamların son halkası haziran ayında yapılan yüzde 30’luk zam oldu.
Hava yollarında ise serbest zam düzeni sürerken, 2022 Ocak ayında yüzde 20 zamla 499 TL’den 599 TL’ye çıkarılan iç hat havayolu tavan bilet fiyatları Mart ayında yüzde 16 zamla 699 TL’ye çıkarılmıştı. Son yapılan artışla ise tavan fiyatı 899 TL’ye yükseltildi.
İstanbul ve Ankara başta olmak üzere büyük metropollerdeki şehir içi ulaşım zamları son bir yılda yurttaşları canından bezdirdi. Bu yılın Nisan ayında İstanbul’da ulaşım ücretlerine yüzde 40 zam yapılırken, Ankara’da ise Mart ayında tam bilet tutarının yüzde 44 zamla 4.5 TL’den 6,5 TL’ye yükseldiğini açıklandı.
HABER MERKEZİ
