Film eleştirmeni Şenay Aydemir’le Türkiye’deki spor belgeselleri ve filmleri üzerine konuştuk.
Emre Caka /İstanbul
Hava oldukça kasvetli, yağmur yağmak ile yağmamak arasında kalmış. Dışarıdaki insanlar yağacak korkusuyla bir an önce kendisini eve atma gayretindeyken, evdeki insanlar da kuvvetle muhtemel benim gibi “Ya zaten birazdan yağmur yağar oturayım evde” diye mırıldanıyor. Kışın ilk merhaba dediği soğukları pek de özlemediğimi fark ediyorum. Pek alternatif yok, evde olan birkaç otu çaydanlığa atıp kaynattıktan sonra televizyon karşısına geçmek en makulü. Netflix, PuhuTv, BluTv, Google’dan arama tarama derken Türkiye’de neredeyse spor film ve belgesellerinin hiç olmadığını bir kez daha fark etmiş oldum. Dışarı çıkamam yağmur her an başlayabilir… “Carter etkisi” adlı NBA tarihinin en efektif oyuncularından Vince Carter belgeseli ile baş başa kaldık…
Carter’ın etkisini tekrar tekrar görürken bir diğer taraftan da hala “Türkiye’de neden spor belgeselleri, filmleri çok az sayıda?” sorusunu kafamdan atamadım.
Bir bilene danışmak sorularıma en hızlı cevap olabilir, hem de bir taraftan keyifli bir spor sohbeti yapabilirdik. Kısa bir araştırmanın ardından, “Aaaa Şenay… Şenay Aydemir nasıl aklıma gelmedi ya dur bir yazayım bakalım, müsait mi?” diye telefona sarılmam ile “Keyifli olur o zaman şurada görüşmek üzere” cevabını aldım. Üzerinden birkaç gün geçti, sözleştiğimiz saatte ve mekanda buluştuk, Türkiye ve spor kültürünü, NBA’i, Frazier-Muhammed Ali ilişkisini, Premier Lig’i ve Türkiye sinemasının spora neden bu kadar uzak olduğunu konuştuk…
Arada şunu da belirteyim; ilgiliyseniz muhakkak “Carter etkisi”ni izleyin.
Öncelikle Türkiye’de az olan spor filmleri ve belgeselleri ile başlayalım.
Sizce Türkiye’de ki spor filmlerinin kültürel ve sosyolojik bir karşılığı var mıdır?
Şöyle aslında bizim daha çok gördüğümüz filmler komedi filmleri. Spor filminden ziyade, sporun komediye malzeme yapıldığı filmler. İki tane sıkıntı var aslında burada. Bir tanesi Türkiye sinemasının janra film yapmakla ilgili sıkıntıları var. Komedi dışında bizde janra çok gelişmiş değil. Misal korku filmleri de var seyirci gitse de zayıf bir alanımızdır. Kalıcı bir korku sinema kültürü yoktur. Ya da yol filmleri de bunun için geçerli. İkincisi ise spor filmi gerçekten zahmetli bir iş. İyi bir spor filmi kotarmak için estetik düzey de gerekiyor. Sonuçta sizi belirleyen unsurlardan biri de sinemanızın estetik düzeyidir. Bazen arkadaşlar özellikle Amerikan spor film-belgeselleri izlerken, bizde neden olmadığını sorgular ancak yapılamaz çünkü bu sizin sinemanızın birikimi ile ilgili bir şeydir. Örneğin Barcelona’nın antrenman programı herkese açıktır, görebilirsiniz ancak o metotları alıp burada bir kulübe denediğimiz zaman aynı karşılığı alamayız. O bir tarihsel yapısı, oyuncu yapısı, kültürel yapısı vs ile olur. Bunların tamamı birleşince olur. Kopyala yapıştır ile aynı oyunu elde edemezsiniz. Bu da biraz öyle bir durum. Sizin sinema birikiminiz ne kadarsa o kadar olur. Misal “Dar alanda kısa paslaşmalar”ı değerli kılan nedir? Salt bir futbol anlatımı değil endüstriyel futbolu anlatan, sosyolojik tespitler koyan, ülkedeki ekonomik dönüşümleri gün yüzüne çıkartan bir durumu vardı. O yüzden ‘Dar alanda kısa paslaşmalar’ hala en iyi spor filmleri arasında gösterilmekte. Yeni dönemde ise bir ana akım projesi olmakla beraber Şampiyon filmini çok merak ediyorum. Çünkü bütün senarist arkadaşlara spor sineması açısından cesaret verebilecek bir çalışma. Özellikle at yarışı olması daha da dikkat çekici. Bizde her ne kadar ön planda olmasa da Cumhuriyet tarihinin ilk spor organizasyonlarından, ciddi takipçisi olan, devasa bir ekonomisi olan bir spor dalı.
Misal… Şampiyon filmi senarist- yapımcı arkadaşlara cesaret verdi diyelim, neler yapılabilir sizce? Örneğin bir Koraç Kupası olabilir mi?
Tabi bunlar hep bir propaganda aracı. Tabi ki gerçek bir başarı hikayesi ancak sinematografik yapısı tartışmaya açık. Misal Galatasaray’ın UEFA Kupası belgeseli… O bakımdan Beşiktaşlı Süreyya abiyi anlatan “Güzel adam Süreyya” belgeseli önemli. Onlarca yıldız oyuncu gelip gidiyor, antrenörler değişiyor, başkanlar değişiyor ancak büyük bir kulübün son 20-25 senelik belleği bir malzemecide toplanıyor. O yüzden bu belgeselin bir ayrıcalığı var. Örneğin Metin-Ali-Feyyaz anlatılsa belki de bu kadar iyi anlatılamazdı Beşiktaş’ın semt ile kurduğu ilişkiyi, oyuncularla kurduğu ilişkiyi ve içerideki diyalogları… Misal iyi bir Tanju Çolak filmi çekilebilir, izlemek isterim. Özel bir karakter incelediğimiz zaman. Samsun’dan çıkıp gelmesi, dünyanın en iyi golcülerinden olması, magazin hayatı gece hayatı, cezaevine düşmesi, orada sendikacılarla tanışıp solcu olması sonrasında başka yerlere yalpalaması vs gerçekten Müslüm kadar renkli bir karakter. Tanju, Türkiye futbolunun simgeleşmiş isimlerindendir. Onun üzerinden Türkiye futbolunu “nedir, ne değildir?” olarak konuşabilirsiniz. Mesela Trabzonspor’un 76-84 arası dönemi anlatılabilir. Ama bunu bir başarı hikayesi olarak anlatmak başka bir şey, bir kentin bir takım üzerinden dönüşümünü kendisini var etmesini anlatmak başka bir şey. Bunlar tabi ciddi senaryolar gerekiyor…
Peki Türkiye şartlarında hem Tanju Çolak hem Trabzonspor üzerinden gidersek (elbette bütün şahsi ve resmi kulüpler içinde geçerli) olumsuz tarafları gösterebilir miyiz? Buna müsaade olacak mıdır?
Bunu dönemin kültürel ve sosyolojik durumuna göre anlatma mahareti biraz kalem ile ilgili. Bizim en büyük sıkıntılarımızdan bir tanesi. Senaryo yazımı. Böyle bir senaryo yazmak gerçekten zor ancak yapılamaz durum değil. Türkiye’de sporun başlama serüveni sinemaya da girmeli. Fakat orada da Türkiye’de ki ilk kulüplerin azınlıklar tarafından kurulduğunu, İngilizler tarafından kurulduğunu belirtmek de “kırmızı çizgilerimize” giriyor maalesef. Çünkü biz Türkiye’nin ilk takımı Fenerbahçe-Galatasaray kurucuları şu isimler vs deyip gurur duymayı seviyoruz. Tüm tarihi kendimizden başlatıyoruz. Burada sol sosyalist harekette dahi benzer durumları görebiliriz. Bundan kısa bir süre öncesine kadar bütün Türkiye sosyalist mücadelesini Mustafa Suphi’ye dayandıran bir durumu vardı. Ondan önce Sultan Ahmet döneminde asılan Paramazları görmüyordu.
Yalnızca sinema olarak değil de spor kültürüne dair ne denebilir. Sizce de kültürel olarak spor kültürümüz çok az değil mi? Seyirci çok, kültür yok gibi. Ne dersiniz?
Ben bunun biraz sosyolojik durumla alakalı olduğunu düşünüyorum. Spor ile kurduğumuz ilişki tamamen kazanmak ve kaybetmek üzerinden inşa edilmiş. Çok nadirdir rakip takıma kaybedince alkışlamak. Şimdi hakkını yemeyelim Hollywood sinemasında bu oldukça üst düzeyde. Çünkü orada kazan-kaybet mantığından çok rekabet kültürü gelişmiştir. NBA maçlarına bakalım rakibe ciddi anlamda büyük bir saygı vardır. Koskoca Lebron James’e övgü geldiği zaman “hayır bana değil takıma ya da rakibe alkış olsun” der. Bilir kendisinin o övgüyü hak ettiğini ancak orada bir rakibe ve takıma yüksek saygı vardır.
Bizde tuttuğun takımın herhangi bir oyuncusu kural dışı bir hareket yaptığında hemen meşru bir zemin aranır. İşte geçen yıl da X takımından Y kişi aynı şeyi yaptı gibi. Ancak bu kazanma duygusu her geçen gün gerçekten uzaklaştıran, körlüğe doğru götüren bir duruma dönüşüyor. Oyundan zevk almak yerine kazanmak derdine bürünmüş oluyoruz.
NBA’den konu açılmışken soralım Jordan mı, Kobe mi?
Jordan. Netim bu konuda (Gülüşmeler)
Messi mi Ronaldo mu?
Messi
Şampiyonlar Ligi favoriniz?
Liverpool ve Barcelona. Bu iki takımı da destekleme nedenim açıkçası Trabzon’un ikisini de yenmiş olması (Gülüşmeler). Tabi o zamanlar Liverpool’un işçi takımı olduğunu, Barcelona’nın Katalan bir kulüp olduğunu bilmiyorsunuz. Ama bunlar dünya devi iken Trabzon’a gelip yenildiler ve öyle bir bağ kurdum.
Yeni dönemden favori futbolcunuz?
Mbappe’den keyif alıyorum açıkçası. Ama bazı durumlarından pek de keyif almıyorum. Yerde yatması, biraz şöhret ile şımarıklık arasında kalması… Yaşıyla da alakalıdır muhakkak. Rakibe karşı da öyle ufak tefek şımarıklıkları oluyor. Mesela o Ronaldo’da da var. Messi ise oyun gerektirdiği için çalım atıyor, bu iki isim gibi rencide etmek, tekrar tekrar geçmek amacıyla değil. Ve Messi o kadar kolay gösteriyor ki her şeyi insanın aklı almıyor gerçekten. İzlerken ben de atarım dediğimiz hiçbir golü atamayız. Misal Dünya Kupası’nda ki Nijerya maçında 45-50 metrelik uzun topu tek seferde diz kontrolünün ardından golle bitirmek dünyanın en zor işlerinden biri.
Lucescu ? Ne dersiniz neler oluyor Türkiye’de ?
Açıkçası pek aidiyetim yok ama şöyle diyebilirim; Lucescu biçim olarak yanlış gidiyor. Artık kaçıncı maça geldik ve bir çekirdek kadro yok. Benim asıl anlamadığım alt yaş kategorilerinde Türkiye sürekli başarılar elde ediyor A takıma gelince ise kimseden ses çıkmıyor. Burada tabi ciddi mental gelişme durumu da var. Erkekler zaten 35 yaşında anca tamamen olgunlaşabiliyor. Genç oyuncular da A takıma geldikten sonra “ben şöhret oldum, yıldızım” gibi düşüncelere kapılma ihtimalleri çok yüksek. Koca koca kulüpler muhakkak mental gelişim vardır ancak yeterli olmuyor anlaşılan. Çok örneklerini de gördük.
İzlerken en keyif aldığınız lig?
Premier Lig. Mükemmel bir mücadele var. Hatta şöyle diyebilirim evimde şuan sadece Premier Lig var. Çok üst düzey bir rekabet var, sert futbol var ancak taraflar sonunda mutlaka tokalaşarak sahadan çıkıyor. Rekabet kültürü diye bahsettiğimiz biraz da bu aslında. Bu durum en bariz boksta görünüyor aslında. Muhammed Ali – Frazier hikayesini düşünelim? Muhammet Ali yasaklı, dünya boks şampiyonu Frazier, unvanını alabilecek rakip yok ancak o hem meslektaşı ile dayanışıp mesleğini yapmasını sağlıyor, hem de şampiyonluktan çok mücadele etmeyi, rekabeti istiyor. Ve sonunda Muhammed Ali, Frazier’ı yenip elinden unvanını alıyor. Misal bu tür bir spor kültürü mevzu olacaksa Gatlin’in son dönemlerde nihayet Bolt’u geçmesinin ardından gidip Bolt’a “En büyük sensin” dercesine önünde eğilmesi ve dünya atletizm tarihine adını altın harflerle yazdırmış olan Usain Bolt’a saygısı muazzam bir olaydı.
Lige dönecek olursam, City muhteşem oynuyor. Ancak şunu görebiliyoruz orada bütün takımların bir oyun planı var ve skor ne olursa olsun o oyun planına sadık kalıyor. O kolektif yapı bana çok keyif veriyor. Mücadele ve takımların birlikte hareket edebilme becerisini dikkatle izlersek, kendi diyalektiği mükemmel, hayranlık uyandıran bir şey. Yeter ki o moda girelim.
Climax filmi hakkında ne düşünüyorsunuz?
Abi nerden geldik şimdi bu konuya, ne güzel tatlı tatlı konuşuyorduk. (gülüşmeler)
Çok konuşulmadı ama (Gülüşmeler devam ediyor)
Son dönemde benim kendimce uydurduğum performans filmleri diye filmler çıkmaya başladı. Teknik beceri ve bedensel oyuncu performansı üzerine olan, izlerken büyük haz aldığınız ancak çıktıktan iki gün sonra “eee şimdi ne olacak” dediğiniz filmlerden ama kabul etmek lazım kusursuz bir zanaat. Ama şunu da görmek lazım bu tür filmler alternatifi olana kadar. Çünkü böyle bir izleyici kitlesi var adrenalin ile beslenen, izlediği filmin-dizinin adrenalini sindirmeden, çözümlemeden yeni bir maceraya atılan. Misal Climax bir hafta on gün konuşuldu neden? Çünkü Suspiria çıktı. O da aynı şekilde mükemmel bir iş ancak “Eee şimdi ne olacak?”
Şenay Aydemir’in 11’i
Sona gelirken bir 11 yapalım mı?
Olur…
Bence en iyisi Rüştü’ydü. Çok iyi kaleciydi. 4-4-2 yapalım…
Kaleci: Rüştü
Sağ Bek: Recep
Sol bek: Abdullah Ercan
Stoper: Bülent Korkmaz
Stoper2: Gökhan Keskin
Sağ kanat: Rıdvan Dilmen
Sol kanat: İskender Gönen
Orta saha: Tugay Kerimoğlu
Orta saha: Ogün Temizkanoğlu
Forvet: Tanju
Forvet2: Hami Mandıralı…
* Bahsedilen filmler:
Carter Etkisi ( The Carter Effect)
Yönetmen: Sean Menard
Dar Alanda Kısa Paslaşmalar
Yönetmen: Serdar Akar
Güzel Adam Süreyya
Yönetmen: Gökçe Kaan Demirkıran
Climax
Yönetmen: Gaspar Noé
