Morales’in tartışmalı istifasının ardından başkanlık koltuğuna gelen Anez’e karşı halk öfkeli. Ertelenen seçim nedeniyle sokaklara çıkan halk, hükümetin istifasını istiyor. Basında ise ‘Bolivya’nın lityumları’ gündemde
Çeviri: Mehmet İnanç
Bolivya’da nüfusun yaklaşık 3’te birini oluşturan Aymara yerli halkından olan Evo Morales ilk olarak 22 Ocak 2006 yılında devlet başkanı seçildi. Ülkenin ilk kızılderili başkanı olan ve 3 dönem başkanlık görevini sürdüren Morales, 20 Ekim 2019 yılındaki tartışmalı seçimlerin ardından ordunun baskısıyla istifa etti.
ABD destekli darbe sonucunu ülkeyi terk etmek zorunda kaldığını söyleyen Morales, kendisine siyasi sığınma sağlayan Meksika’ya gitti.
Yaşanan istifaların ardından oluşan otorite boşluğunu sağcı kanatta bulunan senato başkanı Jeamine Anez doldurdu. Geçici hükemet olarak görev yapan Anez ve kabinesi, yaşanan gelişmelerin ardından sıklıkla seçim vaadinde bulunsa da alınan son kararlarla Eylül’de yapılması planlanan seçimlerin Ekim’e ertelendiği ifade edildi.
Anez’in istifası isteniyor
Anez, ertelemenin nedeni olarak Covid-19 salgınını gösterirken, ülkedeki çoğu yerli halktan oluşan eylemciler sokaklara çıkarak kararı protesto etti.
Morales sonrası en önemli seçim olarak nitelendirilen başkanlık seçimlerinin ertelenmesinin ardından birçok sosyalist hareket ve sendika da greve giderek ülkedeki onlarca yolu trafiğe kapattı.
Seçim ertelenmesinin aksine daha erken yapılmasını isteyen geçici hükümet karşıtları salgının bahane edildiğini, ayrıca Anez ve hükümetinin salgına karşı etkili önlem almamasını eleştirdi.
Yerli halkın öncülüğünde sokağa çıkan on binlerce kişi seçimin yanı sıra Anez hükümetinin istifasını da istiyor.
Protesto gösterilerini eleştirerek geçici hükümet ve dağınık halde bulunan muhafazakar partiler olayların sorumlusu olarak Morales yanlısı ‘radikalleri’ gösteriyor ve eylemcilerin Bolivya halkına ‘ölüm getireceğini’ iddia ediyor.
Pandemiden ağır bir şekilde etkilenen ve sağlık sistemi çöken Bolivya’da ülkenin bazı parti ve sendikaları da şiddetten kaçınma çağrısında bulunuyor.
Kapanan yollar ülkeyi felce uğrattı
Bolivya’daki eylemlere ve grev kararına onlarca sendika ve bölgesel kuruluş katılırken, trafiğe kapatılan oto yollar ülkeyi adeta felce uğrattı.
Yaklaşık 2 hafta süren ve genel greve dönüşen protesto eylemleri yerel basında yer alan bilgilere göre şimdilik duruldu.
Ülkenin onlarca noktasında birçok gösteri düzenlenirken, eylemciler protestoya devam edeceklerini ve Anez hükümeti gidene kadar toplanmaya devam edeceklerimi ilan ettiler.
Elektrikli araba, Tesla, lityum ve darbe
Ordu ve muhafazakar partilerinin zorlamasıyla görevinden ayrılan Morales’in ülkeyi terk etmesi beraberinde birçok tartışma ve çatışmayı getirdi.
Geçen yıl Evo Morales’in, ilk turunu kazandığı seçimlerin ardından ordu ve sağcı parti yanlıları ile çoğunluğu sosyalist ve yerlilerden oluşan Morales yanlıları arasında şiddetli çatışmalar yaşanmış, onlarca kişi hayatını kaybetmişti.
Bolivya’da yaşanan bu sürecin ardından ülkenin en önemli yer altı kaynağı olan lityum madeninin ne olacağı da büyük bir tartışma konusu olmuştu.
Dünya ve Bolivya basınında sıkça yer alan ‘ABD ve bazı şirketler lityum madenini güvence altına almak için darbe yaptı’ iddiası elektrikli araba üretimiyle tanınan Tesla şirketinin CEO’su Elon Musk’ın twitinin ardından tekrar alevlendi.
Temmuz ayının son günlerinde meydana gelen olayda ABD hükümetinin yeni bir teşvik paketini eleştiren ve bunun halkın yararına olmadığını söylen Musk, ‘Halkın çıkarına olmayan neydi biliyor musun? ABD yönetiminin sen lityum alabilesin diye Bolivya’da Evo Morales’e darbeyi organize etmesi’ diyen bir kullanıcıya, ‘Kime istiyorsak darbe yapıyoruz’ cevabını vermişti.
Yapılan açıklama sosyal medyada birçok kullanıcı tarafından eleştirilirken, Musk’ın cevabının ‘darbe itirafı’ olduğu belirtildi.
Evo Morales de yaptığı açıklamada, darbenin ülkesindeki lityum kaynağına dönük olduğunu ve kaynakların korunması gerektiğini söyledi.
Ayrıca Evo Morales, 2018 yılında çok uluslu Alman şirketi ACISA ile lityum üretim tesisi için sözleşme imzalamış, ülkeyi terk etmeden yaklaşık bir hafta önce bu sözleşmeyi iptal etmişti. Daha sonra basında yer alan bazı haberlerde çok uluslu ACISA şirketinin Tesla’ya lityum tedarik ettiğini yazmıştı.
Darbenin nedeni lityum mu?
Lityum piller yüksek bir enerjiye sahip olmalarının yanı sıra ‘beyaz altın’ ya da ‘beyaz petrol’ olarak adlandırılıyorlar. Lityumun iklim değişikliğini azaltabileceği umut edilirken son 30 yılda elektrikli arabalar üzerine yaşanan gelişmeler söz konusu maden için talep patlamasına neden oldu.
Dünyadaki lityum rezervinin büyük çoğunluğu Arjantin, Bolivya ve Şili’de bulunuyor.
Gezegendeki lityumun yaklaşık çeyreğine sahip olan Bolivya’da, Morales hükümeti bu değerli madeni millileştirdi. Morales, darbenin ABD destekli olduğunu ve amacın ülkesindeki lityum madenini büyük şirketlerin eline vermek olduğunu açıklarken, Anez hükümeti Bolivya’daki beyaz altın için birçok uluslararası şirkete çağrıda bulunarak kaynakları özelleştirmeye açmıştı.
Morales yanlıları ve sosyalist hareketler’de lityum madeninin ülkeleri için önemli olduğunu ve Bolivya’nın kalkınması için millileştirilmiş lityum fabrikalarına ihtiyaç olduğunu belirtiyorlar.
* Kaynak: https://foreignpolicy.com/2019/11/13/coup-morales-bolivia-lithium-isnt-new-oil/
* https://www.google.com.tr/amp/s/mobile.reuters.com/article/amp/idUSKCN24T2X9
