Son yıllarda Wan Gölü’ndeki büyük çekilmelere HES ve barajlar neden oluyor. HES’lerin suyunu çaldığı Bendimahi Çayı yaz aylarında kurumaya başlarken, inci kefalinin üreme süreci darbeleniyor
Bendimahi Çayı, kuzeydoğudan topladığı suları Wan Gölü’ne döken ve gölü besleyen en büyük debili akarsuydu. Bendimahi 90 km boyunca hem göle hem de geçtiği coğrafyalara hayat verirken, üzerine inşa edilen 2 HES’le birlikte su yatağı 25 km boyunca susuz bırakılarak enerji üretimine bağlandı. Bu HES’lerle birlikte yaz aylarında kurumaya başladı. Wan Gölü’nün çok değerli endemik türü olan inci kefalinin üreme alanı olan çayın kuruma zamanları ile balıkların üreme amaçlı göç zamanlarının çakışıyor olması inci kefali için yok edici bir etkiyi ortaya çıkardı.
Su birikintilerinde ölüyorlar
Göle dökülen en büyük akarsulardan biri olan ve önceki yıllarda balık yoğunluğunun en fazla olduğu Bendimahi Çayı’nın debisi bu yıl da en az seviyeye düşerken, bu durum yine küresel iklim değişimine bağlanıp HES gerçeği görünmez kılınıyor. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Mustafa Akkuş, her yıl gürül gürül akan Bendimahi Çayı’nın kuruma noktasına geldiğini belirtti. Akkuş, “Van Gölü’ne dökülen akarsular endemik bir tür olan inci kefallerinin üreme habitatlarını oluşturuyor. İnci kefalinden 20 bini aşkın insan geçimini sağlıyor. Van Gölü’nün tuzlu ve sodalı sularında yaşamını sürdürüyor fakat üremek için akarsulara göç ediyor. Bendimahi Çayı kupkuru, akarsuya balıklar gelemiyor, yumurtadan çıkan yavru inci kefalleri Van Gölü’ne dönemiyor” diye konuştu.
Nehrin bütünlüğü kayboldu
Akkuş açıklamasının devamında, “Akarsuyun debisi bu mevsimde düştüğü zaman sıcaklık artıyor oksijen miktarı azalıyor ve toplu balık ölümleriyle karşılaşıyoruz. Başta inci kefali olmak üzere buradaki diğer türlerin yaşamlarını devam ettirmesi bu şartlar altında mümkün değil. Göç iki aşamadan oluşuyor. Anaç dediğimiz büyük inci kefalleri üremek için geliyor ve geri dönüyor. Su sıcaklığına bağlı olarak yumurtadan çıkan yavruların göçü başlıyor. Bu çok hassas bir dönem. Yavruların Van Gölü’ne ulaşması için nehir bütünlüğünün tam olması gerekiyor fakat bazı noktalarda bu bütünlüğü tamamen kaybettik. Oluşan gölcüklerde toplanan yavru balıklar artan sıcaklık ve düşen oksijen nedeniyle zor şartlarla karşılaşıyor” dedi.
Bölge yok oluşa bağlanıyor
Wan’ın Muradiye ilçesinde bulunan ve doğa harikası olarak tanımlanan Muradiye Şelalesi’nin aşağı ve yukarı kısmında yer alan Ayrancılar Hidroelektrik Santrali’nin (HES) faaliyete geçmesi ile birlikte suyun akışında azalma yaşanmaya başlarken Bendimahi Çayı yer yer kurumaya başladı ve nihayetinde göle kavuşması tamamen durdu. Ayrıca Bendimahi’nin göle döküldüğü alanda 230 hektar büyüklüğünde binlerce canlıya hayat veren delta var. Bendimahi Çayı’nın yıllık 17.364 ton sediment taşıdığı delta aynı zamanda çok değerli toprak oluşturmaktadır. Bu doğal süreç inşa edilen HES’ler nedeniyle yok oluşa sürüklenirken, dünyada süren ekolojik krizin neden olduğu küresel ısınmanın etkisiyle bölge adeta yok oluşa bağlanmaktadır.
EKOLOJİ SERVİSİ
