Sağcı partilerden bazıları uzun süreler iktidarda kalabildi. Uzun süreli iktidarda kalan Demokrat Parti, Adalet Partisi ve Anavatan Partisi’ne şimdi de Adalet ve Kalkınma Partisi katılmış durumda. Dahası 21 yıldır devam eden iktidar süresiyle AKP, bu konuda bir rekor kırmış bulunuyor. Peki ama AKP, bunu nasıl başardı?
Hüseyin Aykol
Ülkemizde II. Dünya Savaşı sonrasında çok partili sisteme geçildi. İşte o günden bu yana sağcı iktidarlar tarafından yönetiliyoruz. 1946 seçimlerini aslında Demokrat Parti (DP) kazanmıştı; ancak sayım sonuçlarıyla oynandı ve iktidar kendilerine verilmedi. 1950 seçimlerinde ise DP’nin iktidara gelmesine izin verilmek zorunda kalındı.
Daha sonraki dönemde parlamenter sistem zaman zaman ordunun darbeleriyle sekteye uğratıldı. Darbe dönemlerinde kurulan teknokrat hükümetler de dahil olmak üzere, o günden bu yana sol partilerin kısa süreli koalisyon hükümetlerini saymazsak, hep sağ partiler tarafından yönetiliyoruz.
Sağcı partilerden bazıları uzun süreler iktidarda kalabildi. Uzun süreli iktidarda kalan Demokrat Parti, Adalet Partisi ve Anavatan Partisi’ne şimdi de Adalet ve Kalkınma Partisi katılmış durumda. Dahası 21 yıldır devam eden iktidar süresiyle AKP, bu konuda bir rekor kırmış bulunuyor. Peki ama AKP, bunu nasıl başardı?
İçeride bunca yıldır iktidarda kalabilmelerinin iki temel nedeni, algı yönetimi konusunu ciddiye alıp, medyanın neredeyse tamamını ele geçirmeleriyse, diğeri kendilerine alternatif olabilecek sağcı partilere yaşama şansı vermemeleri olsa gerek. Bu arada, tüm sağ partiler gibi tarikat ve cemaatlerle ilişkilerini sıkı tuttular. Neredeyse tüm cemaatlerin desteğini kendilerinde toplamakla kalmadılar; kendi cemaatlerini de kurmaya başladılar.
Milli Görüş kaynaklı ve esasen İslami tarikatlara-cemaatlere dayanan Adalet ve Kalkınma Partisi’nin girdiği parlamento seçimlerde elde ettiği sonuçları birlikte gözden geçirelim:
2002 Seçimleri
Bu seçimlere yasal zorunluluğunu yerine getirmiş (illerin en az yarısında örgütlenmiş ve seçimlerden en az 6 ay önce genel kurulunu yapmış) 20 parti girebildi. Bunlardan 12’si sağ partilerdi: Anavatan Partisi, Aydınlık Türkiye Partisi, Bağımsız Türkiye Partisi, Büyük Birlik Partisi, Demokrat Parti, Demokrat Türkiye Partisi, Doğru Yol Partisi, Liberal Demokrat Parti, Millet Partisi, Milliyetçi Hareket Partisi, Yeniden Doğuş Partisi, Yurt Partisi. Bu özellikleri taşımayan; ancak mecliste grubu olduğu için seçimlere girebilen sağcı partiler ise şunlardı: Adalet ve Kalkınma Partisi, Saadet Partisi…
2002 seçimlerinde tüm sağ partiler barajı geçemezken yeni kurulan ve mecliste grubu olmasa seçimlere katılamayacak olan Adalet ve Kalkınma Partisi, barajı geçen tek sağ parti oldu ve meclise 363 milletvekili ile girdi. Sol partilerden de sadece CHP barajı aşan parti olarak meclise 178 milletvekili gönderdi. AKP, 363 vekilliği yüzde 35 oy oranı ile kazanırken, CHP’nin oy oranı da sadece yüzde 19 idi.
2002 yılında baraj altında kalan sağ partilerin oy oranları ise şöyle oldu: Doğruyol Partisi-yüzde 9.9, MHP-yüzde 8, Genç Parti-yüzde 7, ANAP-yüzde 5…
2007 Seçimleri
2007 seçimlerinde AKP, meclise gönderdiği tek başına 341 vekil ile tek başına iktidar olmayı sürdürürken, meclise bir sağ parti daha girdi. MHP 70 vekil ile meclise girerken, CHP’nin vekil sayısı 112’ye düştü. AKP’nin oy oranı yüzde 46.5’a yükselirken, vekil sayısı 363’ten 341’e düşse de tek başına iktidar olmayı sürdürdü.
CHP aldığı oy oranı yüzde 19’dan yüzde 21’e yükselse de, vekil sayısı 178’den 112’ye düştü. Bunun nedeni ise yüzde 14 oy alan MHP’nin 70 vekille meclise girmesiydi. Barajı geçemeyen üç sağ partinin oy oranları ise şöyle oldu: Demokrat Parti-yüzde 5.4, Genç Parti-yüzde 3 ve Saadet Partisi-yüzde 2.3
2011 Seçimleri
2011 seçimlerinde AKP, aldığı yüzde 49 oy oranı ve meclise gönderdiği 327 vekille tek başına iktidarını sürdürdü. Bu seçimlerde oy oranını yüzde 26’ya yükselten CHP, 135 vekillik kazanırken; oy oranı yüzde 13’e düşen MHP’nin vekil sayısı 53’te kaldı. Bağımsızlar ise 35 vekillik kazandı.
Bu seçimde seçime girme hakkı olan 8 partiden sadece Saadet Partisi’nin oy oranı yüzde 1’i geçebildi. Sağda alternatif olma girişiminde bulunan Halkın Sesi Partisi (Has Parti) bu seçimlerde yüzde 0.77 oy olarak büyük hayalkırıklığı yarattı. Eskilerden Doğru Yol Partisi’nin oy oranı ise yüzde 0.15 ile yerlerde sürünüyordu.
2015 Seçimleri
HDP’nin parti olarak seçimlere girip, 80 vekillik kazanması, meclisteki AKP’nin tek başına iktidar ve CHP ve MHP’li muhalefet denklemini bozdu. Haziran ayında yapılan seçimler, Kasım ayında tekrarlandı ve AKP yeniden tek başına iktidarı sürdürebilir hale geldi.
2015 yılı Haziran ayında yapılan seçimlere 13 sağ parti katılabilirken, bunlardan sadece Saadet Partisi, yüzde 2’lik oy oranına ulaştı. AKP ve MHP dışındaki 10 sağ partinin oy oranları yüzde 1’in altındaydı.
Aynı yılın Kasım ayında tekrarlanan seçimlere ise 9 sağ parti katılırken; AKP ve MHP dışındaki 7 partiden en yüksek oyu alan Saadet Partisi’nin oy oranı sadece yüzde 0.66 olabildi. Haziran ayında yüzde 41’lik oy oranıyla 258 vekillik kazanabilen AKP, Kasım seçimlerinde oy oranını yüzde 49.5’a, milletvekili sayısını ise 317’ye yükseltmeyi başardı.
2018 Seçimleri
Bu seçimlerde de yüzde 42.5 oy oranıyla 295 milletvekili kazanan AKP, tek başına iktidarını korurken, 4 partili meclise beşinci bir parti daha girmeyi başardı. CHP’nin seçime girmesi için 15 vekilini gönderip, grup kurmasını sağladığı İYİ Parti, iktidarın engellemelerini aşarak 43 vekille mecliste temsil hakkı kazandı.
2018 milletvekili seçimlerinde yüzde 23 oy oranıyla CHP 146 vekilini meclise gönderdi. HDP’nin 67 vekille temsil edildiği mecliste, MHP’nin 49 vekili oldu. Bu seçimlere sadece 5 sağcı parti katılabildi. AKP, MHP ve İYİ Parti mecliste temsil edilirken; meclise vekil gönderemeyen Saadet Partisi yüzde 1.3 oranında, ilk kez seçimlere girebilen Hür Dava Partisi (Hüda-Par) ise yüzde 0.3 oy alabildi.
2023 Seçimleri
Bu seçimlere hem soldan hem de sağdan katılan parti sayısı çok yüksek oldu. 2023 seçimlerine katılabilen 24 partinin 14’ü sağ eğilimliydi. Ancak yüzde 35.6 oy almasına rağmen tek başına iktidarını koruyabilen AKP’nin yanı sıra sağcı partilerden MHP, İYİP kendi listeleriyle; Yeniden Refah Partisi AKP’nin baraj desteğiyle, Hüda-Par AKP listesinden; DEVA, Gelecek, Saadet ve Demokrat Parti ise CHP listelerinden meclise girdiler.
Bugün mecliste AKP’nin 263 milletvekili bulunuyor. Bu milletvekili sayısıyla AKP aslında tek başına iktidar olamıyor; ancak bu sayıya MHP’nin 50, Yeniden Refah Partisi’nin 5 ve Hüda-Par’ın 4 milletvekili de eklendiğinde toplam sayı 322 ediyor. Dahası bu sayıya İYİ Parti’nin 44, DEVA’nın 15, Gelecek Partisi’nin 10, Saadet Partisi’nin 10 ve Demokrat Parti’nin 3 milletvekilini de eklerseniz; mecliste 404 kişilik sağ bir blok bulunuyor.
Başka sağcı partileri yaşatmadı
AKP, kendine alternatif olabilecek sağcı partileri yaşatmadı. 2002 seçimlerinde baraj altı kalan sağcı eski iktidar partilerinden ANAP ve Doğru Yol Partisi birleşme operasyonları esnasında birbirini bitirirken; 2002’nin sürpriz partisi Genç Parti ise AKP’nin yolsuzluk operasyonlarına maruz kaldı ve liderleri yurtdışına kaçan Parti, giderek küçüldü.
AKP’ye alternatif olarak Numan Kurtulmuş liderliğinde kurulan Halkın Sesi Partisi, girdiği ilk seçimde yüzde 1 bile oy alamayarak hayalkırıklığı yaşadıktan sonra AKP katıldı. Abdüllatif Şener liderliğindeki Türkiye Partisi, seçime girebilecek örgütlenmeye bile ulaşamadı. Şener ise bağımsız olarak girdiği seçimi kazanamayınca, parti kapatılmak zorunda kalındı.
Doğru Yol Partisi
Doğru Yol Partisi (DYP) 1983 yılında kuruldu. Siyasi yasağı kalktıktan sonra partinin başına Süleyman Demirel geçti. 1987 seçimlerinde DYP, kazandığı 59 milletvekili ile dönemin Başbakanı Turgut Özal’a muhalefet yapmaya başladı. Demirel liderliğindeki Doğru Yol Partisi, 1991 seçimlerinde 178 vekillik kazandı ve koalisyon hükümetine katıldı.
Demirel’in cumhurbaşkanı seçilmesi ardından partinin genel başkanlığına Tansu Çiller seçildi. Çiller’in başkanlığındaki DYP, 1995 ve 1999 seçimlerinde düşüşe geçti ve 2002 seçimlerinde yüzde 9.9 oy almasına rağmen baraj altı kaldı. Doğru Yol Partisi ile ANAP’ı Demokrat Parti adı altında birleştirme çabaları sonrasında DYP fiilen tarihe karıştı.
Anavatan Partisi
Turgut Özal liderliğinde 1983 yılında kurulan Anavatan Partisi (ANAP) 1983 ve 1987 seçimlerini birinci parti olarak bitirdi ve iki dönem tek başına iktidar olmayı başardı. İki dönem boyunca başbakanlık yapan Turgut Özal’ın 1989 yılında cumhurbaşkanı seçilmesini sağladı. Daha sonra kurulan birçok koalisyon hükümetinde yer alan ANAP, 2002 seçimlerinde sadece yüzde 5 oy alarak meclis dışında kaldı. Doğru Yol Partisi ile birleşme çabaları sonrasında iyice eriyen parti, siyasi mirasını şimdi Demokrat Parti içinde devam ettirmeye çalışıyor.
Genç Parti
Hasan Celal Güzel liderliğindeki Yeniden Doğuş Partisi’nin 26 Kasım 1992 günü isim değiştirmesiyle kurulan Genç Parti, beklenmedik bir şekilde 3 Kasım 2002 genel seçimlerinde yüzde 7.25 oy aldı. Genç Parti’ye gösterilen bu ilgi, MHP’nin oylarını düşürdü ve onun baraj altında kalmasına neden oldu.
Genç Parti, 22 Temmuz 2007 genel seçimlerinde, sadece yüzde 3 oy alarak girdiği ikinci seçimde de seçim barajını aşamadı ve bu yüzden meclise girmeyi başaramadı. Genç Parti, 2023 seçimlerinde sadece yüzde 0.21 oy aldı. Partinin kapanacağı konuşuluyor.
Halkın Sesi Partisi
Halkın Sesi Partisi (HAS Parti), 1 Kasım 2010 tarihinde kuruldu. Partinin ilk olağan büyük kongresi kuruluşunun 28’inci gününde “Halkın Sesi İktidara” sloganı ile 28 Kasım 2010 günü gerçekleştirildi ve Numan Kurtulmuş genel başkanlığa seçildi. Kurucular kurulunda HAS Parti ile ilk defa siyasete girecek isimlerin yanı sıra, daha önce bakanlık yapmış 6, milletvekilliği yapmış 37 ve il belediye başkanlığı yapmış 4 isim yer aldı.
Has Parti, 2011 yılında girdiği ilk genel seçimlerde, sadece 0.77 oy alarak büyük hayal kırıklığı yaşadı. Gelen teklif üzerine Numan Kurtulmuş, partisini feshederek 22 Eylül 2012 günü AKP’ye katıldı. AKP’de birçok üst düzey görevde bulunan Kurtulmuş, son olarak AKP ve MHP adayı olarak Meclis Başkanlığı’na seçilmiş bulunuyor.
Türkiye Partisi
Türkiye Partisi, 25 Mayıs 2009 tarihinde, Refah Partisi, Fazilet Partisi ve AKP’den milletvekili seçilen ve bu partilerde bakanlık da yapmış olan Abdüllatif Şener liderliğinde kuruldu. Parti 2011 seçimlerine girme hakkı kazanamayınca, Şener, Sivas’tan bağımsız olarak seçimlere katıldı. Ancak aldığı 19 bin oy milletvekili seçilmesine yetmedi.
Bunun üzerine, Parti 27 Ağustos 2012 tarihinde kapandı. 2011 yılına kadar Adalet ve Kalkınma Partisi’nden istifa eden Yozgat milletvekili Mehmet Yaşar Öztürk ile TBMM’de 1 sandalyeyle temsil edilmekteydi. Abdüllatif Şener, 27 Ağustos 2012 tarihinde finansal nedenlerden dolayı partiyi kapattığını açıkladı.
