‘Karlı Ağrı eteklerinde, taşlı Elazığ bayırlarında göçebe Kürtler çadırlarını açarlar…’ sözleriyle başlıyor film. Bu sözler Ermeni yönetmen Nazarian’ın çektiği tarihin ilk uzun metraj ve sessiz Kürt filmi Zarê’ye ait…
Meltem İnci
Zarê filmi, 1926 yılında Ermeni yönetmen Hamo Bek-Nazarian tarafından Erivan’ın eski yaylaları Elegez, Axmaxan, Egrice ve Heççe çevresinde çekilmiş. Aynı zamanda film, tarihte Kürtleri konu alan ilk uzun metraj ve sessiz film olarak geçiyor.
Senaryosu ise Hakop Gazaryan’ın ‘Zarê’nin Kaderi’ adlı öyküsünden esinlenmiştir.
Büyük ilgi çeken ve Ermenistan’ın önemli aktörlerinin oyunculuk yaptığı filmin 1970’li yıllarda sesli bir versiyonu da Kürt yazar Casimê Celîl ve kızı müzisyen Cemîla Celîl’in katkılarıyla hazırlanıyor.
Yönetmen Bek-Nazarian, film hazırlıklarında Kürt kültür ve yaşamına dair derin araştırmalar yaptığına da değiniyor.
Erivan yaylasında göçebe yaşayan Êzidî Kürtler ve Zarê’nin hayatına odaklanan film, aynı zamanda tarihsel olarak da sancılı bir döneme işaret ediyor. Trajik bir aşk öyküsünü konu alan Zarê’de 1. Dünya Savaşı’nı fon olarak kullanıyor ve Kürtlerin toplumsal yaşayışına derinden bir ayna tutuyor.
Tamamı dış çekimlerde geçen filmde oynayan amatör oyuncular da oldukça fazla ancak oyuncuların birçoğu sadece kendilerini oynuyor.
Zarê karakterini Maria Todaosyon, Seydo karakterini Hraçizn Nersisyan, Silo karakterini de Avet Avetisyan canlandırmıştır.
Stalin de izledi
Filmin Moskova’da yapılan galasına yoğun katılım oldu. Filmi izlemeye gelenler arasında ise Josef Stalin’de bulunuyordu. Filmden çok etkilendiğini söyleyen Stalin, daha sonra yönetmene de birçok methiye düzerek, ‘Doğu halklarının filmleri yapılmaya devam edilmeli’ demişti.
Film sadece SSCB’de değil, aynı zamanda 1931 yılında New York City’de yer alan Sovyet sineması film salonunda da gösterime girdi.
Ermenilerin mi, Kürtlerin mi?
Zarê filmi aynı zamanda yıllardır bitmek tükenmek bilmeyen bir tartışmaya konu oluyor: “Film Ermenilerin ilk uzun metraj sessiz filmi mi, yoksa Kürtlerin mi?”
Film bir türlü paylaşılamamasına rağmen, ‘Ermeni bir yönetmenin Kürtleri dert edinmesi’ olarak yorumlanıyor.
Keza, bu filmden sonra 1991 yılına kadar Kürt Sineması’nda sessiz bir dönem olduğunu söyleyen Müjde Aslan*, sinemada sahneye Kürtlerin adının çıkmadığını söylüyor. Bu nedenle zaten 90’lı yıllarda yoğun bir baskı ve zulüm altında olan Kürtler sinema sahnesinden de siliniyor ve sadece bir figür olarak yer alıyor.
Ermenistan’dan özel izinle çıktı
Zarê filmi 2009 yılında !f İstanbul 10. AFM Uluslararası Bağımsız Filmler Festivali kapsamında Ermenistan’dan özel izinle çıkarak İstanbul’da gösterildi. Film gösterimine ise Kürt sanatçı Tara Jaff arpla eşlik etti.
Yönetmen hakkında
Hamo Beknazarian 19 Mayıs 1891 tarihinde Ermenistan’ın başkenti Erivan’da doğdu. 1914-1918 yılları arasında yaklaşık 70 rol oynadı ve devrim öncesi Rus filminde popüler bir aktör oldu. 1933’te ilk Ermeni sesli filmi Pepo’yu çekti. 1941’de Beknazarian Stalin Ödülü’ne layık görüldü. Uzun metrajlı filmlerin yanı sıra birkaç belgesel de çekti.
Hamo Beknazaryan 27 Nisan 1965’te SSCB’de yaşamını yitirdi
Film hakkında
Zarê ve çoban Seydo’nun trajik aşkını anlatan film, aşiret liderinin oğlu olan Temur’un tehdidi ile karşı karşıya kalıyor. Temur, Zarê ile evlenmek istiyor ancak, Zarê istememesine rağmen Temur durdurulamıyor. Temur’un önündeki tek engel olan çoban Seydo ise, Çarlık Rusya’nın müfreze ordusuna zorla alınıyor.
Kaynak: * https://hyetert.org/2011/02/18/ermenistan-ve-kurt-sinema-tarihine-damga-vuran-ilk-film-zare/
