Bazı çevreler Suriye’nin kuzey ve doğusundaki hareketleri birbirinden çok farklı görüyor. Örneğin ‘HTŞ terör örgütü olarak biliniyor, nasıl kolayca Efrîn’e girebilir’ diyor. Ama aslında hepsinin tek amacı Kürtlere saldırmak
Türk devletinin kontrolü altındaki bölgelerde çeteler arasında çatışmalar yaşansa da aslında El Nusra’dan IŞİD’e, Suriye Milli Ordusu’ndan HTŞ’ye kadar hepsi aynı kaynaktan besleniyor ve işgalcilerin amacına hizmet ediyor. Efrîn bölgesinde olup bitenler ve devam eden tartışmalar çeteleri bir kez daha gündeme getirdi. Bazı çevreler bu hareketleri birbirinden çok farklı ve yeni bir şey olarak görüyor. Ayrıca bazı yorumcular “HTŞ terör örgütü olarak biliniyor, nasıl kolayca Efrîn’e girebilir” diyor. Kuşkusuz bu hareketleri bölge planlarının bir parçası olarak değerlendiren görüşler de var. Bu gelişmelerin tartışıldığı bir dönemde bu çetelerin, kaynakları, yapıları ve onları destekleyen güçler hakkında bir düşünmekte fayda var.
Bu grupların hepsinin bölge ile ilgili denge ve planlara dayandığı, uluslararası ve yerel güçlerin konjonktürüne göre farklı isim ve kimliklerle kullanıldığı görülmektedir. Rojavayê Kurdistan devrimin başlangıcında El Nusra, IŞİD, Özgür Suriye Ordusu gibi birçok çete grubu kuruldu. Bu gruplar Suriye halkının temsilcisi gibi görünseler de bir süre sonra toplumun çıkarlarıyla hiçbir bağlarının olmadığı ve her birinin bir dış güce bağımlı olduğu ortaya çıktı. Bu yüzden birbirleriyle rekabete ve çatışmalara girdiler. Bölgesel ve uluslararası güçler kendi çıkarlarına göre planlama yapıyor ve önlerindeki engelleri kaldırmaya çalışıyorlardı. Kürdistan Özgürlük Hareketi öncülüğünde halk isyanlarının başlamasıyla birlikte Kuzey ve Doğu Suriye halkı, diğer tüm güçlerden farklı olarak üçüncü hattı, yani özgür iradeyi kurdu. Bu nedenle çetelerin ve destekçilerinin hedefi haline geldiler.
El Nusra
Bölgesel yapılara yönelik ilk saldırılar Halep ve Efrîn’de gerçekleşti. 25-26 Ekim 2012’de Halep’in Şêxmeqsûd ve Eşrefiye mahallelerine çeteler saldırmış ve 30 Kürt yurttaş katledilmişti. 27-30 Ekim 2012 tarihleri arasında Efrîn kırsalına çeteler saldırdı.
El Nusra çeteler arasında en öne çıkanıdır. Temelde El Kaide bağlantılı olan bu grup, 23 Ocak 2012’de bir video yayınlayarak kendisini duyurdu ve El Kaide’den ayrıldığını iddia etti. Girê Spî, Reqa ve çevresinde konumlanan bu çeteler, 8 Kasım 2012’de Riha’nın (Urfa) Ceylanpınar (Yukarı Serêkaniyê) ilçesinden Serêkaniyê’ye saldırdı. Çeteler önce Arap yurttaşların bulunduğu bazı mahallelere girerek Şam yönetimine karşı olduklarını ve ittifak kurmak istediklerini öne sürdüler. Ancak 19 Kasım’da Kürt mahallelerine de saldırarak belediye meclis başkanı Ebid Xelil’i şehit ettiler. Bunun üzerine YPG savaşçıları karşılık verdi ve çeteler bölgeyi terk etmek için anlaşma yapmak zorunda kaldı. Ancak Ocak 2013’te kapsamlı saldırılar gerçekleştirdiler. 20 çete grubunun katıldığı bu saldırılara YPG karşılık verdi ve savaş 15 gün devam etti. Savaş sonucunda şehir çetelerden temizlendi. Kurtarma işleminin ardından Türkiye ve Fransa’ya ait ambulanslar ile çetelerin kullandığı Türkiye’ye ait birçok belgeye el konuldu.
El Nusra’dan IŞİD’e
Bu çete grubu, 10 Aralık 2012’de ABD terör listesine eklendi. Daha sonra ise, 2013 yılında IŞİD grubu kurulduğunda El Nusra çeteleri de bu gruba katıldı. Bu kapsamda kontrolleri altındaki bölgeler IŞİD’e devredildi. Bir süre sonra tekrar ortaya çıkan El Nusra, Kuzey Halep ve İdlib bölgelerine çekildi ancak ilişkileri devam etti.
Terör listesine giren El Nusra, 28 Temmuz 2016’da adını “Fetih El Şam Cephesi” olarak değiştirdi. Adını değiştirerek terör listesinden çıkmak isteyen grup, bir kez daha listeye eklendi. Bu nedenle 28 Ocak 2017’de kendilerine Heyet Tahrir El Şam (HTŞ) adını verdiler. Bu arada, İdlib’in merkezinde ve çevresinde bulunan HTŞ’ye çok sayıda başka grup da katıldı. HTŞ’nin 11 Mart 2017’de terör listesine eklenmesine rağmen Türkiye, Katar, Suudi Arabistan ve Batı ülkelerinden çok fazla yardım aldığı söylendi. En ilginç olanı ise İdlib’de Türk devletinin onlarca üssünün bulunması ve çetelerle güçlü ilişkiler geliştiriyor olması. Ayrıca hudut kapıları da bu çetenin kontrolündedir ve “insani yardım” adına gelen yardımlar da bu yerlerden geçmektedir.
HTŞ’nin Efrîn’e geçişi
Türkiye’nin Özerk Yönetim’e karşı Rusya ve Şam hükümetiyle görüşmeler yaptığı bir dönemde çetelerin yeri de değişti. Bu kapsamda 28 Haziran 2019’da HTŞ çeteleri aileleriyle birlikte Efrin bölgesine girdi. Başlangıçta diğer çetelerle bir çatışma olarak gösterilse de HTŞ bölgeye yayıldı. Bu bölgenin Türk devleti ve ona bağlı çetelerin elinde olduğu biliniyor. Onların izni olmadan böyle bir şeyin olması mümkün değildir. Hatta tüm ilgili çevreler bunu “çeteleri bir cephe altında toplama planı” olarak değerlendirdi. HTŞ’nin geri çekildiği iddia edildi ancak daha sonra farklı isim ve bayraklar altında hükümdar olduğu ortaya çıktı. Şimdi Girê Spî, Ezaz, Bab ve Cerablus bölgelerine yerleşmiş oldular. Bu gelişmelerle ilgili basında HTŞ ile MİT arasında çok sayıda görüşme olduğunu gösteren birçok görüntü ve belge yayınlandı. Bunun amacının Kuzey ve Doğu Suriye etrafında bir “kara kemer” oluşturmak olduğu tahmin ediliyor.
Türkiye destekli gruplar
Rojava devriminin başlangıcından bu yana IŞİD, El Nusra ve diğer grupları destekleyen Türk devleti, ayrıca kendisine bağlı grupları doğrudan eğiterek Özerk Yönetim bölgelerine saldırdı. Bu çetelerle Efrîn, Girê Spî ve Serêkaniyê işgalini gerçekleştirdi. Ekim 2019’da bu gruba Suriye Milli Ordusu adı verildi. Bu grup Birinci Sınıf, İkinci Sınıf ve Üçüncü Sınıf olarak ayrıldı. Daha sonra İdlib Milli Kurtuluş Cephesi adı verilen çeteler bu şemsiyeye Dördüncü Tümen veya Dördüncü Ordu olarak katıldı. Bu grupların kaynaklarına göre Efrin, Ezaz, Bab, El Rai, Marê, Cerablus, Girê Spî ve Serêkaniyê’de konuşlandırılan çete sayısı 50 bin. Bazı belge ve kaynaklara göre tüm maddi desteklerini Türk devletinden alıyorlar ama Katar devleti de Türkiye’ye para gönderiyor. Ayrıca bazen İsrail, Suudi Arabistan ve ABD, çeteleri denge kurmak ve Şam ve İran gibi rakiplerine karşı kullanmak için destekliyor.
Suriye Milli Ordusu mensupları arasında IŞİD’ten üst düzeyde sorumlu olan çok sayıda kişi var. Suriye’nin Geleceği Partisi eski genel sekreteri Hevrin Xelef’i de bu çeteler katletti.
Paramiliter gruplardaki değişiklikler
Bu grup bir süredir yukarıda bahsettiğimiz sistemime göre hareket ediyordu. Ancak ideolojik, ekonomik, sınır-gümrük kapısı gelirleri, bölgelerin yağmalanmasının paylaşılmaması vb. Bu grupların çoğunun tarzı ve imajı değişti.
El Ezim Odası (3’üncü Tugay) bu gruplardan oluşuyor:Firqa 31 (Tugaya Asîfet El Şimal), Firqa 32 (Tevgera Ehrar Elşam) Ehrar El Şam iç çatışmalarından dolayı El Ezim odasından ayrılarak HTŞ’ye katıldı. Firqa 33 (Tugaya El Twehîd – Ketîba Sacîdûn – Ketîbeyên Marî û Til Rifet), Firqa 34 ( Tugaya 51 – Tugaya 55 – Tugaya El Fetih – Tugaya El Selam), Firqa 35 (Ceyş El Îslam), Firqa 36 (Feyleq El Mecîd) ve Firqa 37 (Tugaya El Sultan Osman – Foca El Mustefa – Foca 1).
Tümgeneral Husam Yasin elebaşındaki El Ezim Birimi (3’üncü Tugay), Ezaz, Marê, Bab, Cerablus’ta konuşlandırıldı. Bu oda ekonomik olarak çok güçlüydü çünkü sınır geçişlerinin çoğunu kontrol ediyorlardı. Bu grup en güçlü gruplardan biridir. Bazen MIT’in gölgesinden çıkmaya çalışıyor.
El-Sairun Komitesi (Heyet El Sairun): El-Sairun Hareketi ve Suriye Özgürlük Cephesinden oluşur.
El Sairun hareketi ise şu gruplardan oluşur; Firqet Sultan Murad, Feyleq El Şam (Fırat Kalkanı bölgelerinde), Şam Devrimcileri, Firqet El Muntesir Bilah, Firqa 1 (Tugay El Şimal- Firqa 9 – Tugay 112).
Suriye Özgürlük Cephesi şu çetelerden oluşuyor: Firqet El Hemze, Firqet Sultan Süleyman Şah, Firqet el Mutesim, Firqa 20, Siqur El Şimal ve Özel Kuvvetler.
Türkiye’ye bağlılar
* El Sairun Komitesinin başkanı Fehim İsa adında bir şeftir. Çoğu Türkmen, MİT’e bağlıdır. MİT’in bu grupları özel operasyonlar için kullandığı söyleniyor. Bu gruplar çoğunlukla Efrin, El Rai, Xendûra ve daha az oranda Marê’de yaşıyor. Firqet El Hemze ve Sultan Süleyman Şah, El Sairun Komitesi’nden ayrıldı ve şu anda HTŞ ile çalışıyor. Bu iki grubun HTŞ’ye MİT’in direktifiyle katıldığı söyleniyor.
* Kurtuluş ve Yeniden Yapılanma Hareketi: Ehrar El Şerqiye, Ceyş El Şerqiye, Firqa 20 ve Siqur El Şam (Suriye’nin kuzeyi) gibi gruplardan oluşuyor. Bu grubun başı Hatim Ebu Şekra idi. Hevrin Xelef bu çete tarafından şehit edilmişti. Hevrin Xelef’in şehadetine yönelik büyük itirazlar üzerine ABD’nin isteği üzerine bu suçlama değiştirildi ve Hisên Hemadi adlı çete Hevrin Xelef’in katili olarak gösterildi. Bu grupların üyelerinin çoğu aslen Dêrazor bölgesindendir. Artık ana merkezleri Girê Spî ve Serêkaniyê oldu.
* Milli Kurtuluş Cephesi (İdlib bölgesi): Bu cephe, Feyleq El Şam, Ceyş Idlib a Azad, Birinci Sahil Tümeni (Akdeniz kıyısına dayalı), İkinci Ordu, İkinci Sahil Tümeni, Ceyş El Nûxba, Ceyş El Nesir, Ceyş El Ize, Tugaya Şuheda El Îslam, Firqa Yekemîn a Muşat gibi gruplardan oluşuyor.
Son durumları
Türkiye ile Şam arasındaki çabaların ardından Adana anlaşmasının yenilenmesi gündeme geldi. Buna göre Türkiye de bu gruplara şekil vermek istedi. Bu gruplardan çetelerin çoğu Şam hükümeti tarafından arananlar listesine alındı. Ankara ile Şam arasında bir anlaşma olursa bu çeteler teslim edilmelidir. Bu nedenle çeteler işgal altındaki toprakları kaybetmekten korkmaktadır. Türk devletinden en fazla memnuniyetsizliği gösteren grup, Cebhe El Şamiye ve Ceyş El İslam başta olmak üzere El Ezim Odasında (Üçüncü Tugay) yer alan gruplardır. Bunun üzerine MİT, Şam hükümetiyle kendi çıkarlarına ve politikalarına karşı çıkan grupları da disipline etmeye başladı. Bunun için HTŞ, Firqet El Hemze, Firqet Süleyman Şah ile Efrîn ve Bab’da Üçüncü Tugay’a karşı savaşmaya başladı.
Milli Ordu’ya bağlı paramiliter grupları:
1’inci Tugay; Ehrar El Şerqiye, El Şimal, Ceyş El Ehfad, El Muntesir Bilah Tugayı, Ceyş El Şerqiye, El Weqas Tugayı, Ceyş El Nuxba, 20’nci Alay ve 9’uncu Alay.
2’nci Tugay; Firqet Sultan Murad, Firqet El Hemze, Tugaya Siqûr El Şîmal, Firqet El Mutesim ve Firqet Suleyman Şah.
3’üncü Tugay; Cebhet El Şamiye, Siqûr El Şam, Firqa 32, Tugaya El Sultan Osman, Foca El Mustefa, Cizre devrimcileri, Foca 1, Tugaya El Selam, Firqa 23, Foca 5, Feyleq El Mecid ve Ehrar El Şam.
4’üncü Tugay; Cebhet El Şamiye, Siqûr El Şam, Firqa 32, Tugaya El Sultan Osman, Foca El Mustefa, Şoreşgerên Cezîrê, Foca 1, Tugaya El Selam, Firqa 23, Foca 5, Feyleq El Mecid ve Ehrar El Şam.
Kaynak: ANHA
