Necla Demir/İstanbul-MA
Mezopotamya’nın çeşitli halklarıyla, Dersim coğrafyası tarafından kutlanan “Gağand”, Aralık ayının üçüncü haftasında başlayan ve Ocak ayının ilk haftasına kadar kutlanan bir bayram olarak biliniyor. Bölgelere göre “Gağan”, “Gağani” adını da alan bu bayramın en büyük özelliği ise yeni bir yıla girerken kötü olan ne varsa geride bırakmak adına yapılan ritüellerden oluşuyor. Buna göre komşularla ilişkiler eğer bozuk ise düzeltilir, ölenler için niyaz dağıtılır. Kimileri de bu ayda oruç tutar. Yaklaşık 1 ay boyunca kutlanan bayram, kadınlar için çok ayrı bir öneme sahip. Belirlenen günlerde bir araya gelen Alevi ve farklı inançlardan kadınlar, imece usulü yaptıkları lokma, zılfet gibi yöresel yemekleri birbirleriyle paylaşıyor. Lokmalar dağıtılmadan önce de analar tarafından dua okunarak çıla yakılıyor. Taksim’de bulunan Dersim Araştırmaları Merkezi’nde (DAM) bir araya gelen farklı inançlardan kadınlar, Gağand’ın kendi inançlarında ne anlama geldiğini anlattı.
Kadının iyileştiren yanı
DAM üyesi Songül Şahin, Gağand’ın kendi inançlarında eski yılı uğurlama anlamı taşıdığını söyleyerek, “Bu aynı zamanda yeni yılı da karşılama bayramıdır. Gağand’ın bütün inanç toplulukları içerisinde bugüne aşırılarak bize gelmesine elbette bir ritüel olarak bakamayız. Bütün inançlar birbirlerine doğru yerden tutarak buraya kadar getirmişler. Annelerimiz ve dedelerimizin bize anlattıklarını bugüne kadar getirdik. Dolayısıyla barışın dilini, helalleşmenin, hak alıp hak vermenin, rızalaşmanın evlatlarıyız. Bizim için Gağand, bütün o toplamda, o ana belleği oluşturan, ana kadını da buraya getiren, o kadının üleşen, toplayan, iyileştiren derman olan yanını da ifade ediyor” dedi.
‘Ana hafıza biziz’
Bununla birlikte aynı zamanda Gağand ile bir araya gelen kadınların, komünal bir yaşamın ana aktörünü de oluşturduğunu sözlerine ekleyen Şahin, “Bir araya geldiğimiz bugünlerde her birimiz kendi evinden getirdikleri ile katılır. Çağın gereği olarak kapitalizmin bize sundukları değil, bizim imece usulü yaptıklarımız çok değerli. Dualarımızı okuyarak çılalarımızı yakıyoruz. Çıla bizim için hayattır, umuttur, birlikteliktir, sudur, aşktır, her şeydir ama toplamda her bir inancın da ortaklaştırdığı bir şeydir. Dolayısıyla biz kadınlar aktaranlar olduğumuz için inançlarımızı ve değerlerimizi yüreklerimize atarak yarınlara taşıyoruz. Ana hafıza da, aktaran da biziz. Biz Gağand’a herhangi bir yemeği yiyip içmek olarak değil, komünal değerleri ortaya çıkaran yerden bakıyoruz. Çocuklarımıza da böyle aktarmak önemli” diye belirtti.
Barış ve huzur için
Yeni bir yıla barış ve huzur içinde girmek adına Gağand’ın kendileri için önemli bir yerde durduğunu kaydeden Şahin, şöyle devam etti: “Bir taraftan da yılbaşını karşılayıp eğrisiyle, doğrusuyla, yanlışıyla kabul edip helalleşip geriye bırakıp, oradan ders alarak yeni bir yılı karşıladığımızda da Hızır’a da eriştirmiş oluruz. Hızır yeni günde, yeni yılda bizi karşılamış olacak. Bizim topraklarımız Hızır yatağıdır. Hızır aklı insanlığın bilgisidir.”
Ermeniler için İsa doğumu
Ermeni kadınlardan Filor Uluk ise Gağand’ın kendi inancında ne anlama geldiğine ilişkin şunları söyledi: “Biz Ortodoks Ermeniler Gağan’ı Ocak ayının 5’inde kutlarız. Gağand’ın anlamı bizde Hisus, yani İsa’nın doğumudur. Dolayısıyla bizim için en büyük bayramdır bu. Noel olarak da değiştiriliyor, ancak diğer Hristiyan alemi 25 Aralık’ta kutlarken, biz Anadolu Ermenileri olarak Ocak’ın ilk haftası kutlarız. Nar bizim için çok önemlidir. Yeni yılda nar vurulur ve patlatılır. Hem o acıyı hatırlayıp unutmamak hem de bereketini kucaklamak için de dağıtılır.”
