Hazır ortalık dolar üzerinden açılmış savaş türküleriyle çınlarken çok eski ve başka bir türkünün izini sürelim. Mekanlar eskiye nazaran ticari önemini çoktan kaybetmiş olsalar bile, orada yaşayan toplulukların davranışları dünyanın doğu/batı dediğimiz kesimlerinin günümüz davranışları açısından bir değişiklik arz ediyor mu, düşünelim. Shekespeare’in yaşadığı zamanların Venedik’inde ticaret, zenginlik, fakirlik, ihtişam, çöküntü bir arada çok sesli bir orkestra gibi kimi zaman uyumlu, kimi zaman uyumsuz bir ses yumağıydı.
1520’lere kadar Venedik şehri her türlü ticarete sınır getiren bir gümrük duvarıyla çevriliyken ekonominin serbest ve rahat akışını sağlamak için Venedikli yetkililer gümrük duvarlarını kaldırdılar. Buna bir neden de Romanya ve Suriye topraklarından gelen Levanten Yahudilerin şehirde beklenen süreden daha uzun kalmaları oldu. Kaynaklar bu kalma eğilimi gösteren Yahudi topluluğun ekonomik durumu hakkında not düşerken, gezgin satıcılardan iyi, burjuva iş adamlarından kötü durumda olduklarını ifade ediyor.
Ellerinin yetebildiği her şeyi almak konusunda ısrarcı olan Yahudiler bir zaman sonra hatırı sayılır miktarda dükkânın sahibi oluyor. Onlara mülk satarken beis görmeyen şehir halkı ve yetkililer aradan zaman geçince durumdan şikâyet etmeye başlıyor. Yahudilerin Venedik ticaret kanununa uygun davranmaları, vergi ödemelerine rağmen… Aynı zamanlarda Venedik şehri ortasından geçen ana kanal boyunca gettolara ayrılmış durumdaydı. Aralarında Osmanlı İmparatorluğu’na mensup Türklerin de olduğu (çoğunlukla tüccarlar, maceracılar, gemiciler) yaşam alanlarında Arnavutlar, Dalmaçyalılar, Almanlar, Ermeniler, Rumlar birbirleriyle ticaret dışında muhatap olmadan yaşamaktaydılar. Yeni gelen Yahudileri yeni açılan gettoya koymak suretiyle sadece o gettoya özgü yaptırımlar getirdiler: Akşam belli bir saatten sonra Yahudilerin şehrin sosyal yaşamında bulunmaları yasaktı. Gettoya dönmek mecburiydi.
Üstelik gettonun ana giriş kapısı kocaman bir zincirin sağlamladığı kilitle kitleniyordu. Bunda dinsel olduğu kadar Yahudileri burjuva sokaklarına, yaşamın içine kabul etmeme de vardı. Dükkân sahibi Yahudilerin mal satma dışında Venedik’le ticaret yapma arzusunda olan yeni iş adamlarına faizli kredi vermeleri yani tefecilik yapmaları onları daha da zenginleştiriyordu tabi ki, ancak dikkat çeken bir başka nokta daha devredeydi. Venedik ticari yönden yıldız gibi parlamaya başladığında Almanlar yürürlükte olan gümrük duvarını kendilerine göre bir yöntemle delip bir kısmı vergisiz paralar kazanırken hem gümrük duvarının kaldırılmasına hem de Yahudilerin verdiği kredilerle güçlenen yeni ticari rakipler yaratılmasına karşıydılar.
Bu örgütlü ticari kaygılar 16’ncı yüzyılda Venedik’in gözden düşmesine kadar giden yolun taşlarını oluşturdu. Ayrıca adına “Yeni Dünya” dedikleri başka yerlerin keşfi de var tabi ki. Bir iç denizde yer alan Venedik’ten Amerika’ya gemi göndermek masraflı bir işti sonuçta. Kalkışmadılar da zaten. Onların başında Osmanlı gibi bir problemi vardı. Buraya Venedik Savaşları’nı almadım. Osmanlı’nın Avrupa istilası sırasında Roma’daki Papalık Devleti korkup Venedik’te, Türk gettosunda bulunan tüccarları rehin alıyor, yani tutuklatıp zindana atıyor. Mallarına da el koyuyor. Sonra geri verildiler mi, öldürüldüler mi, mallarına ne oldu… Farkında mısınız bilmem, bu dünya birilerinin geçinmenin dışında daha büyük paralar kazanması hırsıyla karılıyor. Başka birilerinin “Ya vatansız kalırsam” korkusu da var. Bir hırs ve bir korku bu dünyayı yönetiyor. Bizler repliksiz figüranlar gibi geri planda bir kere bile görünüyor muyuz, emin değilim.
