1924 yılında tarımsal kooperatiflerle ilgili bir kanun çıkarılmış, fakat uygulama alanı bulamamış. 1929 yılında 1470 Sayılı Zirai Kredi Kooperatifleri Kanunu çıkarılmıştır. Yönetimi ve denetimi Ziraat Bankası’nca yürütülen TKK 1972 yılında çıkarılan 1581 sayılı yasaya göre Bölge Birlikleri ve Merkez Birliği şeklinde örgütleniyor. Yönetim ve denetimi Merkez Birliği’nce yapılmaya başlanıyor. 1985 yılında çıkarılan 3223 Sayılı Yasa ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın denetimine verilmiştir. Ziraat Bankası’nın vesayetinden çıkarılıyor. Kredi Kaynakları: Ziraat Bankası kredileri, tahsil edilen sermaye ile teşkil edilen fonlar ve yedek akçeden oluşan (öz kaynaklar) kaynaklardır. 1996 yılı itibarıyla kooperatif sayısı 2.570, ortak sayısı 1.570.152, kooperatifleşmiş köy sayısı 28.140’dır. TKK, Ziraat Bankası’nın köy şubeleri gibi çalışmaktadır. Daha çok ayni kredi veriyor. Kredi çeşitleri, işletme kredileri ve orta vadeli yatırım kredileri şeklindedir.
İşletme kredileri:
- Tohumluk kredileri,
- Kimyevi gübre kredileri,
- Hayvancılık kredileri
- Tarımsal ve hayvansal ilaç kredileri,
- Pazarlama kredileri
Tarım Kredi Kooperatifleri’nin köy şubesi gibi çalıştırıldı. Ziraat Bankası’nın faiz politikası Tarım Kredi Kooperatifleri tarafından uygulandı. Çiftçi borç batağında, üretemez durumda.
TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ- TMO
1932 çıkarılan yasa ile üretici lehine fiyatların belli bir düzeyin altına düşmemesi için devlet buğday alım satımına Ziraat Bankası aracılığıyla müdahale eder. TMO, 13.07.1938 tarih ve 3491 sayılı yasa ile İktisadi Devlet Kuruluşu olarak kuruldu.
Görevleri: Üreticilerden tahıl satın almak, alınan tahılları iç ve dış pazara sürmek, devlet tahıl yedeklerini oluşturmak, iç pazarda ürün fiyatlarını düzenlemek, tahıl standardizasyonunu izlemek un değirmenleri, ekmek fabrikaları, tahıl ambarları kurmak ve benzeri görevler TMO’ya verilmiştir. TMO’nun kuruluşundan amaçlanan, çiftçilerin tüccara karşı korunması, yani çiftçinin pazar sorununun çözülmesidir.
1998 itibarıyla;
Alımları: 8 milyon ton
Şube sayısı: 72
Satış mağazası: 6
Tesisli ekip sayısı: 30
Geçici ekip sayısı: 125
Üreticiye hizmet veren toplam nokta sayısı: 544
Liman siloları: 590.000 ton
İç bölgelerdeki silolar: 1.150.000 ton
Yatay depolar: 1.769.150 ton
Modern açık yığın depolama üniteleri: 915.000 ton
Buğday stoku: 5.044.611 ton
Buğday üreticisi ve tüketicisi için piyasayı düzenleyen TMO işlevsizleştirildi. Buğday piyasasında düzenleyici etkisi kırıldı. Çiftçiler 1.7 milyon hektar arazide buğday üretiminden vazgeçti. Türkiye buğday ithalatçısı konumuna geriledi.
TARIM SATIŞ KOOPERATİFLERİ VE BİRLİKLERİ (TSKB)
Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri (TSKB) 1935 tarih ve 2834 sayılı yasaya göre kurulmuştur. 1984 yılında bu yasanın yerini 238 sayılı kanun Hükmünde kararname almış. 1985 yılında 3186 sayılı yasa ile kararname kanunlaşmıştır. 2000 yılında 4572 sayılı yasa çıkarılarak TSKB’nin pazarlama ve entegre tesisleri A.Ş’lere dönüştürülerek özelleştirilmiştir. Birer serbest piyasa aktörü haline getirilmiştir.
Birlikler;
- 1- TARİŞ- 1937
- 2- FİSKOBİRLİK- 1938
- 3- ÇUKOBİRLİK- 1940
- 4- KOZABİRLİK- 1940
- 5- ANTBİRLİK- 1952
- 6- MARMARABİRLİK- 19547-
- GÜLBİRLİK – 1954
- 8- TASKOBİRLİK- 1958
- 9- TRAKYABİRLİK- 1960
- 10- GÜNEYDOĞUBİRLİK- 1968
- 11- TİFTİKBİRLİK- 1960
- 12- KARADENİZBİRLİK- 1978
- 13- KAYISIBİRLİK- 1992
TÜRKİYE ŞEKER FABRİKALARI A.Ş (TŞFAŞ)
8 Nisan 1925 gün ve 601 sayılı “Şeker Fabrikalarına Bahşolunan İmtiyaz ve Muafiyet Hakkında Kanun”u çıkararak özel kesimi sanayi yatırımlarına yönlendirmeyi hedeflemiştir. Bu yasayla özel sektöre oldukça önemli olanaklar sağlanmıştır. Ticaret Bakanlığı’nın saptayacağı bölgeler içinde 25 şeker fabrikası kurma ve işletme hakkı veriliyordu. Uşak ve Alpullu fabrikalarının ardından Eskişehir ve Turhal fabrikalarının temeli atılmış, ilk şeker 26 Kasım 1926 yılında Alpullu’da üretilmiştir.
TŞFAŞ,
- 500 büyük firma içerisinde ilk 10’da
- Çalışan sayısında 3.
- Öz sermayede 5. oÜretimden satışlarda 6.
- Satış hasılatında 7. oİhracatta 9.
- Fabrika sayısı 27
- Alkol fabrika sayısı 4
- Makine fabrika sayısı 6
- Tohum işleme fabrika sayısı 1
Araştırma Enstitü sayısı 2 Türkiye tarımının dinamosu sayılabilecek şeker fabrikalarının çoğunluğu yakın zamanda özelleştirildi. Çiftçiye darbe indirildi.
TÜTÜN İÇKİ VE TEKEL
Tekel 1841 tarihinde kurulmuştur. 1926 yılında 790 sayılı kanun ile üretimin devlet inhisarı yürütülmesi öngörülmüştür. 1932 yılından itibaren İnhisar Genel Müdürlüğü, 1941 yılından sonra Tekel Genel Müdürlüğü olarak sürdürülen alkollü içki üretim faaliyetleri, 1942 yılında yayımlanan “İspirto ve İspirtolu İçkiler Kanunu” ile yasal düzenlemesine kavuşmuş. Distile alkollü içkilerin üretimi, 4250 yasa gereği devlet tekeli altına alınmış, bu görev Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü bünyesinde Alkollü İçkiler Sanayii Müessese Müdürlüğü’ne bağlı olarak faaliyet göstermiştir. Özelleştirme öncesi 25 Yaprak Tütün İşletme Müdürlüğü, 8 sigara fabrikası, 28 alkollü içki üreten fabrika ve imalathane (3’ü suma fabrikası), 80 baş müdürlük, 20 tuz işletmesi bulunmaktadır.
TEKEL
- İhracatta 1. sırada
- Çalışan sayısında 1. sırada
- Brüt katma değerde 2. sırada
- Üretimden satışlarda 3. sırada
- Satış hasılatında 4. sırada
- Öz sermayede 5. sırada
- 1997 karı 397 trilyon lira
- 500 büyük firma sıralamasında 3. sırada
TEKEL’in özelleştirilmesi sonrasında Türkiye’de tütün üretimi iyice azaldı. Tütün üreticisi çiftçiler çiftçilik mesleğinin dışında çalışmak zorunda kaldı. Soma’daki son maden kazasında ölenlerin çoğunluğu geçmişte tütün üreten, TEKEL’in özelleştirilmesi sonrasında üretemeyen çiftçilerdi.
ÇAY KURUMU (ÇAY-KUR)
Çay, mandalina, portakal gibi ürünlerin yetiştirilmesini teşvik etmek için 1924 tarih ve 407 Sayılı Kanun çıkarılmıştır.
1937 yılında çay üretimi için ilk etkili girişimler başlatılıyor. 1938 yılında ilk çay ürünü elde ediliyor. 138 kg kuru çay elde ediliyor. 1940 yılında 3788 Sayılı Çay Kanunu çıkarılıyor. 1950 yılında ekonomik alanda üretime geçildikten sonra tarımı, Tarım Bakanlığı’nca, yaş çay satın alma ve kuru çay üretimi ve pazarlaması ise Gümrük ve Tekel Bakanlığı’nca yürütülmesi kararlaştırılmıştır.
İktisadi Devlet Teşekkülleri, Müesseseleri ve İştirakleri Hakkındaki 440 sayılı yasaya uygun olarak 6 Aralık 1971 tarihli ve 1407 Sayılı “Çay koruma Kanunu” ile Çay Kurumu adı altında tüzel kişiliğe sahip, tarım, üretim ve pazarlama dahil faaliyetleri üstlenerek 1973 yılında fiilen çalışmaya başlamıştır. 2929 Sayılı Kanunla kurum 1982 yılında “Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü” adı altında bir kamu iktisadi kuruluşuna (KİT) dönüştürülmüştür. Bu kanun 233 sayılı KHK ile düzenlenmiştir. 04.12. 1984 tarih ve 3092 sayılı Kanunla çay tekeli kaldırılmıştır. Kanunla çay tarımı, işlenmesi ve satışı serbest bırakılmıştır.
ÇAY-KUR,
- Çay tarımı yapan aile sayısı 204 bin
- Çalışan sayısı (kampanya dönemi) 30 bin kişi
- 45 yaş çay işleme fabrikası, 3 paketleme fabrikası (İst-Ank ve Rize), 1 çay enstitüsü,1 tamir fabrikası
- 9 pazarlama bölge müdürlüğü
- 2950 alım yeri ve 1403 eksper çalışmaktadır.
ÇAY-KUR, bilindiği üzere Varlık Fonuna devredildi. Akıbeti bilinmemektedir.
Evet, Türkiye tarım yapısı önce de pek iyi değildi belki. Bu devamlı eleştiriliyordu. Kooperatiflerin yapısı demokratikleştirilsin, üretimden pazarlamaya zincirin halkaları üretici ve tüketici lehine düzenlensin diye önermelerde bulunuluyordu. Üretim girdisi üreten ve pazarlayan destekleme kuruluşlarının daha iyi olması için çiftçiler sürekli görüşlerini ve memnuniyetsizliğini dile getiriyordu. Çiftçiler bu yapıların düzeltilmesini beklerken sahibi oldukları kooperatiflerinin entegre tesisleri şirketlere dönüştürülerek özelleştirilmesinin yolu açıldı. Üretimden pazarlamaya zincirin halkaları koparıldı. Bugün koparılan o halkalar şirketler için oluşturuluyor. Çiftçileri destekleyen destekleme alımı yapan kuruluşlar ile üretim girdisi sağlayan kuruluşlar (KİT) dağıtıldı, özelleştirildi. Böylece Türkiye tarımı çökertildi. Çiftçilerin ürettikleri ürünlerin fiyatı ve satın alıcısı tek başına şirketler şimdi. Bütün belirleyicilik şirketlerde. Çiftçiler şirketlere mecbur kılındı. Türkiye tarım ve gıdası üretimden pazarlamaya tüm zincirin tüm halkaları şirketlerin denetimine geçti.
YARIN: Yeni Hal Yasası ve gıda
