Neğşirvan Güner/İstanbul
Belediyelere kayyum atamalarından sonra bölgede bulunan şehirlerde özellikle Kürtçe kültür-sanat merkezleri, dernekleri ve oluşumlarının içi boşaltıldı. Oralarda üretim yapan, eğitmen olarak bulunan herkesin işine son verildi. Haklarında soruşturmalar açıldı. Kapatılan bu merkezlerden biri de Van’da bulunan Nuda Kültür Merkezi. Van Büyükşehir Belediyesi’ne kayyum atandıktan sonra işlerine son verilen Nuda Kültür Merkezi emekçileri 2017 yılında tekrar bir araya gelerek Van’da alternatif olarak Tiyatro Mencel’i kurdu. Birçok tiyatro oyununa imza atan Tiyatro Mencel, “Bir hayal, bir oyun ve özgürlük” sloganıyla 1. Van Tiyatro Festivali’nde perdelerini açmıştı.
“Mencel”in anlamı ise “Halk herhangi bir sebepten dolayı -bu düğün ya da taziye olabilir- bir araya geldiklerinde, toplanan insanların komün yaparak birlikte içinde yemek yaptıkları en büyük tencereye denir. Bazı yerlerde buna sitil ya da beroş denmekte, burada ise Mencel denilmekte. Kimisi yemeği yapar kimisi aşını toplar kimisi elinden ne geldiyse koyar böylelikle herkesin ortak emeğiyle bir yemek ortaya çıkar. Tiyatro Mencel de adını aldığı Mencel gibi kim ne katabildiyse ortaya koydu. Kimisi malzeme aldı, tadilat için kimsi gönüllü çalıştı, kimisi yemek yaptı çalışanlar için. Böylece ortak bir emekle bir sahne çıktı ortaya. Ve yaklaşık 2 yıldır Mencel’de ne piştiyse hep birlikte yapıp misafirlerimize sunuyoruz” diyor Mencel Tiyatro emekçileri.
Mencel Tiyatro emekçileri ile geride bıraktıkları 2 yılı ve Kürt tiyatrosunu konuştuk.
Serhat bölgesi kenti olan Van’da sadece siz Kürtçe tiyatro yapıyorsunuz, alternatif bir sahne kurma düşüncesi nasıl ortaya çıktı?
Genelinde Serhat bölgesi, özelinde ise şehrimizi değerlendirdiğimizde bölgenin büyüklüğü bakımından, Ermenistan ve İran’a komşu hatta iç içe oluşu ve özellikle Van’ın göç alan bir şehir olması itibariyle bir kültürel zenginliği var. Buradaki kültürel tüm unsurları en güzel sanatla işleyebilirsiniz. Tiyatro Mencel de farklı halkların kültürler güzelliklerini ortaya çıkarmak için kurulmuş alternatif bir sahne. Tiyatro Mencel her ne kadar 2017’de açılmış olsa da kökenini sokak tiyatrolarından alır. İlk çıkış yeri sokaklar ve toplumun bir araya toplandıkları düğün meydanları sanatını sergilediği ilk yerledir. Van’daki kültür-sanata dair zamanla değişen ve artan arz ve talepler bizi bir arayışa soktu. Ne yazık ki kentin kültür sanat alanlarının pasifleştirilmesi ve kapatılması bu arayışımızı alternatif bir sahne kurma fikrine dönüştürdü. Ve en nihayetinde her şeyiyle, boyasından ışığına parkesinden perdesine, tek tek ilgilenip kurduğumuz bir sahnemiz oldu. Farklı dillerin farklı kültürlerin sanata tiyatroya Devlet Tiyatrosu (DT) anlayışı dışında bakan ve bakmak isteyen herkesin yeri diyebiliriz.
Kürt tiyatrosunun seyri hakkında neler düşünüyorsunuz?
Kürt tiyatrosu tiyatral terimlerin kullanılıp yazıldığı ilk eserini 1919 yılında verdi. Ebdilrehim Hekkari’nin yazdığı “Memê Alan” ilk Kürtçe oyun metni kabul edilir. Aradan geçen bu yüzyıla bakıldığında aslında bunca dezavantaja rağmen Kürt Tiyatrosu normalden ileri olduğunu söyleyebiliriz.
Dezavantaj derken yukarıda da belirttiğimiz gibi anadilimizin bile hala meşru görülmemesi Kürt tiyatrosunun ilerlemesi yolundaki en büyük engeldir. Bunlara rağmen anadilinde tiyatro yapma direnci ve ısrarı olan sanatçı sayısı gitgide artmakta ve artacak. Yüz yıllık bir geçmişi olmasına rağmen yurtiçinde ve dışında profesyonel olarak tiyatro yapan ekipler var. Milyonlarca Kürdün tiyatro ihtiyacını ve talebini 5-10 tiyatro ekibiyle karşılayabilir misiniz? diye sormak istiyoruz.
‘Halk tiyatrosunu yaratmalıyız’
Bir tiyatro ya da oyun hangi aşamada Kürt tiyatrosu olur? Diliyle mi, konusuyla mı yoksa karakterleriyle mi? Kullandığımız dilin Kürtçe olması bizim için yeterli olmamalı. Dil tabiki de bir tiyatronun kemiğidir, ancak bir halkın tiyatrosunu sadece dilini alarak yaratamazsın. Bizce dil dışında sadece o halka ait ne varsa onu da sahneye taşıyabildiğimizde asıl ilerlemeyi kat ederiz. Halkın kültürünü hikayelerini, yaşadıklarını, tarihi destanlarını, kahramanlarını karakterlerini taşımalıyız ve yaratmalıyız. Bu da ancak ve ancak çeviri metinler dışında kendi oyunlarını yazmaktan geçer. Kürt tiyatrosunun en ihtiyaç duyduğu şey kendi oyunlarını yazması. Dünya tiyatrolarına baktığımızda, tiyatrolarıyla tanınan tüm halkların en sağlam kaynakları kendi yazdıkları tiyatro eserleridir. Kürt tiyatrosu adına yapılacak en büyük adım yarınlara kalabilecek metinlerdir. İlk tiyatro metnini daha 100 yıl önce vermiş olan bir tiyatro için bu erken mi yoksa geç kalınmış bir konu mu? Bunun cevabını size bırakıyoruz.
Tiyatro Mencel, Kürtçe tiyatronun neresinde? Van’da Kürtçe tiyatroya ilgi nasıl?
Tiyatro Mencel Van’da Kürt tiyatrosu yapmak adına kurumsallaşmış ilk sahne. Alternatif sahne olmak dışında Kürt tiyatrosu çerçevesinde çalışmaların atölyelerin tartışmaların üretimlerin yapıldığı bir yer. Tiyatro Mencel’le birlikte Van’da farklı dillerde ve anadilinde tiyatro yapmak bir düşünceden çıkıp pratiğe dönüştü. İlk açıldığından bugüne binlerce insanla bir şekilde bu tiyatro etrafında buluştuğumuzda anladık ki geç bile kalmışız. Tiyatro Mencel ile birlikte çocuğuyla ilk defa kendi anadilinde oyun izleyen babaların olması, gençlerin anneleriyle birlikte katılabildikleri ilk sanatsal etkinliğin burası olması bizim için bir mutluluk kaynağı. Tabii bunun yanı sıra pek çok zorluğu yok değil.
Geçmişten bugüne sanatın, sanatçının toplumdaki rolü gereği bizlerde yaşadığımız toplumu o toplumun hakikatiyle işleyebiliriz ancak. Malesef milyonlarca insanın anadilinin hala resmiyette kabul edilmediği bir ülke de o dille yani Kürtçe ile tiyatro yapmak, özel tiyatro yapabilmenin zorluklarının yanında bir de bunun için mücadele vermen gerektiği, su götürmez bir gerçek. Moliere’in, Lorca’nın bir oyununu Türkçe oynadığında hiçbir zorlukla karşılaşmazken oyunu Kürtçe oynadığında telif hakkı alma, izin alma zorunluluğu, hatta kamu güvenliği gerekçesiyle iptal edilmesi gibi bir sansüre bile maruz kalıyoruz. Ancak başta da belirttiğimiz gibi sanatçı ancak hakikati işlediği müddetçe sanatçıdır. Bir halkın dili de o halkın en köklü hakikatidir.
Mencel Tiyatro’nun programında neler var?
Tiyatro Mencel, biri kadın, biri dram, biri komedi ve diğeri de doğaçlama tiyatro olmak üzere 4 oyunla yolumuza devam ediyoruz. Her ay periyodik olarak düzenlediğimiz aylık programla seyircisiyle buluşuyoruz. Oyunlar dışında hem çocuklara hem de yetişkinlere hitaben kültür ve sanat atölyeleri düzenlenmekte Mencel’de.
Kürtçe tiyatro takipçilerine bir çağrınız var mı?
Yaşadığımız coğrafya ve zamanın tüm koşullarını düşündüğümüzde her zaman yanımızda olan izlemek için tam karşımızda oturan ve her oyun sonunda alkışlarıyla güler yüzleriyle mutlu girişleriyle bize moral ve destek olan seyircilerimize teşekkür ederiz. Tiyatro karşılıklı bir iş diyebiliriz ; oyuncunun seyirciye, seyircinin oyuncuya ihtiyacı vardır, umarız bu ihtiyacı her zaman karşılayabiliriz. Seyircinin tiyatroda, Kürt Tiyatrosu’na öncelik önem vermesi hatta sahip çıkması gerekir. Her bir Kürt çocuğunu mutlaka Kürtçe oyunlara götürmeli hatta tiyatroyu ilk Kürt Tiyatrosu ile tanıştırmalı.. Böylelikle belki de geleceğin tiyatrocularına hayal kurdurtmaya başlamış olurlar.
Son olarak neler eklemek istersiniz?
Kocaman hayalleri olanların bizi inandırdığı , hayalinin peşinden gitmeyi öğrettiği en büyülü sahnelere teşekkür ederiz. Tiyatronun dokunduğu her insanın daha güzel her hayatın daha yaşanabilir olduğuna inanıyoruz. Bu inancımızı ancak daha özgür sahnelerde büyütebiliriz. Sanatın, tiyatronun, dillerin ve oyunların yasaklanmadığı kapatılmadığı, sansürlenmediği günler diliyoruz. Dünya tiyatro günü vesileyle Kürt Tiyatrosu’na nice yüzyıllar dileyip Carlos Celdran’in 2019 Dünya Tiyatro Günü Uluslararası Bildirisinde ki sözleriyle bitirelim; “Kimse tiyatronun, kendi başına bir ülke, dünyayı kaplayan uçsuz bucaksız bir diyarın, gerçek değerini de biçemez, bu senin halkının imgeleminde çıkılan bir seyahattir, en uzaktaki toprağa, seyircilerinin yurttaşlık bilincine, insani ve etik bilincine ekilen bir tohumdur ancak..”
