Rusya Suriye ve Libya’daki savaş tecrübesine ilk 9 günde çok zorlandı, ağır kayıp verdi. Putin Müzakerler için Brest’i seçerek tarihsel mesajlar verdi. Kiev’e yüklenme hatası sonrası Odessa üzerinden Transdinyester’e, Moldova’ya kadar uzanabilir. Ancak yaptırımlar ve Ukrayna’ya akan ağır silahlar karşısında zorlanınca günün sonunda Putin iç dinamiklerin tetiği düşürülerek safra gibi safdışı bırakılabilir
Mehmet Ali Çelebi
Rusya Başkanı Ukrayna’ya açtığı savaşta birkaç gün içinde sonuç alacağını hesapladı. Analistler de sadece birkaç gün veriyordu. Bu nedenle Putin, stratejik hatasını yapıp Belarus topraklarını da kullanarak Kiev’e yürüdü. Zorlanınca Ukrayna ordusuna darbe yapma çağrısı yaptı. Rusya sınırındaki Harkov’da (Kharkov) da zorlandı. Ardından Azak Denizi kıyısındaki ve Karadeniz kıyısındaki kentlere odaklandı.
Ukrayna önemli kayıplar verirken, Suriye ve Libya’daki savaş tecrübesine rağmen Rusya zırhlılarının, hava araçlarının da ciddi kayıp verdiği görüldü. Rusya birliklerinin kentlere girerken IŞİD ve El Nusra gibi grupların Suriye’de tarlalara dağılmış şekilde hareket etmesi gibi düzensiz hareket etmesi, ABD ve İngiltere’nin anlık uydu görüntüleri paylaştığı ve SİHA savaşları çağında bu manevra tarzı ve uzun askeri araç konvoylu hareket Rusya’nın kayıplarının daha da ağırlaşacağını gösterdi.
Donbass (Donsetsk, Lugansk) üstünden başlayan kriz ABD-NATO bloku ile Rusya-Belarus bloku arasında hegemonya savaşına dönüştürüldü. İki blokun da bagajı enerji akışı kontrolü, tarım alanlarının kontrolü, su alanlarının denetimi, Ukrayna’nın Sovyet döneminden kalan ağır sanayi fabrikalarını kontrolü, Sovyet döneminden kalan nükleer altyapıyı denetime alma vardı. İki taraf da kendi ittifaklarını konsolide edip Covid-19 pandemisinde daralan ekonomileri silah ticareti canlandırarak kasa doldurmak istiyordu.
Putin’in görevi 2024’te doluyordu. Aday olamayacağı halde Anayasa değiştirip bu süreyi uzatsa da Birleşik Rusya Partisi’ne, Çarlık Rusya özlemli olanlara sınır genişletmiş harita üstünden yıllara yayılacak bir hikaye vermek istiyordu.
Türkiye’yi de ilgilendiren Zaporijya motor fabrikaları
Türkiye’nin SİHA’larının motorlarının da üretildiği fabrikalara sahip, nükleer santralin de olduğu güney kentlerinden Zaporijya (Zaporijya kenti uçak motoru da üretiyor. Baykar Bayraktar SİHA’ları ile anlaşma yapan Motor-Sich de Ivchenko Progress, Motorsich gibi şirketler Zaporijya kenti merkezli); Kiev’in kuzeyinde Çernobil nükleer santralinin olduğu Pripyat kenti, sanayi fabrikalarının, silah ve uzay sanayiinin olduğu Rusya sınırındaki Harkov; buğday gibi hayati tarım ürünleri deposu denen Dinyeper Nehri kıyısındaki Paltova gibi kentler, deniz kıyısı kentler, Zelensky’i düşürmek için Kiev, Donbaas içindeki tahkimat alanları ilk hedeflenen yeler oldu.
Bu da maksadı özetliyor: Enerji, sanayi, tarım alanları, su havzaları ve silah sanayi komplekslerinin kontrolü. 2008’den beri NATO’nun Almanya, Fransa gibi ülkelerin takoz koymasıyla üyelik için Ukrayna’yı oyaladığını Kremlin çok iyi biliyor… Yani NATO üyeliği görüşmeleri bahaneydi.
Suç organizasyonu NATO
“Amerika geri dönüyor” sloganıyla gelen, Kasım 2022 Kongre seçimlerine hazırlanan ABD Başkanı Biden’ın da müttefik ülkeleri keskin hedefte birleştirme hedefi vardı. Bir savaş, işkence, darbeler, katliamlar organizasyonu ve devlet destekli mafyaların çarkı olduğu için, suç yapılanması olduğu, için lağvedilmesi gereken NATO da SSCB dağıldıktan sonra kısılan askeri bütçeleri yeniden artırmak, hegemonya alanını yeniden genişletmek istiyordu.
Soğuk savaş döneminden kalan Atlantik İttifakı NATO; 2. Dünya Savaşı’nda Hitler’in Nazi ordusuyla işbirliği yapan Stepan Bandera ve Roman Şuheviç’i yücelten Sağ Sektör, Svoboda Partisi, Azov Taburu, S14, Neo-Nazi Sosyal Milliyetçi Parti, Ukrayna Vatanseveri gibi faşist yapılara ordu ve bakanlıklarda koltuk veren Zelensky yönetimini de geçmişin Gladyo zihniyetiyle yönlendirerek karakterini değiştirmeyeceğini gösterdi.
NATO, Donetsk ve Lugansk’ın özerkliğini içeren Minsk Anlaşması’na Zelensky’nin uymaması için elinden geleni yaptı. Özerkliği benimsemediler.
Sonunda fitil ateşlendi ve savaş volkanı halkların üstüne yağdı, 1 milyonu aşkın kişi mültecileşti.
Bundan sonra neler görülebilir?
Ukrayna’nın Madımakı Odessa ve Transdinyester
Alexander Lebed komutasındaki Rus birliklerinin 1992 savaşında Moldova ordusunu çekilmeye ve ateşkese zorlayarak kontrol altına aldığı Moldova’nın doğusunda Ukrayna sınırındaki “Transdinyester” ile Rusya’yı birleştirmeye yönelebileceğinin işaretlerini verdi.
Karl Marx, Lenin, Rosa Lüksemburg, Karl Liebknecht gibi sosyalist-devrimci düşünürler ve liderlerin adlarıyla uzanan caddeleri olan, sosyalist sembollerin korunduğu, devrim önderlerinin heykellerinin bulunduğu, bayrağında hala orak çekiç olan Transdinyester adını da kentleri ve Moldova için önemli olan Dinyester Nehri’nden almış bir yer. Meclisini, savunma gücünü oluşturmuş, postasına kadar kendisi organize eden bir yer.
Bunun için Mariupol, Zaporizhya, Melitopol, Kherson, Odessa gibi kentlere odaklanacaktır. Neo-Nazi karşıtı bir operasyon söylemiyle savaşı başlatırken iç destek alan Putin, Odessa propagandasını kolayca benimsetebileceği kanısında. Çünkü 1 Mayıs kutlamaları ve maçlar sonrası Odessa’da Sağ Sektör’ün öncülük ettiği faşist gruplar sendika binasına toplananları 2 Mayıs 2014’te ateşe vermiş, katliam sırasında 48 kişi katledilmiş, yüzlerce kişi yaralanmıştı. Nazilerin köylüleri yaktığı katliama benzetilip “Yeni Hatin” denmişti.
Bu ilerleyiş sırasında da müzakereler zaman kazanmak açısından Kremlin tarafından önemsendi. Sık sık müzakere vurgusu yapıldı. Ukrayna da zaman kazanmak için müzakereleri kullanacaktır, çünkü NATO ülkelerinden silah akışının ve bunun güçlere dağıtımının yapılması için önemli.
Çin’in pozisyonu
2014 ayaklanması sırasında iç çatışmalar yaşanınca de-facto bağımsızlık ilan eden Donbass’taki Donetsk Halk Cumhuriyeti (DHC) Lugansk (Luhansk) Halk Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını 21 Şubat 2022 günü tanıyan Putin, Kiev’e yakın Belerus’un havaalanlarına dahil, Ukrayna sınırına karadan ve denizden yığınak yapmıştı.
Putin, 2020-2021 ayaklanması sırasında askeri-mali destek vererek koltuğunu kurtardığı Belarus Başkanı Lukaşenko’nun desteğini garantiye almıştı. Lukaşenko’dan savaşı başlatırsa kendisine destek sözü almıştı. Küresel güç olarak önemli yer tutan, BMGK’de Rusya ile birlikte hareket ederek ABD-NATO blokunun birçok kararına fren koyan Çin’i de yanına almak için çabaladı.
ABD Başkanı Joseph Biden’ın iddia ettiği gibi Rusya, Şubat 2022 başında küresel müttefiki Çin’de düzenlenen Pekin Kış Olimpiyatları sırasında savaşı başlatmadı. ABD yönetimi ve AB’den ayrılarak denge gücü olmaya çalışan İngiltere’nin, sürekli kriz ateşini barutlamasına, Olimpiyat öncesi veya Olimpiyat sırasında harekatı başlatacağı propagandası yapmasına rağmen Rusya başkanı Putin, bu aptallığı yapmadı. Çünkü Olimpiyatlar sırasında savaşı başlatmak Çin’in yıllarca hazırlık yaptığı, çok para harcadığı, küresel sistem içindeki tanıtımı için önemsediği organizasyonu çökertirdi. Afrika’dan Avrupa’ya, ABD’ye kadar onlarca ülkeyle yüz milyarlarca dolarlık ticaret, tahvil alışverişi olan, borsalarla içlidışlı olan Çin’in imajı, siyasi otoritesi yerlebir olabilirdi.
Putin Olimpiyatlara katılan az lider arasında yer alarak, Pekin Olimpiyatları’nın bitmesini bekleyerek Çin yönetiminin savaşta desteğini almaya çalıştı. Ancak Çin Rusya’ya karşı Avrupa’da yapılan oylamalarda Rusya gibi “hayır” oyu vermedi.
BMGK’de 5 daimi üye Rusya, ABD, Fransa, İngiltere ve Çin’in veto hakkı vardı. 10 da geçici üye vardı. Savaşın ilk günleri 26 Şubat’ta BM Güvenlik Konseyi’nde (BMGK) Rusya’nın Ukrayna’ya harekatını kınayan karar tasarısı oylandı. Daimilerden hiç veto çıkmaması ve toplamda en az 9 üyenin evet demesi gerekiyordu. Sadece Rusya tasarıya “hayır” dedi. Çin, Hindistan ve BAE çekimser kaldı.
BMGK’de Rusya veto hakkına sahip olduğu için kınama ve askeri çekme kararı çıkarılamayınca BMGK, BM Genel Kurulu’nu 1982 yılından sonra ilk ke acil oturum için toplantıya çağırdı. Rusya’nın Ukrayna’ya saldırılarını güçlü şekilde kınayan, Rusya ordusu ve müttefiklerinin Ukrayna topraklarından derhal, eksiksiz ve koşulsuz olarak terk etmesini içeren tasarı oylandı. 2 Mart 2022 günü yapılan oylamaya 193 üyeden 181’i katılıp oy kullanırken,141 “evet” 5 “hayır” çıktı. Rusya’nın küresel müttefiki olan çok şey beklediği Çin ve Hindistan “çekimser’ oy veren 35 ülke arasında yer aldı. Çin açıklamalarında da toprak bütünlüğüne saygı ve müzakere vurguları yaptı. Putin neden Çin’i arkasına alamadı? Çünkü Çin’in Rusya, İran, Kuzey Kore gibi ülkelerle ciddi ekonomik bağları olsa da Avrupa, ABD ve Karadeniz kıyısı ülkelerle muazzam ekonomik ilişkileri var.
Çin, kara ve denizlerden geçen OBOR (Bir Kuşak Bir Yol) projesinin sekteye uğramasını, Rusya’nın hattın geçtiği ülkeler üstünde tehdit pozisyonunu güçlendirmesini istemedi.
Çin, Sovyetler Birliği döneminde bile SSCB ile 1969 sınır savaşı yaşadı. (Mao Zedong ve Leonid Brejnev dönemi) Çin Çarlık Rusya’sı imparatorluğu hayalleri kurulurken Rusya’nın elleri çözülünce Çin sınırında da saldırılar yapabileceği algısındaydı. ABD veya Rusya ile kriz yaşandığında Donetsk ve Lugansk gibi Tayvan meselesinin de köpürtülmesinden çekiniyordu. Yine Tibet, Sincan Uygur gibi yerlerde de bağımsızlık rüzgarlarının coşmasından endişe ediyordu.
Putin’in sembolizmi
Müzakere aşamasına geçersek. Putin, müzakerelerde Erdoğan’ın arabulucu olma çağrısını kaale almadı. Savaş başladıktan sonra ilk müzakereler Ukrayna’nın kuzeyinde yer alan Belerus’a bağlı sınıra yakın Gomel’de gerçekleşti. (28 Şubat 2022) Yaklaşık 6 saat sürdü, sonuç alınamadı. İkinci tur müzakere yeri olarak yine Ukrayna’ya yakın Belarus kenti Brest seçildi. İkinci tur Müzakereler savaşın sekizinci günü Brest’te gerçekleşti. (3 Mart 2022)
Putin görüntü ve sembollere oldukça önem veren birisi. Muhalefete yönelik zorbalık arttığında, ya da bazı ülkelerle kriz yaşandığında heyet ağırlama yer ve salonları, uzun masalar üstünden mesajlar veriyor, atletik, güçlü imajı vermek için farklı mekanlarda farklı pozlarını yayınlatıyordu. Müzakere için seçilen Brest önemli tarih yüklüydü.
Brest Kalesi’ndeki direniş
Brest kentinin müzakere yeri olarak seçilmesi oldukça sembolik anlam yüklü olduğundandı. Hitler’in Nazi ordusu Sovyetlere karşı işgale girişirken Barbarossa Harekatı’nı yazın 22 Haziran 1941’de başlatmıştı. İlk saldırı yerlerinin başında Brest kenti gelmişti. Önce dönemin ileri teknolojisi uçaklarla karargahlar vurulur, Brest kenti alınıp Brest kalesi kuşatılır. Bug Nehri ile bağlantıları kesilir. Tonlarca bomba yağdırmalarına rağmen, az cephanesi ve silahı olan Brest Kalesi’ni ele geçiremezler. Yefim Fomin gibi Kızıl Ordu subayları ve askerleri aileleriyle birlikte kaldıkları Brest Kalesi’nde destek gelmemesine rağmen olağanüstü kahramanlıklar gösterir, tarihi bir direniş sergiler. Alman hava güçleri bombalar, panzerler hücuma geçer ancak Brest Kalesi 22 Haziran’dan 30 Haziran’a kadar Alman ordusunu durdurmayı başarır. Ölümüne savaşma andı içmişlerdir, ve ancak cephaneleri bitince, aç, susuz yaralı bitkin düşünce Alman ordusu alev ve bombalarla girebilir Brest Kalesi’ne.
Adolf Hitler Nazi ordusuna kök söktüren direniş kalesini görmek ister ve gidip ziyaret eder. Hitler’in kaleden bir parçayı aynına alarak savaşı yönettiği Berlin’deki ana karargahına götürdüğü söylenir.
Brest Kale’sine Kahraman Kale ünvanı verilir. Nazilere karşı olanaksızlıklara rağmen insani iradenin gücünü yansıtan Brest Tahkimatı Cesaret Anıtı da yapılır.
Ve Ukrayna’dan Trabzon’a, Kars’a kadar çok yeri ilgilendiren Brest-Litovsk Anlaşması’nın yapıldığı kent
Ekim devrimi Çarlık ordusunu dağıtınca Lenin devrimden önce verdiği savaştan çıkma sözünü tutmuştu. Almanya İmparatorluğu, Olsmanlı İmparatorluğu, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Bulgaristan Krallığı ile Sovyet delegeleri savaşa son vermek için Brest kentinde buluşmuştu.
Dışişleri Bakanı Lev Troçki’nin liderlik ettiği Sovyet delegeleri ile Talat Paşa gibi isimlerin yer aldığı heyetlerle pazarlıklar sonucu 3 Mart 1918’te Brest Litovsk Anlaşması imzalanmıştı. İmza törenine Troçki yetişmeyince diğer delegeler imzalamıştı. Sovyetler Birliği oldukça alan bırakmıştı Alman-Osmanlı ittifakına.
Polonya, Belarus, Ukrayna ve Finlandiya, Estonya, Litvanya, Letonya Almanya’ya; Kars, Ardahan, Batum, Artvin, Trabzon, Erzurum, Erzincan Osmanlı’ya verilmişti.
Putin, Brest’i seçim hem Neo-Nazilere karşı duruş sergilediklerini, kendilerinin yenilgiye uğratılamayacağı imajı vermek istedi. Hem de Brest-Litovsk Anlaşması ile kaybettiği Ukrayna gibi yerlerin kendi tarihsel toprağı olduğu görüntüsü vermeye, haritayı yeniden değiştirmek istediğini yansıtmaya çalıştı.
Ne olabilir?
Savaş Putin’in hiç beklemediği sonuçlar üretti. Putin, 2008 Gürcistan Savaşı ve 2014 Kırım’ın ilhakı sonrası ABD ve AB’nin hafif yaptırımlarına benzer yaptırımlar bekledi. Ancak ilk kez bankalar arası para transferi SWIFT’ten Rusya çıkarılırken, AB ülkeleri “ilk kez” saldırıya uğrayan bir ülkeye ölümcül silah desteği verdi. NATO’nun, ABD’nin bile beklemediği bir Putin karşıtı kenetlenme oldu. Putin’in şehir merkezlerini Grozni ve Halep’teki gibi yerle bir edip ilerlemesi kendisini Hitler gibi isimlerle yan yana getireceğinden oldukça zor dönem yaşayabilir. Sivil ölümleri, kullanılan silahların maiyeti iletişim olanakları ile hızla yayıldığından istediği gibi bombardıman da yapamayacak. Ukrayna’ya akan SİHA’lar, uçaksavar ve tanksavarlar Rusya ordusunun kayıplarını artıracaktır.
Yaptırımlar oligarkları, orta sınıfı ve yoksulları zorlayacak. Rusya ordusunu da kaynatabilir. Günün sonunda Putin iç dinamiklerin tetiği düşürülerek safra gibi saf dışı bırakılabilir.
Rusya’da savaş karşıtı sosyalist ve komünist oluşumların savaşın 8. günü basına yansıyan manifestosundaki şu ifadeler önemli: “Putin kendi kaderini ülkemizin kaderiyle ilişkilendirmeye çalışıyor. Başarılı olursa, kaçınılmaz yenilgisi tüm ulusun yenilgisi olacaktır. O zaman gerçekten de savaş sonrası Almanya’nın kaderiyle yüzleşebiliriz: İşgal, toprak paylaşımı, toplu suçluluk kültü. Savaş Putin ve rejimidir. Bu yüzden biz Rus sosyalistleri ve komünistleri bu canice savaşa karşıyız. Rusya’yı kurtarmak için bunu durdurmak istiyoruz. Müdahaleye hayır! Diktatörlüğe hayır! Yoksulluğa hayır!” (m.bianet.org /3 Mart 2022)
Rusya’nın vicdanı gelecek nesillerin Naziler Almanya’sı ve sonrası gibi anılmak istemez. Bu nedenle iç dinamikler Rusya’da “İşgal, toprak paylaşımı, toplu suçluluk kültü” oluşmasına engel olmak isteyecektir.
