Özel savaş politikalarından biri olan Kurdistan’daki ağaç kesimleri hızlanarak devam ederken, iş Kürdün ağacı olunca Türkiye’deki çevre örgüt ve hareketleri cılız tepkinin ötesine geçemiyor. Kurdistan’daki ekoloji örgütleri ve mücadelesi ise zayıf
Selman Çiçek
Kurdistan’ın neredeyse her noktasındaki ormanlarda ağaçlar, asker ve korucular tarafından kesilmeye devam ediyor. Devletin, ‘güvenlik’ gerekçesi ile kılıf bulduğu ağaç kesimlerinin taşeronluğunu ise ‘korucular’ yapıyor. Kurdistan’daki çevre örgütlerinin ağaç kesimine verdikleri tepkiler zayıf kalırken, Türkiye’deki çevre örgütleri ise, iş Kürdün ağacı olunca derin bir sessizliğe büründü.
Taşeron: Korucular
Bölgede son dönemde ‘güvenlik’ gerekçesi ile yapılan ağaç kesimlerinin taşeronluğunu korucular yapıyor. Besta’dan Xizan’a, Şenî’den Kanîreş’e kadar yapılan her ağaç kesiminde, korucular aktif olarak rol alırken, korucular tarafından kesilen ağaçlar, yine korucular tarafından araçlara yüklenip satılacağı bölgelere götürülüyor.
Basına yansıyan bir korucu ile muhtar arasındaki telefon görüşmesinde, ağaçların kesim taşeronluğunu korucuların nasıl yaptığı ortaya çıkmıştı. Korucu ve muhtar arasında yapılan görüşmede şu başlıklar öne çıkmıştı:
- Güvenlik açısından hiçbir sıkıntı yok. Askeri bölgeler, üsler var orada. Güvenliği sağlıyorlar.
- Her gün işte 4-5 kamyon gönderebilirsin desen gönderemeyiz. Çünkü odun azaldı.
- Bir ay önce deseydiniz, 20-30 kamyon gönderebilirdik.
- Son iki-üç yıldır bu Pençe (operasyon) nedeniyle kesimler daha da çoğaldı.
Şırnak Barosu Başkanı Rojhat Dilsiz, ağaç kesimine ilişkin yaptığı bir açıklamada, bölgenin ormanlık alanlarının yüzde 8’inin kesildiğini, kesim ihalesinin koruculara verildiğini söylemişti.
Tepkiler zayıf
Kurdistan’da yürütülen özel savaş politikası çerçevesinde yapılan ağaç kesimlerine, çevre örgütlerinin verdiği tepki ise cılız kalıyor. Kurdistan’daki çevre örgütlerin tepkileri çok zayıf kalırken, Türkiye’deki birçok çevre örgütü ise, Kurdistan’ın ağacı olunca sessiz kalıyor. Zaman zaman yapılan tepkiler ise yazılı açıklamanın ötesine geçmiyor.
Kurdistan’da çevre mücadelesi veren Mezopotamya Ekoloji Hareketi, zaman zaman eylemsellikler yapsa da, bu eylemsellikler; hem bölgede uygulanan özel güvenlik bölgesinden dolayı hem de eylemlerin radikallik düzeyinin zayıf olmasından dolayı bir sonuç almıyor. Son dönemde artan ağaç kesimlerinin ardından Mezopotamya Ekoloji Hareketi, 17 Eylül’de Cûdî Dağı’na yürüyüş çağrısı yapsa da, yürüyüşün engellemesinden dolayı tepki sadece basın açıklaması ile verildi.
Mezopotamya Ekoloji Hareketi’nin, son olarak ağaç kesimine karşı yaptığı ortak mücadele çağrısına özellikle Türkiye cephesinden ‘Kürdün ağacına’ karşı güçlü bir ortaklık yanıtı gelmedi.
Orman yangınları
Kurdistan’ın her bir parçasında ağaç kesimi hızla yapılmaya devam ederken son aylarda şüpheli bir şekilde meydana gelen orman yangınları da, ‘bilinçli mi çıkarılıyor?’ sorusunu gündeme taşıdı. Besta, Cûdî, Licê, Dehî, Xizan başta olmak üzere çıkan yangınların olduğu bölge, insan girişine yasak iken bu yangınların çıkması şüpheleri arttırıyor. İnsanların girişine yasak olan bölgelerde sık sık yangınların çıkması; yangınların bilinçli olarak çıkarıldığı, yangınlar sonucu ormanlık alanların yok edildiği iddialarını gündeme getirdi.
Orman Müdürlüğü, Türkiye’nin birçok noktasında çıkan yangınlara ilişkin bilgi verirken, çıkan yangına yapılan müdahaleye dair detaylı bilgiler de paylaşıyor. Ancak, Kurdistan’da çıkan yangınlara ilişkin ise Orman Müdürlüğü, üç maymunu oynuyor. Yangınlara dair hiçbir bilgi verilmezken ‘yangına müdahale edildi mi, yangın söndürüldü mü’ soruları da yanıtsız kalıyor.
Kurdistan’da son üç yılda yapılan ağaç kesimleri ise şöyle:
Şirnex
Şirnex’in Besta, Gabar, Cûdî ve Cilênimêja bölgelerinde 3 yıldır asker gözetiminde korucular eliyle başlatılan ağaç kıyımı devam ediyor. Kesilen ağaçların yerine askeri kule ve kalekollar inşa edilirken, Gabar Dağı eteklerinde bulunan birçok köye ise girişler yasaklı. Şirnex Barosu Çevre ve Kent Komisyonu’nun verilerine göre, bugüne kadar yapılan ağaç kıyımından dolayı kentteki ormanlık alanların yüzde 7’si ile yüzde 10’u arasında tamamen yok edildi.
Dara, Şerefîyê, Bertül köylerinin kırsal kesimlerinde petrol araması bahanesi ile binlerce ağaç kıyımdan nasibini alıyor. Kesimin yapıldığı noktalardan biri de Cûdî’nin Geliyêhirçê bölgesi. Bu bölgede kesilen asırlık ağaçlar traktörlere yüklenerek bir alanda toplatıldıktan sonra korucular tarafından araçlarla götürülüyor.
Besta
Besta’nın Girêsêvê, Baçûka, Çemê Mezin, Girêheliziyê, Şehrewan, Piştreşo, Kenîya Rengîn, Çala Fileyan, Nizarê Kuştîyan, Kenîya Kurta Dizan, Besta Warên Şeref, Kemaloga, Zirvî, Deşt Kîxê, Piha, Girê Gavan, Çala Tehla, Nizarê Elî Sorkê, Nala Kitkê, Qaranîs, Cinîwer, Kenîya Mîr, Rîsor, Çemê Benê, Rêrêqut, Banga, Xaşîxan, Girêqirsîn, Bindarîn, Xargirê, Belûzê, Dolasperê, Girêgivara, Girêmizgeft, Çiyapîro, Girê Helizê ve Çemê Mazî bölgelerinde 2022 yılında başlatılan ağaç kıyımı sürerken, bu bölgelerin çoğunda tek bir ağaç dahi bırakılmadı.
Cûdî
Cûdî’nin Deriyê Çirçiro, Çala Nêriyan, Avreşka, Xera Pîno, Duguhka, Çalazêrê, Keniyamerwe, Çalaverya, Serêdehlê, Cifanê, Hesena, Gundikspîndarok, Gundikremo, Hîsaramîra, Nevava, Aked, Gilindor, Avçinara, Tûşenga, Deriyêkera, Girêçolya, Girêmihetê, Sorbitme, Biliga, Girçolya, Kuxênduguhka, Çalagoza ve Çalaneyira bölgelerinde başlatılan ağaç kesimi sonrası bölgenin tümünde belli aralıklarla kuleler inşa edildi.
Silopiya
Şirnex’in Silopiya (Silopi) ilçesine bağlı Biliga, Girêçolya, Sorbitnê, Hesena ve Gera Mihetnê köylerinde de ağaç kesimi yapıldı. Kesim, Qileban (Uludere) ilçesinin Sêgirkê (Şenoba) Beldesi’nden getirilen korucular tarafından yapılıyor.
Bedlîs
Bedlîs’in Xîzan (Hizan) ilçesinde birçok köyün bulunduğu ve “Fındıklık Ormanı” olarak adlandırılan bölge, 14 Temmuz’da “Özel Güvenlik Bölgesi” ilan edildi. Yasak kararı 28 Temmuz’da sona ererken operasyonlar ise devam etti. Hûzeran köyü ile Best, Sûreh, Xûlepûr ve Kekulan köyleri civarında yoğunlaşan operasyonlar nedeni ile bölgede yer alan fındık ağaçları tahrip edildi. Fındık ağaçları, bölgeye getirilen kepçelerle köklerinden sökülürken, askerlerin, ağaçlık alanları yol açmak için yok ettiği öğrenildi.
Amed
Amed’de ise kesimin en çok yoğunlaştığı noktalardan biri Şenî (Şenyayla) oldu. Amed’in Pasur (Kulp) ilçesi sınırlarında bulunan; ancak 2021 yılında Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle Mûş’a bağlanan Şenî bölgesinde yeni askeri üs ve karakol inşaat çalışmaları nedeniyle ağaçlar kesiliyor. Şenî’de karakol ve askeri üs inşaatı için aralıksız devam eden ağaç kesimi, zaman zaman kaçak kesimlerden de nasibini alıyor. Ormanlık alanda kaçak kesim yapanların çoğunun korucu olması da dikkat çekiyor.
Farqîn (Silvan), Pasûr (Kulp), Hezro (Hazro) ve Licê ilçelerinin kesişim noktası olan Geliyê Godernê, eşsiz doğa güzelliği ve yüzlerce endemik bitki ve hayvana evsahipliği yapan bir bölge. Bölgedeki barajın tamamlanmasına çok az bir süre kaldı, 4 ilçeyi birbirine bağlayan köyler sular altına kalacağı için inşa edilen köprünün bitmesi ile Godernê su altına kalacak. Doğal güzelliği ile ön plana çıkan vadide mağaralar dinamitlerle patlatırken ağaçlar da kesiliyor.
Bölgede 100 hektarlık bir alanda ağaçların kesileceği öngörülüyor. Yaklaşık iki aydır korucular üzerinden vadideki ağaçlar kesiliyor. Kesilen ağaçlar kamyonlara yüklendikten sonra vadi dışına çıkarılarak satışa sunuluyor. 100 hektarlık alan 140 futbol sahasında büyüklüğe eşdeğer. Böylesi büyük bir alanda ağaçların kesimi hem ekolojik dengenin bozulmasının önünü açacak hem de binlerce canlının yaşam alanını yok edecek.
Çewlîg
Ağaç kesiminin en yoğun olduğu illerden biri de Çewlîg. Güvenlik gerekçesi ile yapılan kesimlerin yanında mangal kömürü bahanesi ile birçok ağaç yakılarak katlediliyor. Çewlîg’in Kanireş (Karlıova) ilçesi Kayapınar köyü Serince mezrasında mangal kömürü üretmek için 18 Temmuz 2022’den bu yana meşe ağaçları kesiliyor. 500 hektarlık alanda kesim yapıldı.
Çewlîg’de bulunan Karacehennem ormanlarına ait 35 hektarlık alanda da bulunan ağaçlar güvenlik gerekçesiyle kesildi.
Sêrt
Sêrt’in Dêhî (Eruh) ilçesine bağlı Bilgili, Akmeşe, Çizmeli, Tosuntarla köyleri mevkiinde jandarma ve kaymakamlığın talebi ile en az 60 kilometrekarelik orman alanı altı ayda kesilerek yok edildi. 2022 yılı Nisan ayından bu yana sürekli ve düzenli olarak yapılan kesimleri, tıpkı Şirnêx’teki gibi korucubaşları ve onların köylüleri üstleniyor.
Ormanlık alanda bulunan meşe ağaçlarının yanı sıra bölge için önemli geçim kaynağı olan fıstık ve bıttım ağaçları ile genç ağaçlar da kesiliyor. Kesilen genç ağaçlar Zorova Köprüsü mevkiinde satılarak mangal kömürü yapılıyor.
Sêrt’in Berwarî ilçesi Besta bölgesindeki ormanlık alanda meşe ağaçları korucular tarafından kesiliyor. Bir süredir devam eden ağaç kesimi yer yer yangınlara da neden oluyor. Berwari ilçesine bağlı Sanuh, Hêşeta Bêre Spî, Ewrex ve Omyanis köylerinde bulunan meşe ağaçları kesilerek araçlara yükleniyor. Burada da yine korucuların aktif rol aldığı iddia edildi.
Wan
Şax’a (Çatak) 25 km uzaklıkta bulunan ve Wan kentinin tek ormanlık alanı olan Övecek (Ferxinis) köyü kırsalında, karakol yapılacağı gerekçesiyle meşe ve ardıç cinsi ağaçlar 25 Nisan tarihinde kesilmeye başlandı. Kesimin yapıldığı Övecek, 1990’lı yıllarda köy boşaltma politikaları sonucu boşaltılmıştı. Yıllar sonra bir aile köyde yeniden yerleşik hayata geçmeye karar verdi. Ardından da diğer köylüler, tarım ve hayvancılık yapmak için özellikle yaz aylarında köye giderek burada çalışmaya başlamıştı.
Dêrsim
Dêrsim’in Xozat ilçesine bağlı 1994 yılında boşaltılan Ali Boğazı ve Yılan Dağı bölgesindeki Şamoşi ve Zogar köyleri kırsalındaki ağaçlar, bir buçuk aydır kesiliyor. İhalede 30 hektarlık alan verilmiş ancak bir sonraki aşamada kesilecek alanın 400 hektara kadar ulaşacağı belirtiliyor.
Efrîn
Efrîn’de Kürtlerin göç ettirilmesinin ardından yerlerine yerleştirilen Araplar silahlı grupların da desteğiyle, 2022 yılında Meydank Barajı kıyısındaki orman alanında elektrikli testerelerle binlerce ağacı keserek kamyonlarla taşımıştı.
Bir aktivist tarafından çekilen videoda, Cinderes ilçesine bağlı Qaziqli Dağı’ndaki ormanlık alanda bütün ağaçların kesildiği görülmüştü. Efrîn İnsan Hakları Örgütü’ne göre söz konusu ormanlık alan, Cinderes ilçesine bağlı Kefersafre ve Tetera köyleri arasında bulunuyor. Efrîn bölgesindeki ormanlık alan, Newroz kutlamalarının yapıldığı, gezilerin düzenlendiği yerlerdendi.
