Resmi rakamlara göre ekonomi 1,1 daraldı. İktidarın gözdesi inşaat sektörünün katma değeri yüzde 5,3 azalırken, 3. çeyrekte büyüme 1,6’da kaldı. Ekonomistler durumu ekonominin çakılması olarak yorumluyor
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı verilere göre Türkiye ekonomisi üçüncü çeyrekte yüzde 1,6 büyüdü. Ekonomik krizin en büyük yansıması inşaatta oldu. İnşaat sektörü yüzde 5,3 daralırken, sanayide büyüme yüzde 0,3’e geriledi, tarımda büyüme yüzde 1 olarak gerçekleşti. Ücretlilerin milli gelirden aldığı pay ise ilk çeyreğe göre yüzde 38’den yüzde 31’e düştü. İkinci çeyrekte büyüme yüzde 5,2 olarak gerçekleşmişti. Ekonomistler, mevcut verilere göre dördüncü çeyrek büyümenin negatif olacağı analizinde bulundu.
Yatırım durdu
Gayrisafi Yurt İçi Hasıla üçüncü çeyrek ilk tahmini; zincirlenmiş hacim endeksi olarak, 2018 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 1,6 arttı. Üretim yöntemiyle Gayrisafi Yurt İçi Hasıla tahmini, 2018 yılının üçüncü çeyreğinde cari fiyatlarla yüzde 21,8 artarak 1 trilyon 13 milyar 453 milyon TL oldu.
Krizin ağırlaştığının en önemli göstergelerinden biri ise yatırım harcamaları oldu. Üçüncü çeyrekte burada yüzde 3,8 gibi oldukça büyük bir daralma yaşandı ve büyüme oranına 1,11 puanlık negatif etkisi oldu. Yatırımlar cephesinden bakıldığında inşaatta yüzde 1,8, makine teçhizatta yüzde 8,5, üretilmiş mali olmayan aktiflerde yüzde 3,8 gibi önemli oranlarda daralma görülüyor.
İnşaat komada
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı Gayrisafi Yurt İçi Hasılayı oluşturan faaliyetler incelendiğinde; 2018 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre zincirlenmiş hacim endeksi olarak; tarım sektörü toplam katma değeri yüzde 1, sanayi sektörü yüzde 0,3 artarken inşaat sektörü yüzde 5,3 azaldı. Ticaret, ulaştırma, konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetlerinin toplamından oluşan hizmetler sektörünün katma değeri ise yüzde 4,5 arttı.
Takvim etkisinden arındırılmış GSYH zincirlenmiş hacim endeksi, 2018 yılı üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 2,1 arttı. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH zincirlenmiş hacim endeksi, bir önceki çeyreğe göre yüzde 1,1 azaldı.
Çalışanın payı azaldı
İşgücü ödemeleri, 2018 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 19,4 artarken, net işletme artığı/karma gelir de yüzde 22,2 arttı. İşgücü ödemelerinin cari Gayrisafi Katma Değer içerisindeki payı geçen yılın aynı döneminde yüzde 32,5 iken bu oran 2018 yılının üçüncü çeyreğinde yüzde 31,6 oldu. Net işletme artığı/karma gelirin payı ise yüzde 52’den yüzde 51,8’e düştü. TÜİK tarafından 10 Eylül’de açıklanan ikinci çeyrek verilerine göre Türkiye ekonomisi yüzde 5,2 büyümüştü. 2017 yılının aynı döneminde ise bu rakam yüzde 5,4 olarak açıklanmıştı.2017 yılının tamamındaki büyüme rakamı ise yüzde 7,4 olarak gerçekleşmişti.
En kötüsü başladı
Duvar yazarı ekonomist Bahadır Özgür dün açıklanan verileri, ‘En kötüsü başlaladı’ diye yorumladı. Özgür rakamsal verilerler ilgili yorumu şöyle: “Bakan Berat Albayrak, dolar 6,5’lerden 5,50’ye düştüğünde ‘En kötüsünü atlattık’ demişti. Ama büyüme rakamları gösterdi ki, Türkiye ekonomisi durgunluk dönemine girdi, yani krizin en kötü aşaması resmen başlamış oldu. Zira AKP döneminde büyümenin üç motorundan ikisi, inşaat ve vatandaşın tüketimi durdu. Sadece üçüncü ayak olarak devlet harcaması aynı hızda devam ediyor.”
Madde madde verileri inceleyen Bahadır Özgür, asıl tablonun detaylarda ortaya çıktığını belirterek rakamları söylediğini şöyle yorumluyor: “Tarımda büyüme yüzde 1 oldu. Büyümeye katkısı 0,12 puan. Sanayideki büyüme oranı yüzde 0,3. Onun katkısı da 0,05 puan. İnşaat sektörü ise adeta çöktü. Bir önceki çeyrekte yüzde 18,8 büyüyen ve tüm bir ekonomik büyüme rakamını neredeyse tek başına yukarı çeken inşaat, üçüncü çeyrekte yüzde 5,3 daraldı ve oran bu kez 0,42 puan aşağı çekti. Hizmetler; finans ve kamu yönetiminden sonra en fazla büyüyen sektör. Ve büyümeye en fazla katkı yapan da o oldu zaten. Yüzde 4,5 büyüme ile 1 puan gibi yüksek bir katkı sundu. Yüzde 7,4 büyüyen finansın katkısı 0,27. Kamunun büyümesi ise yüzde 10,2 ve katkısı da 0,88 puan.”
Eksi büyüme
TÜİK büyüme rakamlarını açıkladıktan hemen sonra Twitter üzerinden görüşlerini açıklayan Mustafa Sönmez verileri şöyle yorumladı: “İnşaat, en erken krize giren sektör oldu ve 3. çeyrekte yüzde 5,3 küçüldü. Sanayide büyüme yüzde 0,3 e kadar inerken tarımda büyüme yüzde 1’de kaldı. Hizmetler sektörü ise 3. çeyrekte yüzde 4,5 büyüdü. Kriz, yatırım cephesinden başladı. 2018 3. çeyrekte yatırımlar yüzde 4’e yakın geriledi. Dövizlerdeki hızlı tırmanış, faizlerin de hızla yükselmesi ve artan belirsizlikler yatırımları bıçak gibi kesti.”
TÜİK’in açıkladığı verileri “Bu ‘dengelenme’ değil, ‘çakılmadır’” diye yorumlayan Doç. Dr. Ümit Akçay: “Zira 2018’in ilk iki çeyreğinde büyüme 7,2 ve 5,3 idi. Buraya nasıl geldik, kısaca hatırlayalım: 2016’nın üçüncü çeyreğinde TR ekonomisi daralmıştı. 2017’deki referandumu kazanmak için uygulamaya konulan ‘geleceğe kaçış’ programı sayesinde büyüme yapay olarak canlandırıldı. 2018 başında, ‘geleceğe kaçış’ programının yaldızlarının dökülmeye başladığı görüldüğünden, aceleyle seçimler öne alındı. Öne alınmasaydı, 2019’da derin bir ekonomik daralma eşliğinde seçime gidiliyor olacaktı. 2018’de ekonomik krize dönüşen bu süreç, 2013 sonrasında üçüncü kez yaşanıyor. Yaşadığımız, iktisadi ve siyasi alana yayılmış bir birikim modeli krizidir” dedi.
Yabancı yatırımcılara danışmanlık yapan Atilla Yeşilada ise durumu net özetliyor. “GSYIH: En kötüsü başladı. İnşaat bitik, imalat sanayi yerinde saymış. İthalat daralması ve kamu harcamaları ile ayakta kalmışız.”
EKONOMİ SERVİSİ
