Elektrikli arabalar ve telefon bataryaları için önemli olan lityum zengini Bolivya’da 5 yıl aradan sonra yeniden darbe girişimi yaşandı. Arce ve Morales ulusal seferberlik çağrısı üzerine halk darbecileri püskürttü
Telefon, bilgisayar ve otomotivde stratejik hale gelen lityum madeni zengini Bolivya’da bir grup asker, yeni bir lityum sömürü zinciri oluşturmak için zırhlı araçlarla kamu binalarını sararak darbe girişiminde bulundu.
Bolivya’da 2025 başkanlık seçimlerine az kala ordu 26 Haziran 2024 Çarşamba gündüz darbe yapmaya kalkıştı. Ordu önce başkent La Paz’da hükümet binası önünde toplandı.
Bolivya Ordusu Komutanı olan darbeci General Juan Jose Zuniga ise askerlerin toplandığı meydana bir yerel kanala yaptığı açıklamada, darbe girişiminin halk tarafından desteklendiğini iddia etti. Juan Jose Zuniga, meydanda gazetecilere yaptığı açıklamada da merkez bankası rezervlerinin tükenmesi ve gaz ihracatının azalmasıyla para birimlerinin değerinin düştüğünü ifade etti. Zuniga, ekonomik çöküş yaşayan ülkede öfkenin arttığını söyledi. Yeni kabine kurulacağını belirten Zuniga “Elbette bazı şeyler değişecek, ülkemiz artık böyle devam edemez. Yıkımı durdurun, ülkemizi fakirleştirmeyi durdurun, ordumuzu aşağılamayı durdurun” dedi.
Zırhlı araçlarla gelen birlikler başkent La Paz’ın merkezindeki devlet binalarının bulunduğu Plaza Murillo meydanını ele geçirdi, sivilleri çıkardı. Ordu daha sonra hükümet binalarını işgal etti.
Bolivya Devlet Başkanı Luis Arce, X hesabından yaptığı açıklamada, Bolivya ordusunun bazı birimleri tarafından düzensiz bir seferberlik gerçekleştirildiğini duyurdu. Arce, demokrasiye saygı gösterilmesi gerektiğine dikkati çekti. Luis Arce, bir ara halka sakin olmaya çağırdı. Durum kötüye gidince Arce, “Bolivya’nın devlet başkanı ve bakanları görevlerinin başındadır ve halkı demokrasiye sahip çıkmaya davet ediyorum. Askerler, derhal çekilmeli ve görevlerinin başına dönmelidir. Demokrasiye ve anayasaya saygı duymalarını istiyorum” açıkılaması yaptı. Darbe girişimi sırasında hükümet binasında olan Arce yeni ordu komutanları atadığını ilan etti. Arce, sarayın koridorunda General Juan Jose Zuniga ile tartışırken kameralara yansıdı. Arce’nin darbeci generale, “Ben senin başkomutanınım. Sana, askerlerini geri çekmeni emrediyorum. Bu itaatsizliğe izin vermeyeceğim” dediği duyuldu.
ABD destekli darbeyle 2019’da devrilen Bolivya Devlet Başkanı Evo Morales (Latin Amerika’nın ilk yerli başkanı, 22 Ocak 2006-10 Kasım 2019 arası başkanlık yaptı) de hesabından yaptığı paylaşımlarda silahlı kuvvetlerin “darbe” yapmaya çalıştığını duyurdu. Sosyalizme Doğru Hareket (MAS) partisinden olan Morales, “Darbe yaklaşıyor. Genelkurmay Başkanlığındaki komutanlar, 15.00’te acil toplantı çağrısında bulundu. Kent ve kırsal kesimdeki tüm halkımıza demokrasiyi savunmaları için ulusal seferberlik çağrısında bulunuyoruz. Süresiz genel grev ilan ediyoruz. Silahlı kuvvetlerin, demokrasiyi ihlal etmesine ve halkı sindirmesine izin vermeyeceğiz” ifadelerini kullandı.
Halk sokaklara döküldü
Bolivya halkları sokaklara dökülerek barikatlar kurdu. Askeri polisle çatıştı. Arce’nin yeni atadığı ordu komutanı Jose Wilson Sanchez, cadde ve meydandaki tüm askerlere ve personele birliklerine dönmelerini emretti. Çağrı üzerine darbe girişimine kalkışan askerler birliklerine geri döndü. Darbeci General Juan Jose Zuniga, Luis Arce’ye karşı darbe düzenlemekten gözaltına alınıp tutuklandı. Donanma Koramirali Juan Arnez Salvador, Hava Kuvvetleri Genarli Marcelo Javier Zegarra de gözaltına alınıp tutuklandı.
Kimler kınadı?
Darbe girişimi Brezilya, Kolombiya, Şili, Paraguay, Honduras, Küba, Meksika, İspanya, Venezuela, Peru tarafından kınandı. Avrupa Birliği (AB) Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, AB’nin Bolivya’da anayasal düzeni bozmaya ve demokratik olarak seçilmiş hükümeti devirmeye yönelik her türlü girişimi kınadığını açıkladı.
ABD’li general ne demişti?
ABD Güney Komutanlığı (SOUTHCOM) Komutanı General Laura J. Richardson’ın 2022’de ABD’li düşünce kuruluşu Atlantic Council’a verdiği demeçte, “Tüm zengin kaynakları ve nadir toprak elementleriyle, bugün teknoloji için gerekli olan lityum üçgeni var. Dünyadaki lityumun yüzde altmışı lityum üçgeninde bulunuyor: Arjantin, Bolivya, Şili” demişti. Richardson, bölgenin stratejik doğal kaynaklarını ABD için bir “ulusal güvenlik” meselesi olarak belirterek, bunun için ABD’nin bölgedeki rakip güçlere karşı “oyununu hızlandırması” gerektiğini söylemişti.
ABD Latin Amerika ülkelerini istikrarsızlaştırmak için sık sık darbeler yapıyor. Şili’den Arjantin’e, Brezilya’dan Bolivya’ya darbe yapan ordu, cinayet, işkence, katliam bırakıyor. Ordu belli kesimleri zengin ederken halk yoksullaşıyor, sosyal eşitsizlik ve siyasi yolsuzluk çığ gibi büyüyor.
Bolivya’da son darbe 2019’da oldu. Bolivya’da 2019’daki seçimleri ilk turda Evo Morales yeniden kazanmıştı. Seçimlerin hemen ardından muhalifler sokağa çıktı. Ordu darbeyle Morales’i istifaya zorladı. Morales, Meksika’ya ardından Arjantin’e gitti. 2020 seçimini yine Sosyalizme Doğru Hareket (MAS) partisinden Luis Arce kazanmıştı.
Allende’nin atadığı Pinochet gibi…
Bolivya’da Morales döneminde Maliye Bakanı olan Luis Arce 2019 darbesi sonrası yapılan seçimde başkanlığa aday oldu. Luis Arce Ekim 2020’deki seçimde oyların 52.4’ünü alarak başkan seçildi. Acre 8 Kasım 2020’de göreve başladı. Luis Arce 2022’de Bolivya Ordusu Komutanı olarak Juan Jose Zuniga’yı atadı. Juan Jose Zuniga 26 Haziran 2024’te darbe girişiminde bulundu. Şili’de solun adayı olarak cumhurbaşkanı seçilen Salvador Allende’nin Ağustos 1973’te Şili Genelkurmay Başkanlığına atadığı General Augusto Pinochet, 11 Eylül 1973’te ABD adına Şili bakırı için darbe yapmıştı. İspanya’da da 1936’da seçimler gelmiş sol Halk Cephesi (Manuel Azana hükümeti), kralcı olmakla bilinen, Asturias Komünü madenci katliamıyla tanınan Genelkurmay Başkanı Francisco Franco’yu emekli etmek yerine, genelkurmaydan alıp Kanarya Adaları’na komutan olarak atamıştı. Franco, da sömürgesi Fas’a gidip asker toplayıp getirerek iç savaş çıkarmış ve darbe yapmıştı.
Stratejik Lityum havzası olarak görülüyor
Kapitalist ülkeler ve ABD Bolivya’yı maden ve özellikle lityum havzası olarak görüyor. Lityum, kalay, çinko, gümüş, altın madenleri, doğalgaz ve petrol yatakları var. Lityum stratejik bir maden. Çünkü, telefon, bilgisayar ve elektrikli arabaların bataryaları lityumlu. Dünya lityum rezervlerinin yüzde 50’den fazlası Bolivya, Arjantin, Şili’de. Sadece Bolivya’nın toplam lityum rezervlerinin günümüzde 23 milyon metrik ton olduğu öngörülüyor. Rus ile Çinli firmalar lityum alanlarıyla ilgileniyordu. Bolivya, iki Çinli ile bir Rus firmayla üç ayrı lityum anlaşması imzalamıştı. En son Ocak 2024’te Çin’den Catl, Brunp ve Cmoc (CBC) konsorsiyumu ile lityum madeni anlaşması yapılmıştı.
Bolivya Devlet Başkanı Luis Arce bir süre önce gazetecilere yaptığı açıklamada, lityum projelerine yatırım yapmaları konusunda Avrupa Birliği temsilcileriyle görüşmelere başladığını duyurmuştu. Arce, “Lityum ile birlikte diğer stratejik mineral zengini olması nedeniyle tüm gözlerin Latin Amerika kıtasında, kıtada da Bolivya’nın üzerinde” olduğunu belirtmişti. Dünya lityumun rezervlerinin yüzde 60 kadarı Bolivya’da. Doğalgaz da önemli ihracat kalemi. Bolivya’nın ihracat gelirlerinin yüzde 50 kadarı doğalgazdan.
DIŞ HABERLER
