“Eşbaşkanlık” kavramı ilk defa DTP ile siyasetin gündemine girdi. Alışagelmişin dışında erkek egemen siyasete yeni bir soluk getiren bu sistem bugün, tutuklanan 93 eşbaşkan ile iktidarın hedefinde
“Eşbaşkanlık” kavramı ilk defa Demokratik Toplum Partisi (DTP) ile siyasetin gündemine girdi. Alışagelmişin dışında bir partiye iki lider başkanlık edecek ve bunlardan biri kadın olacaktı. Yönetimin paylaşıldığı bu ilk deneyimde Aysel Tuğluk eşbaşkan oldu. Aysel Tuğluk’un DTP’de ilk eşbaşkan olarak göreve başladığı 2005’te, siyasette yeni bir soluğun ilk adımlarıydı. Her ne kadar Yüksek Seçim Kurulu (YSK) tarafından eşbaşkanlık sistemi kabul görmese de fiiliyatta bu hayata geçirildi ve ilçe örgütleri buna göre şekillendi. Eşbaşkanlık ile birlikte kadının siyasetteki rolü daha belirgin olarak kendini göstermeye başladı. Yüz yıl önce oy hakkı için direnen kadınlar, bu sefer de siyasette erkekler ile eşit söz sahibi olduklarını deklare ediyordu.
O yıldan sonra kadınlar, artık siyasal alanda kendileri için bir yer ayırdı ve politikada sözlerini daha cesur söylemeye başladı. 2007’ye gelindiğinde de Demokratik Toplum Kongresi (DTK) kuruluşunu ilan etti ve tüzüğüne eşbaşkanlığı koydu. DTK’nin ilk eşbaşkanları ise Yüksel Genç ve Hatip Dicle oldu. 2010’da da Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) yaptığı olağanüstü kongrede eşbaşkanlığa geçti. Eşbaşkanlığa Gültan Kışanak ve Selahattin Demirtaş seçildi. 2011 seçimlerinde ise BDP 35 milletvekili ile Meclis’teki yerini aldı. Milletvekilleri daha sonra 2013’te Halkların Demokratik Partisi (HDP) çatısı altında birleşti. HDP’nin tüzüğünde de eşbaşkanlık yer aldı ve 27 Ekim 2013’te ilk Eşbaşkanlar Sebahat Tuncel ve Ertuğrul Kürkçü oldu.
2013’te yasalaştı
2013’te PKK Lideri Abdullah Öcalan ile başlatılan “Çözüm Süreci”nde Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan tarafından deklare edilen “Demokratikleşme Paketi” kapsamında eşbaşkanlık sistemi resmen kabul edildi. Böylece partilerde eşbaşkanlığın önü açılmış oldu. 2014’teki 30 Mart yerel seçimlerinde BDP fermuar sistemini hayata geçirerek eşbaşkanlığı yerel yönetimlere de taşıdı. Daha önce yüzde 35 (pozitif ayrımcılık) ve yüzde 40 (kota sistemi) uygulanmıştı. Fakat son kertede yüzde 50 kadın temsiliyeti ve eşit temsiliyet hayata geçirildi.
Kadın eşbaşkanlar hedef
2016’da HDP Eşbaşkanları Figen Yüksekdağ ve Selahattin Demirtaş, Demokratik Bölgeler Partisi Eşbaşkanı Sebahat Tuncel, Demokratik Toplum Kongresi (DTK) Eşbaşkanı Selma Irmak da tutuklanan vekiller arasında yer aldı. HDP ve DBP’nin il ve ilçe örgütlerinde yer alan eşbaşkanların çoğu bu süreçte tutuklandı. Tutuklanan eşbaşkanların çoğu kadındı.
Eşbaşkanlıkta ısrar
2019’a gelindiğinde de HDP, 31 Mart yerel seçimlerinde belediyelerde eşbaşkanlık uygulamasında ısrarcı oldu ve 3 büyükşehir, 5 il, 45 ilçe ve 12 belde belediyesi olmak üzere toplamda 65 belediye kazandı. Eşbaşkanlık bir kez daha bahane edilerek HDP’nin 45 belediyesine kayyum atandı ve 25 belediye eşbaşkanı da tutuklandı.
Her yere yayıldı
Baskı ve tutuklamalara rağmen Kürt siyasal hareketi tarafından hayata geçirilen eşbaşkanlık, zamanla sivil toplum örgütlerinde, sendikalarda ve siyasi partilerde de uygulanmaya başladı. Rojava Devrimi’nin yaşandığı 2012 yılından sonra Kuzey ve Doğu Suriye’de de Demokratik Özerklik modeli ve tüm kurumlarda da eşbaşkanlık esas alındı. Yine Şengal’de 2014 DAİŞ saldırısının ardından halk özerk modelini hayata geçirdi ve eşbaşkanlığı sistemine geçiş yaptı. Tüm baskılara rağmen kadınlar uğruna büyük bedeller verdikleri ve mor çizgileri olarak gördükleri eşbaşkanlıktan vazgeçmiyor, siyaset alanında “Ben de varım, söyleyecek sözüm var” diyerek mücadelesine devam ediyor.
93 belediye eşbaşkanı tutuklandı
Belediyelerde eşbaşkanlığın uygulanması ile iktidarın buna yanıtı gecikmedi. Ekim 2014’te Diyarbakır 1. İdare Mahkemesi, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’nin eşbaşkanlık uygulamasının hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle yürütmesinin durdurulmasına karar verdi. Mahkeme 7 ilçe belediyesinde de eşbaşkanlık uygulamasıyla ilgili yürütmeyi durdurma kararları aldı. Van 3. Bölge İdare Mahkemesi de İpekyolu Belediyesi’ndeki “Belediye Eşbaşkanları Çalışma Yönetmeliği” uygulamasıyla ilgili yürütmenin durdurulmasına karar verdi. Çözüm Süreci’nin bozulması akabinde 2016’da iktidar eşbaşkanlığı bahane ederek belediyelere bu sefer kayyumlar atamaya ve eşbaşkanları tutuklamaya başladı. HDP’nin 2019’da yayınladığı “Kayyum Raporu”na göre Eylül 2016’dan sonra 3 büyükşehir, 10 il, 63 ilçe ve 22 belde ile toplam 95 belediyeye kayyum atandı. 93 belediye eşbaşkanı, yüzlerce belediye meclis üyesi ve il genel meclis üyesi tutuklandı.
DİYARBAKIR/JINNEWS
