Ekonomik kriz, hem esnafın işini hem vatandaşın sofrasını vurdu
Çağdaş Kaplan
Türkiye ekonomisinde yaşanan krizin her ne kadar hükümet tarafından geçici ‘önlemler’ ve ‘tedbirlerle’ yumuşatılmaya çalışılsa da sokağa yansıması sert oluyor. Döviz kurunda yaşanan dalgalanma yurttaşın sofrasını vurmaya başladı. Basına çok yansıtılmasa da TL’nin dolar karşısındaki değer kaybı temel gıda başta olmak üzere birçok ürüne zam olarak yansıyor. Son bir ayda ekonomide yaşananların sofraya nasıl yansıdığını görmek için Beyoğlu ve Bağcılar’da yerel marketleri dolaştık.
‘Ciro yüzde 30 düştü’
İlk durağımız dar gelirli yurttaşların yoğun yaşadığı Tarlabaşı. 26 yıldır esnaflık yapan Mehmet Özçelik’in marketine giriyoruz. Marketinde temel gıdadan, kozmetiğe, et ve süt ürünlerine tüm ürünleri bulunduruyor. Özçelik 26 yıllık esnaflık geçmişi olduğu için daha önce Türkiye ekonomisinde yaşanan krizlerle bugünkü yaşanan durumu kıyaslayabiliyor. “Bir 2001 krizinde zorlandım bir de şimdi” diyor. Barkot sistemi ile satış yaptığı için bilgisayarını çevirip “Üç aylık ciroyu inceleyebilirsiniz. Son üç ayda ciromuz yüzde 30 düştü” diyor. Bunun ne anlama geldiğini soruduğumuzda ise şu yorumu yapıyor: “Benim ciromun yüzde 30 düşmesi benden alışveriş yapan insanın sofrasının yüzde 30 küçülmesi demektir. Ürünlere zam geldiği için insanlar daha kısıtlı alışveriş yapıyor. Önceden günlük 30 TL harcayan vatandaş bugün 16-17 TL’lik alışveriş yapıyor.” Toptancıdan aldığı ürünlere her hafta yeni zamlar geldiğini belirten Özçelik, fakat perakende satışta bu zamların hepsini yansıtamadığını sadece bir bölümünü yansıttığını belirtiyor. Özçelik, “Bazı ürünler bir ayda 3-4 kez zamlandı. Ama bu zamların tamamını yansıtırsak ürünü satamayız” diyor. Hükümetin krizi yatıştırmak için aldığı ‘önlemleri’ ve yurttaşlara yaptığı “Dolarları bozdurun” çağrısını da değerlendiren Özçelik, “Esnafta yastık altında döviz var mı? Bize onu bozmayı öneriyorlar. Bu yalandır, çözüm değil. Ben bir esnaf olarak geçimimi zor yapıyorsan işçi nasıl geçinecek. Ben üç aydır ailemin geçimini sağlamakta zorlanıyorum” diyor.
‘Asıl kriz yıl sonunda’
Özçelik yaşanan krizin asıl yansımalarının ise önümüzdeki aylarda olacağı uyarısında bulunuyor ve “Yıl sonuna doğru asıl kriz patlayacak. Bu krizin fiyatlara yansıması zaman içinde olacak” diyor. İstanbul’un en kalabalık nüfusunu barından ilçelerinden olan Bağcılar’da 15 yıldır esnaf olan Safter Erdoğan’la da işlettiği marketteki temel gıda ürünlerinin fiyatlarını ve zamları konuşuyoruz. Erdoğan, bir ay içerisinde temel gıda ürünlerinden en az zamlanan ürünün yüzde 20 zam yediğini söylüyor. Yüzde 40- 50 oranında zamlanan ürünler olduğunu da ekliyor. Erdoğan’ın paylaştığı bilgilere göre son zamlarla birlikte süt fiyatı 3 TL ile 5 TL arasında, bir kg beyaz peynirin fiyatı 30 TL ile 35 TL arasında değişiyor. Son durumda bir kg beyaz peynirin fiyatı, rakamlar bir asgari ücretlinin ev kirası ve ulaşım harcamaları çıkartıldığında geriye kalan maaşının yüzde 13’üne tekabül ediyor. Tarlabaşı’nda hem ikinci el eşya alım satımı hem de nakliyatçılık yapan bir başka esnaf Bedri Sülün’le de konuşuyoruz. Kendisi 15 yıllık bir esnaf. “Kriz esnafı nasıl etkiledi?” diye sorduğumuzda aldığımız cevap, “Esnaf mı kaldı. O kavram bitti artık” diyor. Son üç yılda elindeki birikimlerin de eridiğini belirten Sülün, “Nakliyecilikten biraz para kazanmasam kiralarımı ödeyemem. Çalıştığımız da kiraya gidiyor” diyor. Krizden en çok etkilenen kesimlerden birisinin nakliyeciler olduğunu belirten Sülün mazot fiyatına üst üste gelen zamlara tepkili. Sülün, “Mazota bir ay içinde kaç kez zam geldi. Ama ben bunu verdiğim hizmete zam olarak yansıtamıyorum. Peki ne oluyor o zaman benim cebimden çıkıyor” diyor.
‘Her gün 3-4 ev boşalıyor’
Üç ay sonrasını göremediğini belirten ve ekonomik durumun daha da kötüye gideceği endişesini taşıdığını söyleyen Sülün, Tarlabaşı’nda her gün insanların kiralarını ödeyemediği için evlerini boşalttığını söylüyor. Sülün, “Tarlabaşı’nda kirasını ödeyemeyen insan çok mesela. Özellikle son dönemde bu daha da arttı. 1000-1500 TL arasında kiralar değişiyor. Çoğu insan bu yüzden kirasını ödeyemiyor. Sadece ben günde 3-4 ev boşaltıyorum” diyor.
‘Biz o gemide değiliz’
Hükümetten krizle gelen açıklamalara da tepki gösteren Sülün şunları belirtiyor: “Yastık altındaki ‘doları, altını bozdurun’ diyorlar. Yastığımız mı var ki altını neresine koyalım. Sen o gemide battıysan beni neden batıracaksın ki ben o gemide değilim.”
Bir gecede 350 ürüne zam
Kriz tartışmaları sürerken market zinciri Birleşik Mağazacılık AŞ (BİM) bir gecede 350 ürüne birden zam yaptı. Yeditepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Veysel Ulusoy, BİM’de 350 ürüne yüzde 30’a varan oranlarda zam yapıldığını kaydetti. Ulusoy, Twitter üzerinden şu ifadeleri paylaştı: “BİM markette fiyat ayarlaması yapan arkadaş: Dün gece yaklaşık 350 ürünün fiyatı değişti, ortalama ek fiyat artışı (diğer adı ile zam) %25-30. Enflasyon rakamlarını bekliyor halk.”
