İran hakkındaki 672 sayfalık bu muazzam eser, Oxford Üniversitesi Yayınları’ndan çıktı. Kitabın derlenip, yayınlanması neredeyse dört yıl sürdü. Öyle ki, kitabın çıkışını göremeyen yazarı bile oldu. Kitaba katkıda bulunan tüm öğretim üyeleri, ağırlıklı olarak ABD’den, ancak İngiltere, Hollanda ve Yunanistan’dan olanlar da var. Çoğunun İran ile ilişkileri halen sürüyor. Kitap hem üniversite öğrencilerinin hem de eğitimli kişilerin anlayabileceği düzeyde yazılmış…
Her akşam televizyon kanallarına çıkıp, ülkemizde ve yakın coğrafyamızda olup bitenler hakkında ahkam kesen insanlar var. Bunların kimisinde üniversitelerden alınan doçent ya da profesör gibi payeler olsa da, çoğunun ‘uzman’ olduğu söyleniyor. Çoğu kendi kendine ‘uzman’ kesilen söz konusu kişiler bir yana, profesör payesine ulaşmış kişilerin çoğu konuştukları konuyu bilmeden-araştırmadan konuşuyor maalesef. “Bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olma” yanlışına düşmek istemeyenlerden iseniz, size şahane bir kitap tanıtmak istiyorum:
Aram Yayınları’nın Oxford Üniversitesi yayınlarından çevirerek yayınladığı “İran Tarihi” isimli kitabını Touraj Dayaee derlemiş. Böylesi bir kitabı neden sadece kendisi değil de, bir derleme olarak yazdığını Dayaee şöyle açıklıyor: “Bu kitabın varoluş sebebi düzenlenmiş ve tek yazarlı çoğu kitabın İran tarihindeki tek bir döneme vurgu yapma eğilimde olması veya İran tarihinin tamamını kapsamamasıdır. Bu yüzden, İran Platosu’nun, orada yaşayıp ölenlerin, bölge ve kıtayı pek çok yönden etkileyen bir kültürü yaratanların tarihini anlatacak bir kitaba ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kitap sadece modern dönemin değil, İran tarihinin tamamının hakkını verme gayretindedir. Bu da bu kitabın İran tarihi hakkında yazılan diğer kitaplardan ilk ve en büyük farkıdır. İkinci olarak her alanda uzmanlar, kendi söz konusu dönemlerini hem üniversite öğrencileri hem de eğitimli bireyler için kavranabilir bilgiler sağlayan bir biçimde yazdılar.
“Bu kitabın yazarları İran dünyasının tarihçileri, dil bilimcileri ve uzmanlarıdır. Burada İngilizce konuşan kitle için İran tarihi ve kültürünün ana hatlarını anlamlı ve açık bir biçimde vermeye çalışmışlar. Bu kitabın nihai biçimini alması dört yıl kadar sürdü ve yazarların tümü çalışmanın basılı halini görecek kadar yaşamadı. Zamansız ölümü bizi derin bir üzüntü içinde bırakan A. Shapur Shahbazi, sevilen bir antik İran tarihçisiydi.”
Daryaee, meramını böylece açıklarken, kitaba katkıda bulunan kişilerin isimleri ve uzmanlık alanlarını da ben sıralayayım:
Kamyar Abdi: 1969’da Tebriz’de doğdu. Arkeoloji lisans eğitimini Tahran Üniversitesi’nde, antropoloji doktorasını ise Michigan Üniversitesi’nde tamamladı.
Kamran Aghaie: Tarih doktorasına Los Angeles’taki California Üniversitesi’nde tamamladı. Austin’deki Texas Üniversitesi’nde öğretim üyesi.
Ali Anooshahr: Davis’teki California Üniversitesi’nde hem tarih hem de karşılaştırmalı modern dönem öncesi İslam tarihi dersleri vermekte.
Kathryn Babayan: İslam tarihi alanındaki doktorasını Princeton Üniversitesi’nde tamamladı. Michigan Üniversitesi Yakındoğu Çalışmaları bölümünde öğretim üyesi.
Maziar Behrooz: San Francisco State Üniversitesi Tarih Bölümü’nde öğretim üyesi. İran üzerine sayısız makale ve kitap yazdı. Kitaplarının kimisi Farsçaya çevrilip, İran’da yayımlandı.
Edward Dabrowa: Krakow Jagiellon Üniversitesi’nde tarih profesörü. Askeri tarih, Roma, Part ve İsrail tarihinde uzmanlaşmıştır. Şu anda çalıştığı üniversitenin tarih bölüm başkanıdır.
Touraj Daryaee: İran ve Pers Dünyası Tarihi alanında profesör. Irvine’deki California Üniversitesi İran Çalışmaları ve Kültür Merkezi’nin yardımcı direktörüdür.
George Lane: Londra Üniversitesi’nde bulunan Şarkiyat ve Afrika Çalışmaları Okulu’nda Orta Doğu ve Orta Asya Tarihi kıdemli öğretim üyesidir.
Mansoureh Ettehadieh Nezam-Mafi: Yüksek lisans ve doktorasını Edinburgh Üniversitesi’nden aldı. California State Üniversitesi’nde doçent olarak çalışıyor.
Afshin Matin-Asgari: Los Angeles’taki California State Üniversitesi’nde doçent olarak bulunuyor. Uzmanlık alanı Orta Doğu ve modern İran ve modern İslam.
Michael G. Morony: Los Angeles Üniversitesi’nde ağırlıklı olarak Yakın Doğu tarihi üzerine incelemeler yapan tarih profesörüdür. Berkeley’deki California Üniversitesi’nden Yakın Doğu dilleri lisans dereceli.
Daniel T. Potts: Araştırma alanları olarak İran, Mezopotamya ve Arap yarımadasındaki kültürel gelişmeler üzerine odaklı bir profesördür. New York Üniversitesi’nde çalışıyor.
Alireza Shapur Shahbazi: Doktorasını Londra Üniversitesi’nden aldı. Şiraz Üniversitesi, Harvard Üniversitesi ve Doğu Oregon Üniversitesi’nde İranoloji dersleri veriyor.
Prods Oktor Skjaervo: Harvard Üniversitesi’nde eski İran dilleri (eski Farsça, Avestaca, Pehlevice, Sağdca) ve İslam öncesi dinleri (Zerdüştlük ve Maniheizm) hakkında ders veren bir profesördür.
Evangelos Venetis: Hollanda’daki Leiden Üniversitesi’nde İslam ve İran konusunda kıdemli araştırma görevlisi. Tarih yüksek lisansını Yunanistan’daki Ioannia Üniversitesi’nden aldı.
Neguin Yavari: New York Sosyal Bilimler Okulu’nda tarih doçentidir. Doktora ve felsefe yüksek lisansını Columbia Üniversitesi tarih bölümünde yaptı.
Çoğu Amerika Birleşik Devletleri’nde olsa da, İngiltere, Hollanda, Yunanistan, Polonya ve İran üniversitelerinden de yetişmiş ve halen oralarda İran üzerine çalışan öğretim üyelerinin katkıda bulunduğu bu çalışmanın kaynakçası da 45 sayfa. Yani kitabın yazarları, kendi bölümlerinde konuyla ilgili yazarken, yararlandıkları eserleri de belirtiyor ve okurlara başka kaynaklara da ulaşabilme imkânı sağlıyorlar.
Sadece Ortadoğu’nun değil, neredeyse tüm dünyanın en kadim halklarından biri olan Farsların kurduğu devletlere ait haritaları incelediğinizde, tarihteki kimi devletlerin-imparatorlukların Bağdat’ı da içerdiğini de göreceksiniz. Bu sayede, Irak’taki gelişmelerin İran’ı, İran’daki gelişmelerin de Irak’ı ne denli etkilediğinin ayırdına varacaksınız; elbette ki Kürtleri de…
İran üzerine 672 sayfalık bu dev eser, Aram Yayınları’nın bizlere son yıllarda sunduğu en önemli çalışmalardan biri. (Böylesi bir derlemede Türkiye’den bir öğretim üyesinin olmaması ne kadar acıklı bir durum değil mi; ülkemizdeki üniversitelerin durumu açısından!) Ortadoğu’da neler olup bittiğine ve neler olabileceğine bir damla bile ilginiz varsa, bu kitaptan edinmenizde muazzam yarar var.
