Sanatçılar, eserleriyle toplumun kültürel hafızasını oluşturur. Mihemed Şêxo, bunun en önemli örneklerinden biridir ve Kürtlerin müzik hafızasında önemli bir yer tutmaya devam ediyor
Kürt sanatçılar, şarkılarıyla Kürt halkına yönelik soykırım girişimlerini boşa çıkardı. Bu sanatçılardan biri de Mihemed Şêxo’dur. Ölümünün üzerinden 33 yıl geçen Şêxo Kürt toplumunda günümüze kadar aktif bir rol oynadı.
Çoban kavalıyla müziğe başladı
Mihemed Şêxo, 1948 yılında Rojavayê Kurdistan’da Qamişlo’nun güneyindeki Xecokê köyünde dünyaya geldi, 6 erkek ve 6 kız kardeşi vardır.
İlköğretimini köyde tamamladığı yıllarda kavalını çalmaya başlar; ardından saz, flüt, ut, keman, akordeon ve gitar gibi birçok müzik aletlerini de öğrenir. Mihemed Şêxo, eğitim hayatına devam edebilmek için 1965 yılında Qamişlo’ya gider ve Îrûba Ortaokulu’nda eğitimine devam eder. Okulda birçok sanat çalışmasına katılarak Arapça türküler söyler. Son sınavların ertelenmesi ve bilgilendirilmemesi nedeniyle sınava girme hakkını kaybeder.
Ortaokulda göz problemi yaşamaya başlıyor ve bu yüzden Şam hükümetinin zorunlu askerliğinden muaf olur. Mihemed Şêxo’nun sanatçı kardeşi Beha Şêxo, 1965-66 yıllarında Aram Tîgran Sanat Okulu’nda Mihemed Şêxo ile birlikte türkü söylediklerini belirterek, “Bu Mihemed Şêxo’nun Aram Tîgran ile ilk temasının olduğu anlamına geliyor” diye belirtti.
Rojava’nın dışına çıkma
1969 yılında Mihemed Şêxo, Suriye’de Kürtçe şarkıların yasak olmasından dolayı Beyrut’a gider ve burada 2 yıl müzik bölümünü okur. Ardından Lübnan Sanatçılar Birliği’nde bağlamacı ve şarkıcı olarak görev alır. Lübnan’da hayatını idame etmek için 1971 yılında kurulan Koma Newroz, Koma Serkeftin ve Koma Bihar gibi gruplara katılır. 1972 yılında Rojava’ya geri getirir. Rimêlan beldesinde müzik gruplarının öncülüğünü yapar fakat Baas partisine katılmak istemediği için istifa eder. 1973 yılında kaçak yollardan Başûrê Kurdistan’a oradan Bağdat’a geçiyor. Bağdat radyosunda çalışmaya başlıyor ve kısa bir süre içerisinde 10 şarkı kaydediyor. Bağdat’tan Başûrê Kurdistan’a döndükten sonra Kerkûk TV, onun 2 şarkısını videoya alıyor. Beha Şêxo bu klipler hakkında şunları söyledi: “Ben ve arkadaşları siyah beyaz olan bu videoları şu ana kadar aramaya devam ediyoruz.”
Zindan ve işkence
Rojavayê Kurdistan’a döndükten sonra Şam hükümeti istihbaratı Mihemed Şêxo’nun peşini bırakmadı ve birçok defa tutuklandı. Bu süre içerisinde işkence gördü ancak duruşundan vazgeçmediği gibi geri adım da atmadı. 1974 devrimi sırasında tekrar Başûrê Kurdisan’a gitmek istedi. Devrimin yenilgisinden sonra peşmergelerle birlikte Rojhilatê Kurdistan’a taşınarak buradaki kampta çocuklar için bir müzik grubu kurdu. O sırada İran güçleri Şêxo’nun entelektüel arkadaşlarıyla ilişkilerini kesmek için her birini Rojhilatê Kurdistan’ın bir kentine sürgün ediyor.
Ölümsüz eserler
İlk kaseti olan ‘Ey Felek’i 1975 yılında Mahabad’da çıkardı. Öte yandan bir şarkısını Sorani lehçesinde besteledi ve Şêxo, Sorani lehçesinde şarkı söyleyen ilk Rojavalı sanatçı olmuştur. 1976 yılında ikinci kasetini çıkardı. Daha sonra 1980, 1981 ve 1982’de başka kasetler çıkardı. Sanatçı ömrüne toplamda 14 kaset sığdırdı. Böylece sanatçı Mihemed Şêxo’nun sesi, işgalcilerin yasaklarına ve engellerine rağmen Kürdistan’ın dört parçası arasında sınırları aşmış oldu. Beha Şêxo konuya ilişkin şöyle konuştu: “Mihemed Şêxo’nun söylediği bütün şarkılar bugüne kadar sayılmış değil. Çünkü sadece sıra gecelerinde bir kez söylenen şarkılar var ve ne yazık ki devletin baskısı nedeniyle besteler yok edildi. Günümüze kadar gelen 120’den fazla şarkısı var. Başûrê Kurdistan’dan yeni kasetler aldık ve araştırmalarımız halen de devam ediyor.”
1977 yılında Rojhilatê Kurdistan’da bir köyde müzik ve Arapça öğretmenliği yaptığı sırada Nesrin Meleke ile tanışır. Şêxo aynı zamanda öğrencisi olan Nesrin’le hayatını birleştirme kararını alır. Bêkes, Felek, Îbrahîm ve Birûsk isimlerinde 4 çocuğu olur ve Bêkes henüz iki aylıkken hastalık nedeniyle hayatını kaybediyor.
Şam hükümetinin çıkardığı zorluklara rağmen Rojava’ya geri döner ve 1989’da kardeşi Beha Şêxo ile birlikte Qamişlo’da Felek adında müzik kayıt merkezi açıyor. Ancak müzik merkezi iki ay sonra Şam hükümeti tarafından Newroz ve Kürt ulusu ile ilgili şarkıları kaydettiği gerekçesiyle kapatılıyor ve 5 yıl boyunca kapalı kalıyor.
‘Amacım eserleri korumak’
Sanatçı Beha Şêxo, Mihemed Şêxo’nun Kürdistan’dan çıkmayı seferinde reddettiğini ve her yerde duruşunu koruduğuna dikkat çekti.
Mihemed Şêxo’nun sanatsal çalışmalarında kendisini bir çember içine almadığına dikkat çeken Beha Şêxo, “Şarkı söylemenin yanında şiir de yazıyordu. Farklı farklı şiirleri besteliyordu. Şiirler kaybolmasın diye şarkıların duygusunu ve içeriğini sesiyle zenginleştirirdi” dedi. Sanatçının 18 ünlü Kürt şairin şiirlerini besteleyip söylediğini hatırlatan Beha Şêxo, “Mihemed Şêxo’nun şarkıları söylemekteki amacı Kürt şairlerinin zamanla emeği kaybolmasın diyedir. Bu şekilde şiirleri besteledi, kanatlandırdı ve bütün Kürdistan’a yaydı” ifadelerini kullandı. Beha Şêxo, “Onun için en önemli şey dinleyicinin şarkıların içeriğini tanımasıydı. Dahası onun ses kalitesi hiçbir zaman bulunamaz. Berraklık, dert, gam ve sesindeki niteliği nadiren görüyorum. Şarkıları ve sesinin etkisi ailede en çok benim üzerimde var. Babamın da sesi güzeldi ve Mihemed Şêxo da babamın sesinden etkilenmiş. Biz kendimiz müziği öğrenip şarkı söyledik” dedi.
‘Müzik önemli bir rol oynuyor’
“Mihemed Şêxo, Kürtçe şarkılarının gelişimini, şiirlerdeki mesajın ve kelime seçiminde, ulus ve Kürt sahasında anlam ve başarı arıyordu” diyen Beha Şêxo, kardeşinin bu amaçla her gün çalıştığını ve bir gün olsun yorulduğunu söylemediğini ekledi. Sanatçı Mihemed Şêxo, 1989 yılında kalp yetmezliği nedeniyle Qamişlo’nun Xerbî Mahallesi’ndeki evinde hayata gözlerini yumdu.
QAMIŞLO / ANHA
