Hollanda’da 22 Kasım Çarşamba günü genel seçimler yapılacak. Neredeyse 17. yüzyıla dayanan ve son yıllarda iyice yoğunlaşan ticari ilişkiler nedeniyle Türkiye’yi de yakından ilgilendiren bu seçimlerin ardından bir kadının -Türkiye doğumlu Dilan Yeşilgöz’ün- başbakan olması bekleniyor.
Seçim sonuçlarını merakla beklerken, Hollanda’yı daha yakından tanımakta yarar var:
Ülkenin adı “ovalar” kelimesinden gelir. Nitekim ülkenin yarısından çoğunun denizden yüksekliği sadece 1 metredir. Amsterdam ve Roterdam şehrinin denize yakın bölgeleri ise deniz seviyesinin de altındadır. Bu yüzden şehir, setlerle -dam- denizden korunmaktadır.
Hollanda eyaletleri 1579 yılında birleşti ve İspanya’dan bağımsızlıklarını ilan ettiler. 17. yüzyılda dünya çapındaki yerleşim yerleri ve kolonileriyle denizcilik ve ticarette önde gelen bir güç haline geldiler. 20 yıllık Fransız işgalinin ardından 1815’te Hollanda Krallığı kuruldu. Ancak Belçika eyaleti 1830’da ayrılarak ayrı bir krallık kurdu. I. Dünya Savaşı’nda tarafsız kalabilen Hollanda, II. Dünya Savaşı’nda Almanya’nın işgaline uğradı.
Modern, sanayileşmiş bir ülke olan Hollanda -coğrafi özelliklerinin de sayesinde- aynı zamanda büyük bir tarım ürünleri ihracatçısıdır. NATO ve Avrupa Birliği’nin kurucu ülkelerinden olan Hollanda, 1990 yılında Euro para birimine geçmiş bulunuyor.
Hollanda, Hollanda Krallığı’nı oluşturan dört ülkeden biridir; diğer üçü Aruba, Curacao ve Sint Maarten, Karayipler’deki adalardır. Dört parçanın tümü eşit ortaklar olarak kabul edilse de pratikte Krallığın işlerinin çoğu, Krallığın toplam arazi alanının yaklaşık % 98’ini oluşturan Hollanda tarafından yönetilmekte.
Halklar bahçesi
Hollanda’da yaşayan 17.5 milyon kişinin yüzde 75.4’ü Hollandalı, yüzde 6.4’ü AB ülkelerinden gelmiş kişiler, yüzde 2.4’ü Türk, yüzde 2.4’ü Faslı, yüzde 2.1 Surinamlı, yüzde 2’si Endonezyalı ve yüzde 9.3’ü ise dünyanın dört bir yanından gelmiş kişilerdir. Surinam ve Endonezya, bir dönem Hollanda’nın sömürgesiydi.
İşte bu yüzden olsa gerek Hollanda’da İngilizce çok yaygın kullanılmakta. Ülkenin resmi dili Hollandaca-Felemenkçe. Ancak ülkenin 12 eyaleti-ilinden biri olan Fryslan’da resmi dil Frizce’dir. Ülkenin kuzeyinde yer alan Fryslan’ın nüfusu yaklaşık 650 bin kişidir. AB’nin koruma statüsüne aldığı Frizce’nin İngilizce’nin de kökenini teşkil ettiğine inanılıyor.
Ülkede yaşayanların yüzde 54’ü hiçbir dine inanmıyor; yani Ateist. Halkın yüzde 20’si kendisini Katolik, yüzde 15’i Protestan, yüzde 5’i Müslüman ve yüzde 6’sı ise Hindu, Budist ve Yahudi olarak görüyor.
Hollanda’ya iltica etmek üzere, birçok yerden insan geliyor. Şu anda 53 bin 496 Suriyelinin, 19 bin 204 Eritrelinin, 7 bin 106 Türkiyelinin, 5 bin 593 İranlının, 5 bin 152 Iraklının ve 94 bin 380 Ukraynalının iltica işlemleri sürüyor. Hollanda vatandaşı olarak kabul edilmek için Hollanda’da doğmak yetmiyor. Anne ve babadan en az birinin Hollanda vatandaşı olması gerekiyor. Bu arada, Hollanda’da 4 bin 570 ‘vatansız’ yaşıyor.
Yönetim biçimi
Hollanda’nın yönetim biçimi meşruti krallıktır. Yani devlet başkanı, kalıtsal olarak babadan oğula geçen bir kraldır. (Miras sırasında prens yoksa prenses, kraliçe olarak ülkeyi yönetir) Ancak kralın yetkileri semboliktir ve esasen ülke iki meclisli parlamentodan seçilen bir başbakanın kurduğu bir hükümet tarafından yönetiliyor.
Mevcut kabine, Özgürlük ve Demokrasi için Halk Partisi (VVD), Hristiyan Demokratik Temyiz (CDA), Demokratlar 66 (D66) ve Hristiyan Birliği’nden (CU) oluşan bir koalisyon hükümetidir.
Başbakan Mark Rutte yönetimindeki bu koalisyon hükümeti, 8 Temmuz 2023 günü dağılınca, erken seçim kararı alındı. 22 Kasım Çarşamba günü yapılacak seçimler sonrası kurulacak yeni hükümet görev başına geçinceye kadar, mevcut hükümet işbaşında kalacak. Ancak hükümetin en büyük ortağı durumundaki Özgürlük ve Demokrasi için Halk Partisi’nin (VVD) Genel Başkanı Mark Rutte, istifa ettiği için parti Dilan Yeşilgöz liderliğinde seçimlere giriyor.
Hollanda’da iki meclis var: Senato (Eerste Kamer) ve Temsilciler Meclisi (Tweede Kamer)
Senato veya Eerste Kamer’de 75 sandalye bulunur. Üyeler ülkenin 12 il meclisi üyesi tarafından orantılı temsil oyu ile dolaylı olarak 4 yıllığına seçilir. Bundan sonraki seçim 2027 yılının mayıs ayında yapılacak. Senatörlerde kadın temsili yüzde 40 olarak gerçekleşmiş bulunuyor.
Temsilciler Meclisi veya Tweede Kamer’de 150 sandalye bulunur. Çok adaylı seçim bölgelerinde açık liste ve doğrudan seçim ile 4 yıllığına seçilirler. Bundan sonraki seçim 22 Kasım 2023’te yapılacak. Mevcut mecliste, kadın temsili yüzde 37.3 civarındaydı.
Seçim sistemi
Temsilciler Meclisinin 150 üyesi, orantılı temsili açık listeyle seçilir. Ülke, bölgesel seçim listeleri amacıyla 20 bölgesel seçim bölgesine ayrılmış olsa da işlevsel olarak ulusal düzeyde tek bir seçim bölgesi olarak ele alınmakta. Koltuklar, seçim listeleri temelinde ulusal düzeyde dağıtılır. İlk olarak, liste başına koltuk sayısı D’Hondt sistemi kullanılarak belirlenir ve bu, bir koltuğu güvence altına almak için 1 / 150 (%0.67) oyluk bir seçim barajıyla sonuçlanır. Seçmenlerin tercihli oy kullanma seçeneği vardır.
Bir listeyle kazanılan koltuklar, ilk olarak, seçmenlerin mevcut yerleştirmeye bakılmaksızın, öncelikli oylarda, bir koltuk için gereken oy sayısının en az yüzde 25’ini (etkin olarak toplam oyların % 0.17’si) alan adaylara tahsis edilir. Bir listedeki birden fazla adayın bu eşiği geçmesi durumunda, sıralamaları alınan oy sayısına göre belirlenir. Kalan sandalyeler, seçim listesindeki yerlerine göre adaylara tahsis edilir.
Hollanda’nın mevcut Temsilciler Meclisi’nde bu yüzden 17 parti temsil edilmektedir. Bu partilerden üçü, daha önceki parlamentoda yer almayan yeni partilerdir. Oyların böylesine dağıldığı parlamentodan hükümeti çıkarmak oldukça zor olduğu için koalisyon görüşmeleri aylarca sürebiliyor; ancak yeni hükümet görev başına gelinceye kadar eskisi görevini sürdürdüğü için herhangi bir siyasi sorun olmuyor.
Çifte vatandaşlığın çok sıkı kurallara bağlandığı Hollanda’da, Türkiye’deki seçimlere katılabilen -Türkiye pasaportuna sahip- 290 bin seçmen yaşamaktadır. Son cumhurbaşkanlığı seçimine söz konusu 290 bin kişiden 160 bini oy kullandı ve oyların yüzde 70’i Recep Tayyip Erdoğan’a verilirken, Kemal Kılıçdaroğlu’nun oy oranı yüzde 30’da kaldı.
Güçlü ekonomi
Hollanda’nın en çok ihracat ve ithalat yaptığı ülkeler hemen hemen aynı ülkelerdir. Almanya, Belçika, Birleşik Krallık, Fransa ve ABD’ye sattığı rafine petrol, yayın ekipmanı, paketlenmiş ilaçlar, fotoğraf ekipmanı ve bilgisayarlardan 2021 yılında 839.6 milyar dolar kazandı. Bu rakamla dünyada 7. sıradadır.
Almanya, Çin, Belçika, ABD, Rusya ve Birleşik Krallık’tan satın aldığı ham petrol, rafine petrol, yayın ekipmanı, bilgisayarlar ve arabalar için 2021 yılında 735.7 milyar dolar ödedi. Bu rakamla dünyada 7. sırada. İhracat ve ithalat sonrasında cari hesap bakiyesi 73.1 milyar dolardır. Bu rakamla dünyada 6. sıradadır. Böylesi olumlu bir ekonomiye sahip olan ülkede kişi başına ulusal gelir 56 bin dolar seviyesindedir.
Hollanda’nın tarım ürünleri ihracatı -yine 2021 rakamlarıyla- 118 milyar dolar gibi rekor bir seviyeye ulaşmış bulunuyor. Söz konusu ihracatın 85.5 milyar dolarlık bölümü Hollanda’da üretilen tarım ve gıda ürünlerinden oluşurken, 32.8 milyar dolarlık kısmı transit ihracat (re-export) yoluyla elde edildi. Aynı dönemde 81.9 milyar dolarlık ithalat gerçekleştiren ülkenin tarımda 36 milyar dolarlık cari hesap bakiyesi söz konusu.
Askerlik görevi ve ordu
Ordu için zorunlu askerlik, 1997 yılında askıya alındı. Hollanda vatandaşlığına sahip olan erkek ve kadınlar, gönüllü hizmet için 17 yaşından itibaren orduya katılabilirler. (Orduda tam zamanlı personelin yüzde 14’ünü kadınlar oluşturuyor) 20 bini kara, 9 bini deniz ve 7 bini hava kuvvetlerinde olmak üzere orduda 36 bin kişi var. Ülkenin polis teşkilatında ise 7 bin kişi ve bu birimlerde yardımcı eleman olarak 5 bin kişi çalışıyor.
Hollanda ordusundan kimi ekipler, NATO’nun operasyonlarına katılıyor. Şu anda 350 kişi Litvanya’da, 200 kişi ise Romanya’da bulunuyor. Bu arada, Rusya’nın 2022’de Ukrayna’yı işgaline yanıt olarak, Hollanda dahil bazı NATO ülkeleri, Doğu Avrupa’daki NATO topraklarında konuşlandırılan savaş gruplarına ek birlik ve ekipman gönderdi.
Öte yandan, Hollanda hükümeti, 11 Temmuz 1995 tarihinde Bosna-Hersek’in Srebrenitsa kasabasında, Sırp güçleri tarafından katledilen 8 binden fazla Müslüman erkek ve çocuğun yakınlarından resmen özür dilemek zorunda kaldı. BM’nin barış gücünde yer alan Hollandalı askerler, katliamı önlemekte isteksiz davranmıştı.
Türkiye-Hollanda ilişkileri
Türkiye-Hollanda diplomatik ilişkilerinin tarihi 17. yüzyıla uzanmakta. 1612 yılında ilk Hollanda Elçisi Cornelis Haga İstanbul’a atanmış, aynı yıl Sultan I. Ahmet tarafından Hollandalılara “ahidname-i hümayun” verilmiştir. Diplomatik ilişkilerin tesisi ile Hollandalı tüccarların Osmanlı İmparatorluğu’ndaki faaliyetleri artmıştır.
Hollanda, 22 milyar dolar ile Türkiye’ye en fazla doğrudan yatırım yapan ülkeler arasında yer alıyor. Ekonomi Bakanlığı’nın verilerine göre Hollanda’nın Türkiye’ye yapılan doğrudan yatırımlardaki payı yüzde 16 seviyesinde. Türkiye’de 2 bin 711 Hollanda sermayeli şirket faaliyet gösteriyor.
Hollandalılar Türkiye’de gıda, temizlik ve finans sektöründen sonra enerji sektöründe de büyüyorlar. Türkiye’deki en büyük Hollanda şirketleri: Shell, Unilever, ING Bank, NN Hayat ve Emeklilik, Atasun Optik, Perfetti Van Melle, Philips ve diğerleridir.
Dilan Yeşilgöz-Zegerius kimdir?
Dilan Yeşilgöz–Zegerius, 1977 yılında Ankara’da doğdu. Ağustos 2023’ten bu yana sağcı Özgürlük ve Demokrasi için Halk Partisi genel başkanı olarak görev yapan Türkiye kökenli Hollandalı bir politikacıdır. Ayrıca 10 Ocak 2022’den bu yana Dördüncü Rutte kabinesinde Adalet ve Güvenlik Bakanı olarak görev yapmakta.
Özgürlük ve Demokrasi için Halk Partisi (VVD) üyesi olup, daha önce 2017-2021 yılları arasında Temsilciler Meclisi üyesi ve 2021-2022 yılları arasında Ekonomik İşler ve İklim Politikasından sorumlu Devlet Sekreteri olarak görev yapmıştı. Lideri olduğu parti, seçimlerden birinci parti olarak çıkarsa, yeni hükümetin başbakanı olarak atanması bekleniyor.
Kürtlerin oyu Yeşiller ve İşçi Partisi’ne
Hollanda’da vatandaş olarak oy kullanma hakkına sahip olan Kürtler ve dostları, bu seçime birlikte girmeye karar veren Yeşiller ve İşçi Partisi listelerinde yer alan kimi adaylara tercihli oy verecek. Geçen seçimlerde sosyal demokrat çizgideki PdvA (İşçi Partisi) 9, Yeşiller ise 8 milletvekilliği kazanmıştı.
