Cengiz Holding özelleştirme yoluyla elde ettiği Eti Bakır, Karadeniz ve Kürt coğrafyalarında sürdürdüğü madenciliği Xarpêt’te devam ettirirken, açılışı süren izabe tesisi ile birlikte Şemrex’ten sonra Xarpet coğrafyası da yerle bir edilip zehirlenecek
Yusuf Gürsucu / İstanbul
Mehmet Cengiz’e ait olan Cengiz Holding’e bağlı 28 şirketten biri olan Eti Bakır AŞ, Xarpêt’te (Elazığ) bakır madeni açma sürecini başlattı. 290.81 hektarlık yani 409 futbol sahası büyüklüğündeki hazine, orman, tarla ve şahıs arazilerinden oluşan alanda yeraltı bakır madeni kuracağı bildirildi. 2022 yılında yine Xarpêt’in Maden ilçesi Kısabekir Köyü’ndeki bakır, kobalt, kurşun, çinko ve demir maden rezervlerinin çıkarılması ve işletilmesi ihalesi olan ve Cumhuriyet tarihinin en büyük ihalesi olarak nitelenen 2 milyar 205 milyon TL’ye Port Madencilik A.Ş. firması kazanmıştı.
27 Ağustos’ta İDK toplantısı
Port Madencilik şirketinin Cengiz Holding A.Ş. Yönetim Kurulu Üyesi ve aynı zamanda Port Madencilik A.Ş. Yönetim Kurulu Başkan Vekili olan Şeref Cengiz’e ait olduğu ortaya çıkmıştı. Kimin eli kimin cebinde olduğu pek anlaşılamayan yağmanın altından her şekilde Cengiz Holding’in çıkması dikkat çekiyor. Eti Bakır şirketinin Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na yaptığı Xarpêt başvurusunun değerlendirildiği ve bakanlığın proje için 27 Ağustos’ta İnceleme Değerlendirme Komisyonu’nun (İDK) toplanacağını açıkladı.
Cengiz Holding’in 28 ana şirketi
Cengiz Holding’e ait 28 şirket var. Bu şirketler; Akdeniz Elektrik Dağıtım Şirketi (AEDAŞ), Ahen Maden, Alpha gaz toptan satış, Anadolu Otoyol İşletmesi, ATG Ankara Tren Garı İşletmeciliği, Boğaziçi Elektrik Dağıtım Şirketi (BEDAŞ), Beefull Enerji Teknolojileri AŞ, Cenergo Enerji, Cengiz Enerji San. Tic. AŞ, Cengiz Havacılık AŞ, Cengiz İnşaat, Cengizler Sigorta, Cengiztur Turizm AŞ, Cen –NL Enerji, CK Enerji, Cuprumold Mining SA, Çamlıbel Elektrik Dağıtım AŞ (ÇEDAŞ), Eti Alüminyum, Eti Bakır, Eti Bakır Tereksay, Iconichem Widnes LTD, İGA İstanbul Havalimanı İşletmesi, Kalehan Enerji, Marmara Otoyolu Yatırım AŞ, SAMGAZ Doğalgaz Dağıtım AŞ, Selçukgaz Doğalgaz Dağıtım AŞ, Truva Bakır AŞ ve Yeniçeri Özel Güvenlik Hizmetleri AŞ.
7 tesise Xarpet’te ekleniyor
Cengiz Holding’e bağlı 28 şirketin onlarca alt şirketiyle dev bir organizasyona AKP iktidarı döneminde ulaşan Holding’in Etı Bakır AŞ’ye ait olan tesisler ise şunlar; Samsun İzabe ve Elektroliz Tesisi, Küre Bakır işletmesi, Murgul Bakır İşletmesi, Mazıdağı Fosfat Tesisi ve bakır perliti ayrıştırma tesisi, Halıköy Antimuan Tesisi ve İnebolu Limanı’na Xarpet’te ekleniyor. Aldığı milyarlarca dolarlık ihaleler ve siyasetle olan bağlantıları ile gündemden düşmeyen Mehmet Cengiz’e ait Holding’in şirketlerinden biri olan Eti Bakır AŞ. hem bakır madenleri hem de bakır işletmelerinde bakır metal üretilirken bu tesislerde aynı zamanda lityum dahil birçok nadir toprak elementi ve mineral elde edilirken bulundukları bölgelerde büyük ekolojik yıkımlara neden olmaktadır.
2 milyon 908 bin m2
Kamunun ve halkın arazileri ile ormanların üzerine çöküleceği 409 futbol sahası büyüklüğündeki maden alanında birçok tesis kurulacak. Bölgeye hazır beton tesisleri, gölet ve patlayıcı madde deposu inşa edilecek. Şirket, cevher çıkarma işlemini yeraltı madeninde yapacak. Ancak daha önceden iznini aldığı kalker ocağından da dolgu malzemesini karşılayacak. Alandan çıkarılan cevher, proje kapsamında kurulması planlanan flotasyon- izabe tesisinde zenginleştirildikten sonra elde kalan piritler Eti Bakır’a ait Mazıdağı İşletmelerine gönderilecek. Projenin ömrü boyunca çıkarılacak cevher miktarı 32 milyon 855 bin ton olarak belirtilirken, maden alanı 290.81 hektar yani 2 milyon 908 bin 100 metrekare olarak belirlendi.
250 ağaç kesilecekmiş!
Şirketin 4 bin 884 sayfalık çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) raporuna göre çalışmaların yapılacağı alanın 2.5 hektarı orman arazisinden oluştuğu ve bu kapsamda yapılan çalışmalarda hektar başına 100 ağaç bulunduğu iddia edildi. Oysa bir hektarlık ormanlık alanda ortalamam 10 bin ağaç olduğu bilinmektedir. Projeyle birlikte kesilecek ağaç sayısının 250 olarak açıklanması gerçeği yansıtmazken, kesilecek ağaçların net sayısı orman izin sürecinde orman işletme müdürlüğü tarafından belirleneceği raporda yer aldı.
Siyanürleme işlemi
Eti Bakır’ın söz ettiği tesiste Kastamonu’dan özel tren yollarıyla Mazığdağı’na taşınan bakır piritten çinko ve kobaltın elde edilmesi için sülfürük asidli ve siyanürlü liç havuzlarında ayrıştırılıyor. Liç çözeltilerinin kolay süzülebilmesini sağlamak için, pirit ve NaCI karıştırılan küllerin peletlenerek kavrulması gerekiyor. Bu süreçte pişirilen cevher küllerinde yoğun olarak arsenik ortaya çıkıyor. MTA’dan 4 akademisyenin hazırladığı bir akademik bildiride, Klorlayıcı Kavurma ve Liç önerisi yapılarak,bakır piritleri seyreltik asitte liç edilerek demirdışı metallerin çözündürüldüğü yer almaktadır. Bu yöntemin sakıncaları olarak ise, sülfatlayıcı ve klorlayıcı kavurma süreçlerinde soy metallerin eldesi için siyanürleme işlemine gereksinim olması vurgulanıyor.
Liç havuzlarından uranyum!
Maden.org.tr sitesinde Güven Önal imzalı hazırlanan ‘Fosfat Cevherindeki Uranyumdan Yararlanma Olanakları’ başlıklı bir tebliğ yayınlanmıştı. Tebliğ de, Mazıdağ Bölgesi fosfat yataklarındaki uranyumun mevcudiyetini ve Batı-Kasrık cevherindeki uranyumun, fosforik asit üretimi sırasında, yan ürün olarak değerlendirilmesi olanaklarını kapsadığı belirtiliyor. Sülfürikasit ile yapılan liç deneylerinde; asit konsantrasyonu, liç süresi, pülp ısısı ve pülp yoğunluğunun, uranyum çözünme verimine etkileri incelenmiş, optimum koşullarda elde edilen fosforik asit çözeltisindeki uranyum, organik çözündürme ile ayrılarak, sarı-pasta halinde çöktürülmüştür ifadeleri tebliğde yer alıyor.
Şemrex sömürge gibi
Eti Bakır Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisi’nde lityumun Türkiye için altın fırsat olacağı, hali hazırda üretilmekte olan kobalt ve çinkonun saflaştırılarak katma değerinin artırılacağı ve nikel, kobalt, magnezyum, lityum ve nadir toprak elementlerinin üretilmesi amacıyla bakır piriti Kastamonu’dan Şemrex’e (Mazıdağı) taşınıyor. Bu amaçla tesis için özel tren yolu, özel baraj, özel doğalgaz hattı ve özel yollar kamu sırtından karşılanırken, Şemrex bir sömürge bölgesi olarak değerlendirilirken, buna bir de Xarpêt’in bağlanması ve bölgede giderek genişleyecek olması büyük bir yıkım anlamına geliyor.
Şemrex yok oluşa sürükleniyor
Eti Bakır Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisi Genel Müdürü Emre Kayışoğlu gelişmeyle ilgili yaptığı bir açıklamada, bakır üretiminde, artık ürün olarak ortaya çıkan piritten kobalt üretme kabiliyetine sahip, dünyadaki tek tesise sahip olduklarını belirtti. Kayışoğlu, “Bu projeyle, yüksek enerji yoğunluğuna sahip lityum-nikel-manganez-kobalt-oksit (NMC) tipi lityum-iyon bataryaların geliştirilmesi hedefleniyor. Projede pilin ana bileşenlerinden olan katot aktif malzemesi için gerekli olan kobalt, nikel, mangan ve lityum bileşiklerinin elde edilmesini biz sağlayacağız” dedi.
Şemrex’ten sonra Xarpêt
Eti Bakır’dan yapılan açıklamada, “Kardeş şirketimiz olan Eti Alüminyum’un Seydişehir fabrikasında işlenen boksit madeninin artık ürününde eser miktarda bulunan lityumu da geri kazanarak Mazıdağı’nda ileri saflaştırma teknikleri ile yine batarya kalitesinde lityum karbonat ve lityum hidroksit sentezini gerçekleştireceğiz” ifadeleri Şemrex’te ve bölgede doğal yaşamda büyük yıkımlara neden olunacağını ortaya koyarken, Xarpêt’e (Elazığ) bölgeye yayılan kirliliği genişletip yayacak olan flotasyon – izabe tesisi kurulmaya başlanırken, diğer yandan bölgede giderek genişleyen maden sahaları da ekolojik yıkım geri dönülemez boyutta sürdürülecek.
Kirli üretimler bölgeye!
Eti Bakır Kastamonu Küre madeninden sağlanan bakır piriti önce İnebolu Limanı’na taşınıyor. Buradan denizyolu ile önce Samsun’a, ardından demiryolu ile özel vagonlarda Diyarbakır’a geliyor. Diyarbakır’dan ise Cengiz Holding’in o dönem ihaleye giren diğer şirketlerin verdiği tekliften 109 milyon daha yüksek fiyatla aldığı ‘özel’ tren yolu hattı ile bakır piriti Mazıdağı’na taşınıyor. Bakır piriti bu uzun yolculuktan sonra Şemrex’te sülfürük asid ve siyanür havuzlarında farklı madenlere ayrıştırılıyor. Tesislerin diğer ihtiyacı olan büyük miktarlardaki su ise DSİ’nin Eti Bakır’a özel olarak inşa ettiği ‘Diyarbakır Dilaver Barajı’ndan sağlanıyor. Tesiste doğa yıkımını ve suların hem tüketilmesi hem de zehirlenmesi sağlanırken, Cengiz Holding Xarpêt’e de izabe tesisi kurma hazırlıkları yapılarak tüm kirli üretim süreçlerini Kürdistan coğrafyasına taşıyor.
