‘Şehirler arası kara yollarında gösteri yürüyüşleri düzenlenemez’ hükmünü iptal edilmesi gerekçesini açıklayan AYM, ‘toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme’ hakkının demokratik toplumun temelini oluşturduğunu vurguladı
Anayasa Mahkemesi (AYM), 10 Eylül’de Manisa 1. İdare tarafından yapılan 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nda yer alan “Şehirler arası kara yollarında gösteri yürüyüşleri düzenlenemez” hükmüne ilişkin verdiği ‘Anayasa’ya aykırılık’ kararına ilişkin gerekçesini açıkladı. Mahkemenin resmi internet sitesinde yer alan gerekçeli kararda, Anayasa’nın 34. Maddesi’nde güvence altına alınan “Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme” hakkının demokratik toplumun temelini oluşturduğunun altı çizildi.
Dava konusu kuralın, şehirlerarası karayollarında gösteri yürüyüşü düzenlenemeyeceğini öngörmek suretiyle ‘toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı’nı yer yönünden sınırladığı kaydedildi.
Demokratik toplumda hoşgörü
Gerekçede, toplantı ve gösteri yürüyüşünün başkalarının günlük yaşamlarını bir miktar zorlaştırmasının kaçınılmaz olduğu, genel yolların farklı amaçlarla kullanımının, farklı özgürlüklerin çatışmasına yol açabileceği, ancak temel hak ve özgürlüklerin çatışması durumunda özgürlükler arasında makul bir denge kurularak mümkün olduğu ölçüde her ikisinin de korunduğu bir yolun benimsenmesi gerektiği, bu bağlamda genel yollarda toplantı düzenlenmesinin bu yolları kullanan kişilerin seyahat özgürlüklerini kısıtlamasının, otomatik olarak bu yollarda toplantı yapılmasının yasaklanmasını gerektirmeyeceği vurgulandı.
Gösteri yürüyüşünün yapılacağı güzergâh belirlenirken, trafik düzeninin aksamamasına mutlak bir üstünlük tanınması, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı ile kamu düzeni ve başkalarının hak ve özgürlükleri arasındaki dengenin toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı aleyhine orantısız bir şekilde bozulması sonucunu doğuracağına dikkat çekilen gerekçede, şunlar kaydedildi:
Anayasa Mahkemesinin önceki kararlarında da işaret edildiği üzere toplantı ve gösteri yürüyüşünün başkalarının günlük yaşamlarını bir miktar zorlaştırması kaçınılmaz olup demokratik toplumda bunun hoşgörüyle karşılanması gerekir.
Mutlak olarak yasaklanamaz
Yürüyüşün yapılacağı mekânın belirlenmesinde başkalarının hak ve özgürlüklerine mutlak bir üstünlük tanınması durumunda, sadece belirli yerler gösteri yürüyüşü güzergâhı olacak, geri kalan yerler ise mutlak olarak yasaklanmış alan sayılacaktır. Oysa bazı durumlarda gerçekleştirilecek yürüyüşlerin muhataplarını etkileyebilmesi bakımından düzenlendiği mekânın, seçilen güzergâhın büyük bir önemi bulunmaktadır. Demokratik bir toplumda zorlayıcı bir neden bulunmadıkça kişilerin gösteri yürüyüşünü düzenleyecekleri mekânı seçebilmeleri gerekir.
Sınırlama zorunlu bir ihtiyacı karşılamıyor
Bir yerde gösteri yürüyüşünün düzenlenmesi nedeniyle trafiğin aksaması gündelik yaşamı aşırı ve katlanılamaz derecede zorlaştırıyorsa anayasal ilke ve kurallara uygun davranılması şartıyla söz konusu hakkın sınırlanması mümkündür. İtiraz konusu kuralda ise zorlaştırmanın boyutuna yönelik herhangi bir düzenleme öngörülmeksizin şehirlerarası karayollarında gösteri yürüyüşünün düzenlenmesi kategorik olarak yasaklanmaktadır. Bu itibarla toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına getirilen sınırlamanın zorunlu bir toplumsal ihtiyacı karşılamadığı ve demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun bir sınırlama olmadığı değerlendirilmiştir.”
Ankara yürüyüşü tartışması
Manisa 1. İdare Mahkemesi, bir davada uygulama konusu olan 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun 22’nci maddesinin birinci fıkrasında yer alan “… ve şehirler arası kara yollarında gösteri yürüyüşleri düzenlenemez” ibaresinin iptaline karar verilmesi istemiyle AYM’ye başvuruda bulunmuştu. AYM, 10 Eylül 2020’de esastan görüşerek, düzenlemenin Anayasa’ya aykırı olduğuna ve iptaline karar verdi.
Haziran ayında, AKP ve MHP’nin barolar başta olmak üzere meslek kuruluşlarının yapısı ve seçim sistemini değiştirmeye yönelik yasa tasarısına karşı Ankara’ya yürüyüş başlatan baro başkanları, Valilik yasağıyla karşılaşmıştı. Ankara Valiliği, yasak kararında, AYM’nin iptal ettiği 22. maddeyi gerekçe göstermişti.
ANKARA
