Türkiye’yi pas geçen ABD Başkanı’nın Ortadoğu gezisi Körfez İşbirliği Konseyi ülkeleri ve Mısır, Irak ve Ürdün’ün katıldığı ‘Cidde Güvenlik ve Kalkınma Zirvesi’ ile sona erdi. Gıda güvenliği için 10 milyar dolar ayrılacak. Suriye iç savaşı konusunda siyasi çözüme ulaşılması için çabaların artırılması gerektiği kaydedildi
Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) ülkeleri ve ABD Cidde’e görüşmeler yaptı. Devletler arası ilişkiler, İran, Rusya, Çin, Filistin, Irak, Yemen, Suriye, Lübnan, Ukrayna, enerji, gıda güvenliği ele alındı. ‘Cidde Güvenlik ve Kalkınma Zirvesi’nde gıda güvenliğinde yaşanan sorunların aşılması için 10 milyar dolarlık destek açıklandı
ABD Başkanı Joseph (Joe) Biden 13-16 Temmuz 2022 tarihleri arasında İsrail, Batı Şeria ve Suudi Arabistan’ı kapsayan Ortadoğu turu yaptı. Bu 20 Ocak 2021’de başkanlık koltuğuna oturan Biden’ın başkanlığı döneminin ilk Ortadoğu turu oldu. Biden, Türkiye NATO üyesi olduğu halde Ankara’yı es geçrek gezisine İsrail’den başladı. İsrail Başbakanı İsrail Başbakanı Yair Lapid ve İsrail Cumhurbaşkanı Yitzhak (Isaac) Herzog görüşen Biden, Batı Şeria’ya geçerek Beytüllahim’de Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas ile görüştü. Biden tekrar İsrail’e geçti.
Hava sahası açıldı
Suudi Arabistan, ziyaret öncesi, hava sahasını İsrail’i de kapsayacak şekilde tüm sivil uçuşlara açma kararı aldı.
ABD vatandaşı da olan Gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın İstanbul’daki Suudi Arabistan Başkonsolosluğu’nda Ekim 2018’de öldürülmesi sonrası Suudi Arabistan için “Parya muamelesi yapacağım” diyen Biden Cidde Güvenlik ve Kalkınma Zirvesi için Suudi Arabistan’ın Cidde kentine uçtu.
Böylece Biden İsrail’den doğrudan Suudi Arabistan’a uçan ilk ABD Başkanı oldu.
Biden, Cidde kentindeki Selam Sarayı’nda Kral Selman ile baş başa bir görüşme gerçekleştirdi. Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman, Ulusal Güvenlik Müsteşarı Musaid bin Muhammed el-Ayban’ın yanı sıra ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ile ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan da görüşmede hazır bulundu. Görüşmede, “ABD ve Suudi Arabistan arasındaki tarihi ilişkileri iki ülke ve halklarının çıkarına hizmet edecek çeşitli alanlarda güçlendirmenin yolları” ele alındı. Biden Kral Selman ile tokalaştı.
Biden daha sonra kral yaşlı ve hasta olduğu için Suudi Arabistan’ı fiilen yöneten Veliaht Prens Bin Selman ile de baş başa görüşme gerçekleştirdi. Biden Veliaht Prens Bin Selman ile tokalaşmayıp yumruk tokuşturdu.
‘Çin, Rusya veya İran tarafından doldurulacak bir boşluk bırakmayacağız’
16 Temmuz’da Cidde kentindeki Selam Sarayı’nda Kral Selman bin Abdülaziz Al Suud ve Veliaht Prens Muhammed bin Selman ile görüşmesinin ardından açıklamalarda bulundu. Biden, Rusya, Çin ve İran’ı hedef aldı. “Dünyada ve Ortadoğu’daki düzeni baltalamaya yönelik çabalara şahit oluyoruz.” diye konuştu. Bölge ülkelerine güvenc evermeye çalışan Biden, “Çin’in Hint-Pasifik bölgesi başta olmak üzere dünyada baskılarını artırdığını, Rusya’nın komşusu Ukrayna’ya karşı acımasız ve haksız bir savaşı sürdürdüğünü, İran’ın ise Ortadoğu’daki istikrarsızlaştırıcı faaliyetlerine devam ettiğini” söyledi.
ABD’nin Ortadoğu’da aktif bir ortak olmaya devam edeceğini ve bölgedeki müttefiklerine terörle mücadelede destek olacağını ifade eden Biden, “Körfez ülkeleri ile ilişkilerimizi güçlendirmede ilerleme kaydettik. Ortadoğu’da Rusya ve Çin’e dolduracak boşluk bırakmayacağız” diye konuştu.
Biden, Kızıldeniz’deki Tiran ve Sanafir adalarında görev yapan barış gücünün oradan ayrılacağını bildirdi.
Irak’ı, Körfez İşbirliği Konseyi’nin (KİK) elektrik şebekesine Suudi Arabistan ve Kuveyt üzerinde bağlama konusunda da mutabık kaldıklarını aktaran Biden, G5 teknolojisi için Suudi Arabistan’la ortaklık için anlaşmaya vardıklarına dikkati çekti
İran ile nükleer görüşmelere de değinen Biden, ABD’nin diplomatik çabalarını sürdüreceğini ancak İran’ın nükleer silah edinmesine asla izin vermeyeceğini vurguladı.
Biden, “ABD, kurallara dayalı uluslararası düzene katkıda bulunan ülkelerle ortaklığını desteklemek ve güçlendirmek için çalışacak. Bu ülkelerin de kendilerini dış tehditlere karşı koruyabilmelerini sağlayacağız.” ifadelerini kullandı.
Bölgedeki kara savaşlarının ve ABD güçlerinin katıldığı savaşların halihazırda devam etmediğini ve bu durumdan gurur duyduklarını aktaran Biden, “Bölgede hiçbir ülkenin bir diğerini askeri yollarla kontrol etmesine izin vermeyeceğiz.” diye konuştu.
Biden, bölge ülkelerinde insan haklarının güvence altına alınmasının önemini belirterek, “ABD her zaman insan haklarını destekleyecektir. Gelecek, nüfuslarının tüm potansiyelini ortaya çıkaran ülkeler tarafından kazanılacaktır.” değerlendirmesinde bulundu.
Bölge liderlerine para vaat etti
Biden Cidde’de Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) ile Mısır, Ürdün ve Irak liderleriyle bir araya geldi. Irak, Mısır ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) liderleriyle ikili görüşmeler yapan Biden, Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da gıda güvenliği için 1 milyar dolarlık yardım sözü verdi. Biden, Körfez bölgesi liderlerinin küresel altyapı projelerine 3 milyar Dolar yatırım taahhüt ettiğini de açıkladı.
Cidde Güvenlik ve Kalkınma Zirvesi
Biden ikili görüşmeler sonrası Cidde Güvenlik ve Kalkınma Zirvesi’ne katıldı. Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) üye ülkeleri de Cidde’deydi. KİK üyelerinin yanısıra Mısır, Irak ve Ürdün de 16 Temmuz 2022’de yapılan ‘Cidde Güvenlik ve Kalkınma Zirvesi’de yer aldı.
Cidde Güvenlik ve Kalkınma Zirvesi’nin ardından KİK ülkeleri ve ABD ortak açıklamada bulundu. Suudi Arabistan resmi haber ajansı SPA’nın haberine göre açıklamada, ABD’nin 10 Arap ulusal kalkınma ve finans kuruluşunu bünyesinde barındıran Arap Koordinasyon Grubu’nun bölgesel ve uluslararası gıda güvenliği sorunlarının çözümü için sağlayacağı 10 milyar dolarlık desteği, memnuniyetle karşıladığı ifade edildi.
İki devletli çözüm bildiride
Cidde Zirvesi kapanış bildirisi: Filistin-İsrail meselesinde iki devletli çözümü baltalayan uygulamaların durdurulması çağrısı yapıldı Açıklamada, KİK ülkelerinin de ABD’nin Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da kısa ve uzun vadede gıda güvenliği ihtiyaçlarını karşılamak için bir milyar dolarlık ek destek sağlayacağı yönündeki açıklamasından memnuniyet duyduğu belirtildi.
Ortak Görev Gücü 153 ve 59’un kurulması
Liderlerin hava ve füze savunma sistemleri, deniz güvenliği ve erken uyarı sistemleri konularında bilgi alışverişinde bulunarak entegrasyonun sağlanması konularını değerlendirdiği kaydedilen açıklamada, KİK ve ABD arasında savunma koordinasyonunu geliştiren Ortak Görev Gücü 153 ve 59’un kurulmasının memnuniyetle karşılandığı vurgulandı.
Açıklamada ayrıca, ABD Başkanı Biden’ın KİK ülkeleri tarafından Batı Şeria, Gazze ve Doğu Kudüs’teki Filistinlilere hizmet sağlayan Doğu Kudüs Hastane Ağı’nı desteklemek için yapılan 100 milyon dolarlık bağıştan dolayı teşekkür ettiği aktarıldı.
Zirveye katılan liderlerin, Biden’ın, ABD’nin Ortadoğu’da uzun yıllardır devam eden stratejik ortaklığa verdiği önemi ve ülkesinin ortaklarının güvenliğine olan bağlılığını vurgulamasından memnuniyet duyduğu ifade edildi. Liderler, bölgede barış ve istikrarın sağlanması için gerekli tedbirlerin alınmasının ve zirveye katılan ülkeler arasında iş birliğinin geliştirilmesinin önemini vurguladı.
Bildiriye göre, Biden ülkesinin, Ortadoğu’da adil, kapsamlı ve kalıcı barışa ulaşmak için çalışma taahhüdünü yinelerken, Arap liderler de Filistin-İsrail sorununun iki devletli formül temelinde çözülmesi gerektiğini kaydetti.
Liderler, iki devletli çözümü baltalayan tüm tek taraflı tedbirlerin durdurulması, Kudüs ve kutsal mekanlarındaki tarihi statükoya ve bu bağlamda Haşimi vesayetine saygı gösterilmesinin ve Filistin ekonomisi ile Birleşmiş Milletler Filistinli Mültecilere Yardım ve Çalışma Ajansını (UNRWA) desteklemenin önemine işaret etti.
Enerji güvenliğine ve enerji piyasalarında istikrarın sağlanmasının önemine vurgu yapılan bildiride, OPEC+ grubunun petrol piyasalarını istikrara kavuşturmayı amaçlayan çabaları ile temmuz ve ağustos ayları için üretimi artırma kararından övgüyle söz edildi.
Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması’nı ve bölgede nükleer silahların yayılmasını önleme çabalarını desteklediklerini ifade eden liderler, İran’a Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı ve bölge ülkeleriyle tam iş birliği içinde olması çağrısında bulundu.
“Terörün tüm şekil ve tezahürlerini şiddetle kınadıklarını” dile getiren liderler, terör ve aşırılıkla mücadelede bölgesel ve uluslararası çabaları güçlendirme konusundaki kararlılıklarını ifade etti.
Zirvede, Suudi Arabistan ve BAE’deki siviller ve enerji tesislerine yönelik saldırılar ile Babu’l Mendeb ve Hürmüz Boğazı’nda uluslararası ticaret yollarında seyreden ticari gemilere yönelik terör saldırılarının şiddetle kınandığı aktarıldı.
Irak’ın egemenliğine, güvenlik ve istikrarına vurgu yapılan bildiride, terörle mücadele çabalarına destek verildiği belirtildi.
Yemen’de ateşkese varılması ve Başkanlık Konseyi kurulması memnuniyetle karşılanarak, kalıcı siyasi çözüme ulaşılması temenni edildi.
İç savaşın sürdüğü Yemen’de taraflara ateşkes fırsatını değerlendirerek, Birleşmiş Milletler (BM) gözetiminde doğrudan müzakerelere başlama çağrısında bulunuldu.
Suriye iç savaşı konusunda da siyasi çözüme ulaşılması için çabaların artırılması gerektiği kaydedildi.
Lübnan’ın güvenlik ve istikrarı ile ekonomik olarak iyileşmesi için gerekli tüm reformlara destek verildiği belirtildi.
Petrol fiyatları
Biden’ın ziyareti tam da Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik savaşı sürdürmesi, petrol ve doğalgaz krizinin yaşandığı, enerji fiyatlarının arttığı, Ukrayna’dan tahıl ihracatının önlenmesiyle tahıl krizinin derinleştiği bir döneme geldi. Biden yönetiminin özellikle Suudi Arabistan’dan petrol fiyatlarını düşürmek için üretim artışı beklediği iddia ediliyordu. Ancak Ortadoğu ziyaretinden iç politikadaki en önemli sorunlarından biri olan artan petrol fiyatlarına çözüm olabilecek bir vaat alamadan dönen ABD yönetiminin gözü, ağustosta yapılacak OPEC toplantısına çevrildi.
Filistin’deki görüşme sırasında neler oldu?
ABD Başkanı Josejp (Joe) Biden 15 Temmuz’da Filistin’e geçmişti. Biden’ın Batı Şeria ziyaretinde ABD yönetiminin İsrail işgali yanlısı tutumuna tepki olarak protesto eylemleri de gerçekleştirildi. Filistinli sanatçı Takiyyuddin Sebatin, Beytullahim’i ziyaret eden Biden için Batı Şeria’daki Ayrım Duvarı’na, İsrail güçleri tarafından öldürülen Al Jazeera muhabiri Şirin Ebu Akile’nin fotoğrafını resmettiği bir görsel hazırladı. Ayrım Duvarı’nın (Utanç Duvarı) Beytüllahim kentinin girişindeki kısmına cadde üzerinden araçla seyir halindeyken görülecek şekilde Şirin Ebu Akile’nin büyük bir portresini resmeden Sebatin, Filistin halkının, gazetecinin öldürülmesinin ardından ABD’nin tutumuna duyduğu öfkeyi ve tepkiyi bu şekilde ifade etti. Ayrıca, İsrailli sivil toplum kuruluşu B’Tselem, Biden’ın ziyaret etmesi beklenen bölgedeki binalara ve reklam panolarına protesto için pankartlar astırdı. Pankartlarda İngilizce “Sayın Başkan, burası bir apartheid” yazısının yanı sıra yapılan çizimde Filistin’in Batı Şeria, Gazze ve Golan Tepeleri’nin İsrail tarafından bölündüğü gösterildi.
Biden Batı Şeria’nın Beytüllahim kentinde Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas görüştü. Biden ve Abbas , Filistin Devlet Başkanlığı konutundaki görüşmenin ardından ortak basın açıklaması yaptı.
Ortak toplantıda konuşan Abbas, “Başkan Biden’a, uluslararası kararlar ve 1967 sınırlarında iki devletli çözüme dayalı olarak barış sürecinin dayandığı temellerin yeniden tesis edilmesinin önemini vurguladık” dedi. Bölgede barış ve güvenliğin anahtarının Filistin devletini tanımak olduğuna dikkati çeken Abbas, “Filistin halkının uluslararası kararlar uyarınca meşru haklarını elde etmesinin sağlanmasının ve mülteciler de dahil olmak üzere tüm Filistinlilerin kalıcı statü sorunlarının sona erdirmesinin yolunun; 1967 sınırlarında başkenti Doğu Kudüs olan Filistin devleti topraklarındaki İsrail işgaline son vermekle başladığını” kaydetti.
ABD yönetiminden, Doğu Kudüs’teki ABD konsolosluğunu yeniden açmasını ve Filistin Kurtuluş Örgütü’nün (FKÖ) ABD’nin “terör listesi”nden çıkarılmasını istediklerine dikkat çeken Abbas, “ABD’nin Washington’daki ofisimizi tekrar açmasına izin vererek ikili ilişkileri güçlendirmeye yönelik adımlar atmasını bekliyoruz. Biz terörist değiliz” diye konuştu.
Abbas, yasa dışı Yahudi yerleşim birimlerinin durdurulmasını, fanatik Yahudi yerleşimci şiddetinin son bulmasını, Mescid-i Aksa dahil Ürdün’ün himayesi altındaki İslami ve Hıristiyan kutsal mekanların statüsüne saygı duyulmasını istediklerini, Filistinlilerin öldürülmesi, sınır dışı edilmesi, evlerinin yıkılması ve tutuklanmalarını durdurma yolundaki çabaları “dört gözle beklediklerini” vurguladı. Abbas, “İsrail Ortadoğu’da uyumlu bir devlet olmak istiyorsa uluslararası hukukun üzerinde bir devlet olarak hareket etmeye devam edemez” dedi.
Biden: 1967 sınırlarında iki devlet olmalı
Biden ise, Filistin-İsrail sorununun çözümünde, “iki devletli çözümün ilk destekçilerinden biri” olduğuna dikkati çekti. İki devletli çözüm hedefine bağlılığını dile getiren Biden, “1967 sınırlarında iki devlet, Filistinliler ve İsrailliler için eşit şekilde, güvenlik, refah, özgürlük ve demokrasi elde etmenin en iyi yolu olmaya devam etmektedir. Filistin halkı bağımsız, egemen, yaşanabilir ve bütünlüklü bir devleti hak ediyor. İki devletli çözüm hedefinin çok uzak göründüğünü biliyorum. Hareket ve seyahat kısıtlamaları veya çocuklarınızın güvenliğine ilişkin günlük endişeler gibi onur kırıcı durumlar gerçektir ve aciliyet arz etmektedir. Filistin halkı şimdi acı çekiyor. Bunu hissedebiliyoruz. Keder ve hayal kırıklığınızı ABD’de hissedebiliyoruz. Ama barış için çalışmaktan asla vazgeçmedik. Filistin halkının gerçekten görebileceği ya da en azından hissedebileceği bir siyasi ufuk olmalı. Umutsuzluğun geleceği yok etmesine izin veremeyiz” ifadelerini kullandı.
Biden, Filistinli olan ABD vatandaşı gazeteci Şirin Ebu Akile’nin İsrail askerlerince öldürülmesine dair de, “Onun mirasının daha fazla gence, gerçeği bildirme ve çok sık gözden kaçan hikayeleri aktarma işini sürdürmesi için ilham vermesini umuyorum. ABD, (Şirin Ebu Akile’nin) ölümünün kapsamlı ve şeffaf bir şekilde hesabının sorulmasında ısrar etmeye ve dünyanın her yerinde medya özgürlüğünü savunmaya devam edecek” ifadelerini kullandı.
Kaşıkçı ve Suud Veliaht Prensi
Öte yandan Suud Veliaht Prensi Muhammed bin Selman ile görüşmesinin ardından düzenlenen basın toplantısında konuşan Biden, İstanbul’daki Suudi Arabistan Başkonsolosluğu’nda Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmesini de gündeme getirdiğini söylemişti.
15 Temmuz Cuma günkü basın toplantısında Biden, “Toplantının başında Kaşıkçı cinayeti konusunda hem o zaman, hem de şimdi ne düşündüğümü söyledim” demişti. Associated Press’in aktardığına göre Biden, toplantıda Selman’ın “Kaşıkçı cinayetinden kişisel olarak sorumlu olmadığını” söylediğini aktarmıştı. Biden, “Ben de öyle olduğunu düşündüğümü söyledim. Açıkça söyledim. ABD Başkanı olarak insan hakları konusunda bir dediğimin bir dediğimi tutmaması benim kim olduğuma ve bizim kim olduğumuza uymaz. Hep değerlerimizi savunacağım” demişti.
Biden bir basın mensubunun “Cemal Kaşıkçı gibi başka bir cinayetin yaşanmayacağından nasıl emin olabilirsiniz” sorusuna ise tepki göstermişti. Biden, “Ne aptalca bir soru. Bunlardan herhangi birinden nasıl emin olabilirim? Bir daha böyle bir şey olursa, çok daha fazla yanıt alacaklarını açıkça belirttim. Bırakın burayı, dünyanın herhangi bir yerinde ne olacağını nasıl tahmin edebilirim” yanıtını vermişti.
Selman Irak, Ebu Gureyb, Afganistan, Gazeteci Şirin Ebu Akile’nin öldürülmesini örnek verdi
Reuters haber ajansına konuşan bir Suudi yetkili, görüşmede Prens Selman’ın Biden’a, Kaşıkçı’nın öldürülmesi gibi hataları engellemeye çalıştığını fakat ABD’nin de Irak başta olmak üzere birçok hata yaptığını söylediğini belirtti.
Al Arabiya kanalına açıklama yapan bir Suudi yetkili ise Kaşıkçı meselesinin kısaca gündeme geldiğini belirtti. Buna göre Prens Muhammed, “Olanlar üzücü, bunun bir daha olmaması için tüm gerekli önlemleri aldık” yanıtını verdi. Prens’in ayrıca bu tür hadiselerin dünyanın her yerinde olduğunu, ABD’nin Ebu Gureyb dahil ‘bir dizi hatasını’ gündeme getirdiğini belirtti. ABD’nin Irak işgali sırasında Ebu Gureyb hapishanesinde tutuklulara fiziksel, cinsel taciz ve tecavüzlerin yaşandığı ortaya çıkmıştı.
Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Adel al-Jubeir de, “Biden Kaşıkçı cinayetini gündeme getirdi. Veliaht Prens Selman bu konunun Suudi Arabistan için acı verici olduğunu ve korkunç bir hata olduğunu söyledi” diye konuştu.
Jubeir, “başka ülkelere çeşitli değerleri dayatmanın geri tepeceği” uyarısında bulunan Selman’ın Biden’a, “ABD’nin başarısız olduğu Afganistan ve Irak’ta görüldüğü gibi karşı tarafa güç kullanarak dayatmada bulunmak ters tepki yaratabilir” dediğini söyledi.
Selman’ın Biden’a, Ebu Gureyb Cezaevi’ndeki işkenceleri ve Filistin kökenli Amerikan vatandaşı gazeteci Şirin Ebu Akile’nin de Batı Şeria’da İsrail askerleri tarafından öldürülmesini de gündeme getirdiği aktarıldı.
DIŞ HABERLER
