Kazakistan’da eski Başkan Nursultan Nazarbayev grubunun damgasını vurduğu baskıcı dönemin kapatılması için yapılan, Meclisin devlet bütçesini sorgulama fonksiyonunu genişleten, atamalarda yerel meclislerin dikkate alınmasını içeren anayasa referandumunun sonucu açıklandı
Kazakistan’da idam cezasını kaldıran, yönetici yakınlarının temel hükümet görevlerine girişinin önünü kapatan, ‘Ulusun lideri’ unvanını kaldıran referandumdan “evet” çıktı.
Merkezi Seçim Komisyonu tarafından yapılan açıklamaya göre 5 Haziran 2022 Pazar günü yapılan referandumda reform lehine yüzde 77 oy çıktı. Komisyon Başkanı Nurlan Abdirov, “Referandum onaylanmış olarak değerlendirilebilir” dedi. Abdirov referanduma katılımın yüzde 68’i geçtiğini belirtti.
Orta Asya’daki en büyük eski Sovyet cumhuriyeti olan Kazakistan, hidrokarbon ve mineral bakımından zengin bir ülke.
Ocak 2022’deki halk ayaklanmasında 230’dan fazla kişi hayatını kaybetti.
1991’deki bağımsızlıktan bu yana gerçekleşen bu en ölümcül protesto eylemleri, yakıt fiyatlarının artışına karşı barışçıl eylemlerle başlamış ancak devlet güçlerinin sert müdahalesi ile şiddetlenmişti.
Mevcut Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, olaylardan önce ilk cumhurbaşkanı olan Nursultan Nazarbayev’in adamı olarak değerlendiriliyordu. Nazarbayev, 2019’da istifa etmek zorunda kalsa da gölgede büyük bir etkide bulunmaya devam ediyordu. Ancak ocak ayındaki eylemler, dönüm noktası oldu. Tokayev olaylardan faydalanarak, eski cumhurbaşkanının etkisini kırmaya başladı ve bazı yakınlarını uzaklaştırdı.
‘Ulusun lideri’ deniyordu
Yeni reform, anayasanın üçte birini düzenleyecek. Özellikle Nazarbayev’e kayda değer bir otorite sağlayan “Ulusun lideri” unvanı geri alınacak. Düzenlemelerden biri yönetici yakınlarının temel hükümet görevlerine girişinin önünü kapatıyor. Bu madde de görünürde, Nazarbayev ailesine karşı alınmış bir tedbir olarak dikkat çekiyor.
Tokayev’e göre reform uzun zaman boyunca Nazarbayev etrafında biçimlenen “süper-başkanlık” rejimini ortadan kaldıracak. Kazakistan’da devlet içerisinde iktidar mücadelesi devam ediyor.
Öne çıkan bazı değişiklikler
* Anayasada “Kazakistan toprağı ve yer altı doğal kaynakları devletin mülkiyetindedir” maddesi “Kazakistan toprağı ve yer altı doğal kaynakları halka aittir” olarak değişti.
* İdam cezası tamamen kaldırıldı.
* Kazakistan Cumhurbaşkanı, Anayasa Konseyi, Yüksek Mahkeme, Merkez Seçim Komisyonu, Sayıştay başkanları, üyeleri, hakimler, kolluk kuvvetleri çalışanları, milli güvenlik güçleri ve askeri personel görevleri sürdüğü sürece siyasi partiye üyesi olamayacaklar.
* Cumhurbaşkanının yakın akrabalarının devletin üst düzey görevlerine ve kamu ortaklığındaki şirketlerin yönetimine getirilmesi yasaklanacak.
* Devlet başkanının büyükşehir belediye başkanları ile eyalet valilerinin kararlarını iptal etme yetkisi kaldırıldı. Bu şekilde parlamentonun yetkileri arttırıldı ve mevcut süper başkanlık yönetim sistemi son bulacak.
* Cumhurbaşkanının parlamentonun üst kanadı senatoya atadığı milletvekili sayısı 15’ten 10’a düşürülecek. Bunların 5’i Kazakistan Halk Asamblesi tarafından önerilecek.
* Kanunları kabul etme yetkisi sadece parlamentonun alt kanadı mecliste olacak. Söz konusu reformla yetkilerinin genişletileceği mecliste tüm toplum tabakasının temsil edilmesi için nispi temsil sistemi uygulanacak.
* Ayrıca daha önce büyükşehir belediye başkanları ile eyalet valilerinin cumhurbaşkanı tarafından atandığı ülkede, bundan sonra söz konusu adayların ilk önce yerel meclis milletvekillerince onaylanması gerekecek.
* Meclisin devlet bütçesini sorgulama fonksiyonu genişledi.
* Kazakistan insan hakları ombudsmanı ile ilgili madde eklenecek. Böylece, ombudsman görevi bağımsızlaştırılacak ve görevi boyunca senatonun onayı olmadan tutuklanamayacak.
* Kazakistan’ı 28 yıl yönettikten sonra Mart 2019’da görevinden istifa eden kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in anayasal statüsünün yer aldığı Birinci Cumhurbaşkanı’na ilişkin kanun da yürürlükten kalkacak
Kaynak: ANF, Euronews
