AKP’nin 2020 yılında da Kürtçe’ye dönük tahammülsüzlüğü ‘Bêrû’ oyununun yasaklanmasıyla gün yüzüne çıktı. Öte yandan iktidar, koronavirüs nedeniyle büyük bir ekonomik sıkıntı içinde olan kültür-sanat emekçilerini görmezden geldi
Kültür ve sanatta 2020 yılı pandemi gölgesinde geçti. Tiyatrolar, sinemalar ve eğlence mekânları kapatıldı. Etkinlikler yeni bir boyuta taşınarak çevrimiçi düzenlenmeye başladı. Birçok eve Picasso, Salvador Dali sergisi bile girdi! Ancak bu durum bütün olumsuzlukları da beraberinde getirdi. İktidar kültür-sanat emekçilerine gözle görülür hiçbir destekte bulunmadı. Özel tiyatrolar bir bir kapandı. Kapanmayanlar da dayanışma ve destek beklediklerini açıkladı. 100’ü aşkın müzisyen geçinemediği için yaşamına son verdi. Ve AKP iktidarı bu yıl da Kürtçeye dönük tahammülsüzlüğünü es geçmedi. İtalyan yazar Dario Fo’nun Kürtçeye çevrilen oyunu “Berû” önce İstanbul’da ardından Urfa’da yasaklandı.
Dario Fo Kürtmüş!
Şüphesiz 2020 yılının en garip olayı, İtalya’da geçen bir oyunun Türkiye’de Kürtçe oynanmasının “terör propagandası” olarak nitelendirilerek yasaklanmasıydı. İtalyan yazar Dario Fo’nun “Aldo Moro” olayından sonra yazdığı ikinci oyun, Türkiye’de Mezopotamya Kültür Merkezi’nin (MKM) tiyatro grubu olan Teatra Jiyana Nû (Yeni Yaşam Tiyatrosu) tarafından “Berû” adıyla Kürtçeye çevrildi. Oyun İstanbul Büyük Şehir Belediyesi’nin (İBB) destek kampanyası bünyesinde 13 Ekim günü, Gaziosmanpaşa Sahnesi’nde oynanacaktı. Ancak oyuna saatler kala sahneyi basan polisler Gaziosmanpaşa Kaymakamlığı’nın kararı gerekçesiyle oyunu yasakladı. Ardından Valilik açıklama yaparak oyunun “terör propagandası” yaptığını savundu ve oyuncular ile oyuna soruşturma açtı. Oyunun yasaklanmasının ardından sosyal medyada birçok tiyatro oyuncusu ve sanatçı tepki gösterdi. Bazı kullanıcılar “Dario Fo terörist miymiş?” diye sordu. Berû oyuncuları ise kararı trajikomik bularak tepki gösterdi. Oyun 14 Kasım’da Urfa Barosu Tahir Elçi Konferans Salonu’nda sahnelenmek istenirken de Urfa Valiliği tarafından aynı gerekçelerle yasaklandı. Oyunun yönetmeni Nazmi Karaman, “Artık sözün bittiği yer” diyerek hislerini paylaştı. Tiyatro oyuncuları da Kürtçe ve Türkçe açıklamayla karara tepki gösterdi.
‘Kültürel iktidar’ olamadı
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, bu yılda “kültürel iktidar” olamama konusunda kendilerini her fırsatta eleştirdi. Ancak girişimlerine rağmen bir türlü başarılı olamadılar. Neydi onlar? Erdoğan, Karaman-Göksu yoluna inşa ettikleri kavşaklara “Edebiyat Yolu” ismini verdi. Üstelik yapılan kavşaklara Aşık Mahsuni Şerif ve Cahit Zarifoğlu gibi edebiyatçıların ismi verildi. Öte yandan tünel ve viyadüklere verilen isimler için tablo hediye etti. Başka bir başarısız girişim ise “Yeni Sanat Vakfı” oldu. Mustafa Fener’in 90 bin TL mal varlığı ile kurduğu vakfın yönetim kurulunda müteahhitler, inşaat şirketleri var. Örneğin, Kalyon İnşaat’ın yönetim kurulu üyesi Mustafa Kalyoncu, Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, eski Beyoğlu Belediye Başkanı Ahmet Misbah Demircan, AKP’li karikatürist Hasan Kaçan, Arter Reklam Ajansı’nın yönetim kurulu başkanı Cevat Olçok. Kamu kurumlarından aldıkları pek çok ihalelerle dikkat çeken Hasan Gürsoy da yönetim kurulunda yer alan isimlerden.
Kültür bütçesi de komik
Geçtiğimiz günlerde Kültür ve Turizm Bakanlığı ile bağlı ve ilgili kurumların 2021 yılı bütçesi Meclis Genel Kurulu’nda kabul edildi. Buna göre kültüre ayrılan bütçe 6 milyar 826 milyon 518 bin lira olarak belirlendi. Tüm dünyayı etkisi altına alan koronavirüsle mücadele eden başka ülkelerde ise durum farklı. Fransa, 2 milyar euro ayırdı. Almanya ise 2.1 milyar euro ayırdı.
‘Muzır kurulu’ yasakları
Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na bağlı Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kurulu tarafından birçok kitap ‘muzır’ ilan ediliyor. Bu yıl da feminist öğretiler içeren 3 çocuk kitabı “muzır” ilan edildi.
Üç kitap ise şöyle: Heinz Janisch tarafından yazılan, Helga Bansch tarafından resimlenen ve Dürrin Tunç tarafından Türkçeye çevrilen, “Bazı Günler” isimli kitabı. Christine Nöstlinger tarafından yazılan ve Suzan Geridönmez tarafından Türkçeye çevrilen, Günışığı Kitaplığı Yayıncılık tarafından basılan “Evde ve Uzakta” isimli kitabı. Francesca Cavallo ve Elena Favilli tarafından yazılan, Deniz Öztok tarafından Türkçeye çevrilen, Hep Kitap – TEAS Yayıncılık A.Ş. tarafından basımı yapılan “Asi Kızlara Uykudan Önce Hikayeler 2” isimli kitabı.
Önce iktidar sonra salgın
Koronavirüsün mart ayında Türkiye’ye girmesiyle birlikte ilk olarak gözden kültür-sanat sektörü çıkarıldı. Getirilen kısıtlamalarla beraber sinema salonları ve canlı müzik yapan mekânlar yıl sonuna kadar kapatıldı. Müzisyenler, tiyatro emekçileri ve sanatçılar işsizlik ile boğuşmak zorunda bırakıldı. Müzisyenler iktidara seslerini duyurmak için İstanbul, Ankara ve İzmir’de “Susma Eylemi” gerçekleştirdi. İktidarın bu duruma sessiz kalmayarak bütçeden pay ayırmasını isteyen müzisyenler, 2020’nin son günlerine gelinirken de hiçbir destek görmedi. Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, “müjde” diyerek proje karşılığında müzisyen ve sanatçılara bir kereye mahsus olmak üzere bin TL verileceğini duyurdu. Projeye katılım şartı ise oldukça komikti. Sanatçılar sahneye ilk çıktığı günü bir fotoğrafla anlatacak ve söz konusu olan maddi “yardımı” alacaktı. Ancak bu açıklamanın ardından sanatçılar sosyal medya üzerinden, “Dilenci değiliz” diyerek tepki gösterdi. Pınar Aydınlar, Erdal Erzincan, Mazlum Çimen ve Ceylan Ertem de o sanatçılardandı.
İntihara sürüklenenler
Müzik-Sen’in açıkladığı verilere göre pandemi başından itibaren 100’ü aşkın müzisyen yaşamına son verdi. Son olarak müzisyen Duran Ay’ın 10 aydır işsiz olması nedeniyle yaşamına son vermesi sanat dünyasında öfke yarattı. Yine sosyal medyada sanatçılardan sesler yükseldi, “Duran Ay’ı kim öldürdü” diye soruldu.
Kitaplar, albümler
* Selahattin Demirtaş’ın “Seher” ve “Devran” adlı öykü çalışmalarının ardından bu kez “Leylan” adlı ilk romanı 22 Ocak’ta okuyucuyla buluştu.
* Erivan Radyosu’nun 900 şarkılık Kürtçe ile bu şarkıların notalarının ve sözlerinin yer aldığı dört ciltlik bir kitap Alman-Kürt Kültür Enstitüsü tarafından basıldı.
* Figen Yüksekdağ’ın kaleme aldığı ‘Yıkılacak Duvarlar’ adlı kitap, 1 Eylül’de raflardaki yerini aldı.
* Aram Yayınları, 8 yeni kitabı daha okuyucularla buluşturdu. Yayımlanan eserler arasında Musa Anter’in (Apê Musa) 100’üncü yaş dönümüne özel hazırlanan anı kitabı da var.
* Kürt müzisyen Yunus Dişkaya, Rojen Barnas’ın şiirlerini yorumladığı “Sola Sebrê” ve “Helbet” albümlerinden sonra “Sazê Min Tu Bistrê” albümüyle dinleyicilerin karşısına çıktı.
* Tara Mamedova, ‘Ax’ ve ‘Live’ albümlerinden sonra ‘Giran (Ağır)’ adlı yeni albümü ile müzikseverlerin karşısına çıktı.
Tarihi mekânlarda kilamlar
Tarihten bugüne ulaşmış Kurmancî, Zazakî ve Soranî lehçelerinde 10 farklı müzik eserinin seslendirildiği ‘Geçmişin Sesi Amida Konserleri’, Silvan Hasuni Mağaraları, Zerzevan Kalesi ve inanç ile kültür değerleriyle bilinen Eğil’de konser verildi. Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası tarafından düzenlenen konserlerde tarihi mekânlarda kilamlar seslendirildi. Konserlerin tamamı sosyal medyadan izlenildi.
‘Jibo Azadiyê’ ödül aldı
Yönetmenliğini Rojava Sinema Kolektifi’nden Ersin Çelik’in yaptığı “Jibo Azadiyê” filmi, İspanya’nın Valensiye kentinde düzenlenen 35. La Monstra De Valencia festivalinden Bronz Palmiye ödülü kazandı.
Yasak ve kapatma…
Elbette bu yılda sanatçılara, yönetmenlere hapis cezası verildi, kayyum kültür merkezlerini kapattı, kitaplar yasaklandı.
* Cizre’deki sokağa çıkma yasakları sırasında katledilen Mehmet Tunç ve kardeşi Orhan Tunç’un yaşamını anlatan yasaklı ‘Mehmet Tunç ve Bêkes’ adlı kitabı yazan Mahmut Alınak’a ve kitaba dava açıldı. Ardından Alınak tutuklandı
* Van Newrozu’nda söyledikleri ‘Zindana Diyarbekir’ ve ‘Serhildan Jiyane’ şarkılarından dolayı yargılanan Grup Munzur üyelerine 10 ay hapis cezası verildi.
* Muradiye Belediyesi Eşbaşkanları Leyla Balkan ve Yılmaz Şalan’ın tutuklanmasının ardından kayyum olarak atanan Kaymakam Erkan Savar’ın ilk işi HDP’li belediye tarafından açılan kadın ve kültür kurumlarını kapatmak oldu.
* Bilim Eğitim Estetik Kültür Sanat Vakfı’nın (BEKSAV) bu yıl 5’incisini düzenleyeceği “15-16 Haziran’dan Gezi’ye Direniş Günleri” etkinliği Kaymakamlık kararıyla yasaklandı.
* Mezopotamya Kültür Merkezi’nin (MKM), 18 yıldır kültür-sanat faaliyetlerini sürdürdüğü Beyoğlu’ndaki binası zorla boşaltıldı. Beyoğlu Kaymakamlığı’na devredilen bina, AKP’li Beyoğlu Belediyesi’ne verilmek üzere zorla boşaltıldı.
* Sanatçı Ferhat Tunç hakkında Deniz Gezmiş, İbrahim Kaypakkaya ve Mahir Çayan’ın resimlerinin bulunduğu ‘Marşlar ve Ağıtlar’ isimli albüm kapağı nedeniyle dava açıldı.
Tiyatrolar bir bir kapandı
Koronavirüs nedeniyle kapatılan tiyatro salonları da devletten hiçbir destek almadı. Tiyatrocular artan sorunlarına dikkat çekmek için 30 Temmuz’da İstanbul Kadıköy’de bulunan Moda Sahnesi önünde ‘Susma’ eylemi başlattı.
* Kadıköy’de 10 yıldır faaliyet sürdüren Öykü Sahne, salgın nedeniyle birikmiş kira ve verilmeyen destekler nedeniyle kapandı.
* Yine Kadıköy’de 12 yıldır faaliyet yürüten Küçük Salon, sahneye veda ettiklerini duyurdu.
* Kumbaracı50 tiyatro salonu ise yaşadıkları maddi sıkıntılardan dolayı tiyatroseverlerden yardım beklediklerini duyurarak kampanya başlatmıştı.
Balkonlar konser alanı oldu
Koronavirüsün baş gösterdiği ilk zamanlarda getirilen kısıtlamalarla birlikte dünyanın birçok noktasında insanlar evlerinden çıkmadı. Sosyal bağları koparmak istemeyenler yeni çözüm arayışlarına girdi. İtalya, İspanya, Almanya, Irak, Çin, ABD, Bahreyn ve Türkiye’de insanlar evlerinin balkon ve çatılarına çıkıp müzik aletleri çalarak, şarkılar söyleyerek, spor yaparak, selfie çekerek koronavirüs salgınına karşı direnmeye çalıştı.
Yıldızlar bir bir kaydı
Bu yılda birçok yazar, yönetmen, sanatçı yaşamını yitirdi. Birçok sanatçıyı ise koronavirüs aldı. Grammy ödüllü müzisyen John Prine, Ellis Marsalis Jr., Joe Diffie, yazar ve çevirmen Nevzat Erkmen, Fernando Solanas, Kim-ki Duk ve Marksist yazar Leo Panitch koronavirüs nedeniyle yaşamını yitirdi. Krzysztof Penderecki, devrimci rahip Ernesto Cardenal, Kürt ses sanatçısı Seid Yusuf, Kirk Douglas, Hamid Ceryat, Kürt sanatçı Seîd Gabarî, Mohammad Reza Shajarian, Hikmet Karagöz, Celal Melekşa, Timur Selçuk ve Mehmet Çetin de bu yıl yaşamını yitiren önemli sanatçılardandı.
Her şey çevrimiçi
Sergiler, festivaller, konserler hatta tiyatrolar bile koronavirüs nedeniyle çevrimiçi düzenlendi. Bazıları ise iptal edildi. Onlardan bazıları şöyle:
* Koronavirüs nedeniyle Onur Haftası ilk kez çevrimiçi düzenlendi.
* 15. Uluslararası İşçi Filmleri Festivali, koronavirüs nedeniyle 1-7 Mayıs tarihlerinde online olarak düzenlendi.
* Arkas Sanat Merkezi, Pablo Picasso’nun eserlerinden oluşan sergisi de dahil 20 sergiyi sanal turla erişime açtı.
* Viyana Devlet Operası, opera ve bale gösterilerini ücretsiz olarak erişime açtı.
* Pera Müzesi ve İstanbul Araştırmaları Enstitüsü sergilerini sanal olarak erişime açtı.
* Uluslararası Gezici Filmmor Kadın Filmleri Festivali, online yayın ile programda yer alan bazı filmleri izleyicilerle buluşturdu.
* Berlin Flarmoni Orkestrası, koronavirüs nedeniyle konserini internet üzerinden ücretsiz yayınladı.
* Munzur Kültür ve Doğa Festivali, koronavirüs nedeniyle bu yıl gerçekleştirilemedi.