Bingöl’de Ermeni Soykırımı’ndan geriye kalan kültürel zenginlikler bir bir siliniyor. İbadet yerlerinin çoğu yıkılırken, ayakta durmayı başaran yapılar ise ahır olarak kullanılıyor.
Bazı yapıların ise kitabeleri yerinden sökülmüş, ahır olarak kullanılmış ya da kapısına kilit vurulmuş. Bölgede Ermenilerden kalan çeşmeler kullanılıyor sadece. Ermenilerin yerleşim yerlerinden biri olan Adaklı ilçe merkezinde bulunan ve yapım tarihi bilinmeyen kilise, kentteki yıkılmayan kiliselerden biri. Yapının yanına bir camii ve üzerine bir Kuran kursu inşa edilmiş. İlçe halkı tarafından sadece bir zamanlar Ermenilerin ibadet yeri olarak kullanıldığı bilinen yapının adı ise bilinmiyor. Kilisenin tek katlı olduğu düşünülüyor.
Kilisenin hemen altında 3 gözü olan bir de çeşme bulunuyor. Su kaynağının nereden geldiği bilinmeyen çeşmenin yan tarafında bir kapı bulunduğu ve kapıdan girildiğinde içeride bir odanın olduğu görülüyor. Bölge halkı buranın soğuk hava deposu olarak kullanılmış olabileceğini düşünüyor. Kilise ile çeşme birbirine bitişik durumda. Çeşme suyu bu kilisenin altından geçiyor.
Kitabesi sökülmüş
Artık yerinde bulunmayan kilisenin kitabesinin yeri tahta ile kapatılmış. İlçe merkezinde 2 ayrı yerde daha kilisenin olduğu; ama zamanla korunmadığı için yıkıldığı, sadece buranın ayakta kaldığı biliniyor.
Bölge halkı kilisenin yıkılan yerlerinin defineciler tarafından tahrip edildiği, ancak cami yapıldıktan sonra bu yapıya bir daha dokunulmadığını aktardı. Defineciler, Ermenilerden kalan tarihi yapıları sık sık ziyaret etmiş olmalılar ki adres sorduğumuz bir yurttaşın bize “Define mi arıyorsunuz orada ?” sorusuyla karşılaşıyoruz. Gazeteci olduğumuzu inandıramasak da kilisede altın bulmamız durumunda 2 altını da kendisiyle paylaşmamızı istedikten sonra bize yolu tarif ediyor. Yol boyu görünen çeşmeler ile bazı evlerin taşları ve mimarileri, Ermenilerin bu topraklarda uzun yıllar yaşadıklarını gösteriyor.
Cermağ’dan Çanakçı’ya silinen Ermeni izleri
Daha sonra Adaklı’da, Ermenilerin Cermağ dedikleri, daha sonra Zermağ olarak değiştirilen, halk arasında Yel Değirmeni olarak bilinen köye gidiyoruz. Ermeni yerleşkesi olan Zermağ’da, bir Ermeni Kilisesi bulunuyor. Kilisenin etrafındaki yerleşim yeri ise terk edilmiş. Zermağ’da 1980’de toprak kayması sonucu toprak altında kalan aynı aileden 10 kişinin yaşamını yitirmesi sonucu köyün boşaltıldığını öğreniyoruz.
19’uncu yüzyılda 100 hanesi Ermenilerden, 15 hanesi de Kürtlerden oluşan Zermağ’daki Ermeni Kilisesi, Bingöl’de ayakta duran sayılı kiliselerden biri. Ancak kilise bir harabeyi andırıyor. Ermenilerin sürgüne gönderilmesinden sonra bir süre definecilerin uğrak yeri olan kilise, temellerindeki kazılardan kaynaklı şimdi yıkılma tehlikesiyle karşı karşıya.
Kilise uzun yıllar köyde yaşayan Müslümanlar tarafından ahır olarak kullanılıyor. Köyün boşaltılmasıyla birlikte kilise harabeye dönmüş bir vaziyette duruyor.
Valilik restore edilecek dedi, 3 yıl oldu
Uzun yıllar kaderine terk edilen Surp Kevork Kilisesi için 2015 yılında Bingöl Valiliği’nden önceki yıllarda yapılan açıklamada, kentin en eski yerleşim yerlerinden biri olan Çanakçı köyündeki Surp Kevork Ermeni Kilisesi’nin, Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun aldığı karar doğrultusunda, kısa bir süre içerisinde restore edileceği bilgisi paylaşıldı. Valilik, Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 31 Mayıs 2008 tarih ve 973 sayılı kararı ile Çanakçı Köyü Kilisesi adıyla tescil edildiğini, mülkiyetinin Maliye Hazinesi’ne kayıtlı söz konusu kiliseyle ilgili olarak, 2013 yılında köy muhtarının kilisenin koruma altına alınmasına dair dilekçenin değerlendirildiğini ve 2016 yılında restorasyonun başlayacağını belirtti. Ancak aradan geçen 3 yıla rağmen kilisede bir çalışma yapılmazken, her geçen gün biraz daha tahrip edilen kilise yok olmak üzere.
Kurul: Biz değil, valilik ilgileniyor
Konuya ilişkin ulaştığımız Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu ise Bingöl’deki tarihi yapılarla ilgili sadece tescil etme ve proje sunma yetkililerin olduğunu, tarihi yapıları restore etmek için bütçelerinin olmadığını, bu yetkinin Bingöl Valiliği’nde olduğu bilgisini aktardı.
MA / Arjin Dilek Öncel-Aydın Atay
