Günümüz uygarlığının egemeni liberalizmin teorik yapısı, kavramsal üretimi, kabulleri ve dogmalarını geçen yazıda irdelemiştik. Ama bu yetmiyor. Uygulama sahasında bunu karşılayacak pratik çalışmaların olması da gereklidir. Liberalizmin bu yönüyle stratejik aygıtları var. Ve aslında bu stratejik ve de pratik aygıtların liberal ideolojinin oluşumuna ve doğmasına sebep olduğunu belirtmek mümkün. Dolayısıyla her pratik kendi ideolojisini doğurur önermesini de destekleyen ispatlardır bunlar.
Klasik liberal dönemin en dikkat çekici aygıtları petrol, dolar, silah, ulus devlet, şirket, eğitim ve kültür birimleri olarak dile getirilebilir. Toplumu bir ağ gibi sarmış bu mekanizmanın parçaları ruhsal, düşünsel yapıyı denetimine aldığı gibi üretim ilişkileri, hiyerarşik sistem, yasalar, devlet otoritesi gibi olgular üzerinden varlığını güvence altına almıştır.
Sistemin öznesi şirket
Liberal sistemin başlangıçtan günümüze değin en önemli objesi ya da öznesi şirkettir. Tüm birimler şirket etrafında şekillenir. Örneğin devlet, kurumsal iktisat bağlamında, şirket için otoritesini kullanmakta, hukuksal güvence vermekte, hatta şiddet veya savunma mekanizmalarını şirket çıkarına göre dizayn etmektedir. Para şirketi desteklemek için, din şirkete meşruiyet sağlamak için, hukuk ve silahlı güçler şirketi korumak veya mal ve hizmet sağlayacak araçların güvenliği için çalışır. İhtiyaçlar gerektiriyorsa ülke içi aygıtlarla sınırlı da kalmaz. Yani şirketin ihtiyaçları karşılanmayınca ülke dışında zor veya ticari yollarla gerekli girdiler temin edilir. Afrika’da insanların köleleştirilerek sanayi ülkelerine emek gücü olarak taşınması, birçok ülkenin madenlerinin, tarımsal ve hayvansal varlıklarının işgal edilerek sömürülmesi bilinen klasik örneklerdir. Bu da yetmiyor. Özellikle günümüzde şirketin çıktıları yani imalatının serbest dolaşımı için de engeller kaldırılır, yollar güvence altına alınır, karşıt pozisyondaki devletler, kurumlar, yapılar tasfiye edilir ve şirketin optimal faydasına uygun mekanizmalar oluşturulur.
Sistemin sigortası petro-dolar
Liberal sistemin sigortası petrol ve dolardır. Daha önce altına endeksli olan dolar rezervinin kullanımı sınırlıydı. Bundan vazgeçildi. Ama petrol satan ülkelerin ve şirketlerin tüm işlemlerini dolar üzerinden gerçekleştirmeleri esas alındı. Bu sayede dolar güvence altına alındı ve ABD’den başlayıp tüm dünyaya yayılan bir hiyerarşik sistem oluştu. Doların basıldığı ülke ABD, kredi verilen ülkeler ve şirketler, dolar satın aldılar ve piyasalara sürdüler. Artık kredi, ödeme veya tasarruf aracı olarak mühkim pozisyona kavuştu.
En küçük şirket ailedir
Peki şirketin kendisi nedir? Yazılı olmayan yasalara göre en küçük şirket ailedir. Kadın bu şirketin emekçisi ya da kölesidir, çünkü ücretsiz çalışır. Çocuk doğurmadan (kapitalist bakımından bir üretim işlemidir) bakımına, yemek, temizlik gibi fiziki ev işlerinin tümü yanı sıra ailenin manevi dinsel kültürel temsili onun sırtındadır. ‘Kadın’ın çökmesi zaten aile/küçük şirket mefhumunun çökmesidir. Baba başka şirkette en alt kademede yer alıp, en ağır işte çalışsa da evde patrondur. Hiyerarşik düzenin tepesindedir.
Anti-demokratik ve hiyerarşik düzendir şirket
İşletme kapitalizmin yönetsel prototipidir aynı zamanda. Mavi yakalı emek yoğun işçiler, beyaz yakalı mühendisler, muhasebeciler, danışmanlar ve yöneticiler ve en tepede gücü mutlak elinde tutan patron ve etrafında kümelenen hissedarlar karakteristik özelliklerdir. Hiyerarşik yapısı sert, özünde antidemokratik, mutlak hükümler ve yoğun sömürüyü barındırmaktadır.
Para muslukları, enerji kaynakları, insanın emek ve beyin gücü, hammaddeler vb hepsi şirkete akar. Burada üretim sürecine sokulur, dönüştürülür ve ardından piyasaya sunulur.
Şirket mutlak olarak toplumsaldır. Emek ve öznesi insan olmaz ise dünyanın sınırsız mal üretimini yapsa da patronun hükmedeceği bir insan olmaz ise sistem de biter. Ancak böylesi bir sürecin olma olasılığı yüksek. Fakat insana mutlak hakimiyetin yen nesnesi ise tüketiciler olmaktadır. Yani patron tüketiciyi kendi şirketine bağlayıp, ürününü ona zorla kullandırıp toplumsal hakimiyetini sürdürme sürecindedir.
Liberalizmin yeni yıldızları veya rantiyerleri: Yazılım şirketleri
Günümüzün yeni ve en büyük şirketleri tüketici esaslı olanlardır. Apple, Microsoft, Amazon, Alphabet (Google), Facebook, Twitter vb. tüm işletmeler, bütün işlemlerini dar bir kadro ile yazılım biçiminde ifa etmektedirler. Robotlardan, insanlara ve kullandıkları araçların tümüne yönelik birer akli donanımları ve kodları vardır. Bunu yazan firmalar artık yeni tip rantiyerdirler. Güçleri ve hakimiyet dereceleri daha mutlak, daha keskindir. Mesela devasa bir otomobil fabrikasında üretimin büyük bölümünü robotlar yaparken tümü kodlanmış, yazılmış, birbirine entegre edilmiş tekil yapay beyinlerin kombinasyonu/bileşimi ile çalışırlar. Düzenek otomatik ve süresiz devam etmektedir. İnsan ise bu düzeneğe eklemlendiği için artık adeta otomatik düzenin, bir robotun tamamlayıcısı olmaktadır. Yani insani özellikleri bir kenara atılmıştır.
Rantiyerlerin yazılımları sayesinde şirket kodlara bağımlı, işçiler eklem parçaları gibi iken en küçük şirket aile de parçalanmıştır. Eskiden ortak televizyon izleyen aile bireylerinin şimdi her biri bir kenara çekilmiş cep telefonlarında başka dünyalara bağlanmışlardır. Başka deyişle başka işlemlere kodlanmış tüketicilerdirler. Annenin babadan, babanın çocuklardan, çocukların ebeveynlerden haberi yok. Ortak kültür, ortak yaşam, ortak dil, ortak umut, beklenti veya acının, sevincin paylaşımı aile ortamından uzaklaşmakta, şirketlerin gösterdiği tüketim ağına yönelmektir. Çünkü fiziken aynı evde olsalar da her bir birey bilgisayar oyunlarının, sosyal medyanın labirentlerinde dalıp gitmiştir. Zaten toplumsallık bitince, insanın varoluş değerleri de anlamını yitirir. Her bir insan artık kendi kaderini belirleyen, iradesini beyan eden özelliğinden soyutlanmakta, tek tek ve rantiyer şirketlerin kodlarına eklemlenmiş birer tamamlayıcı parçadan ibaretler.
