Tunus, Mısır ve Libya’nın ardından çanlar Suriye için çalmaya başlayınca, birçok güç Baas rejiminin birkaç ayda devrileceğini hesaplıyordu. Suriye savaşının üzerinden 10 yıl geçti ancak işler pek de hesaplandığı gibi olmadı…
Tunus’ta işportacı Muhammed Bouazizi’nin kendisini yakması ve Tunus devlet başkanı Zeynel Abidin Bin Ali’nin devrilmesiyle fitili ateşlenen “Arap baharı”nın son ve en yıkıcı uğrağı Suriye oldu. Beşar Esad’a karşı başlayan halk ayaklanması 15 Mart 2011’de bir iç savaşa dönüştü. 9 yıl boyunca 500 bin insan yaşamını yitirdi, milyonlarca insan göç etti, yüzbinlerce insan işkence ve kötü muameleye maruz kaldı. Savaş, geride bir kısmı işgal altında olan virane bir ülke bıraktı.
Tunus, Mısır ve Libya’nın ardından çanlar Suriye için çalmaya başlayınca, birçok güç Suriye’deki Baas rejiminin birkaç ayda devrileceğini hesaplıyordu. Suriye savaşının üzerinden 10 yıl geçti ancak işler pek de öyle olmadı…
‘Sıra sende doktor’
Ocak 2011’de Hesekê’de Hasan Ali Akleh isimi bir genç, rejimi protesto etmek amacıyla kendisini yaktı. Ardından Şam’da polisin bir esnafı dövmesinin ardından halk, “Suriye halkı aşağılanamaz” sloganıyla sokağa çıktı.
Daha sonra İhvanı Müslim’in Suriye’deki merkezlerinden Dera’da bir grup genç, Tunus’ta Zeynel Abidin Bin Ali’nin, Mısır’da Hüsnü Mubarek’in ve Libya’da Muammer Kaddafi’nin devrilmesine anıştırmada bulunarak, duvara “Sıra sende doktor” grafitisini çizdi.
‘Cuma öfkeleri’ süreklileşti
Göz doktoru olan Suriye Cumhurbaşkanı Beşar Esad’a verilen bu mesajın ardından daha önce Mısır ve Yemen’de duyulan “Eş-Şa’ab yürîd iskât en-Nizâm! (Halk rejimi devirmek istiyor)” sözleri bu kez Suriye’de duyulmaya başlandı.
“Sıra sende doktor” sloganını duvara yazan 15 öğrencinin yakalanarak işkence edilmesi üzerine 15 Mart’ta halkın buna öfkesi, Deraa’dan başlayarak Suriye’nin Hama, Humus, Lazikiye, Qamişlo ve Dêra Zor kentlerine yayıldı. Ardından “Cuma öfkesi” süreklileşmeye başlandı.
Rojava’nın sloganı 3. yol oldu
İlk olarak Hesekê, daha sonra Şam, Halep ve Dera’da başlayan eylemlerde Kürtleri, diğer grupların eylemlerinden ayrışmaya götüren şey ise “Eş-Şa’ab yürîd iskât en-Nizâm!” sloganı oldu. Öyle ki “cuma öfkesi” eylemlerine yine Kürtler katılırken hatta en kitlesel olan yerlerin başında Rojava kentleri gelirken, daha sonra kendilerine Suriye muhalefeti diyecek olan gruplarla hareket eden kimi grupların dışında Rojava’da bu slogan atılmadı.
Rojava’da hayata geçirilen “üçüncü yol stratejisi” bunu esas almıyordu ve daha sonraki süreçlerde “üçüncü yol” stratejisi daha gür bir sesle dile getirilmeye başlandı.
Esad’ın adımları yetmedi
İsyanı “dış mihrakların işi” olarak tanımlayan Esad, protestoların önünü almak için zorunlu askerliğin süresini azalttı, maaşları yükseltti, bazı siyasi tutsakları serbest bıraktı ve o güne kadar kimlik dahi verilmeyen Kürtlere yurttaşlık gibi hakları tanımak zorunda kaldı.
Ancak diğer yandan şiddet de devam ediyordu. Nisan ayındaki bir eylemde tutuklanan ve bir ay boyunca ağır işkencelerin yapıldığı 13 yaşındaki Hamza el Hatip’in parçalanmış cesedi üzerinde yanıklar ve üç kurşun deliği bulunan, 25 Mayıs tarihinde ailesine teslim edildi.
Hatip’in fotoğraflarının sosyal medyada yayımlanması üzerine bir öfke patlaması yaşandı ve Hatip ayaklanmanın sembollerinden biri haline geldi.
‘Suriye’de değişim konferansı’ Antalya’da
Haziran’a gelindiğinde silahlı kanad toparlanmaya başlamıştı. 2 Haziran’da Antalya’da buluşan Suriyeli 300 muhalif “Suriye’de Değişim Konferansı” gerçekleştirdi. Konferans sonucunda 31 kişiden oluşan bir komite kuruldu.
Konferansa Arap aşiretleri, Îxvan-ı Müslim (Müslüman Kardeşler), bazı Kürtler, bazı Arap Aleviler, Türkmenler, Dürziler, Hıristiyanlar, Süryaniler, Aydınlar, kimi sivil toplum örgütleri, önde gelen kanaat önderleri, Şam Deklarasyonu liderleri, Avrupa’daki Suriyeliler, ABD’deki Suriyeliler, Ortadoğu’daki Suriyeliler, Türkiye’deki Suriyeliler katıldı.
Temmuz’da ÖSO kuruldu
Temmuz’da ise Riyad el-Esad liderliğinde, Özgür Suriye Ordusu’nun (ÖSO) kurulduğu açıklandı. 11 Ekim’de ÖSO’nun siyasi kanadı Suriye Ulusal Konseyi (SUK) kuruldu.
Suriye savaşının başlamasından sonra rejimi devirmek için güneyde ve kuzeyde ABD öncülüğünde kurulan müşterek askeri operasyon odaları (Ürdün’de MOK, Türkiye’de MOM) kuruldu.
MOK ve MOM’da bir çatı altında toplanan grupların en büyük destekçileri ABD, Türkiye, Suudi Arabistan, Ürdün ve Katar’ın yanı sıra Avrupa ülkeleriydi.
Silah desteğinin sağlandığı siyasi, diplomatik, propaganda ve ekonomik destek verilen bu grupların güneyden ve kuzeyden Şam’a yürümesi ve rejimi devirmesi bekleniyordu.
Katliamlar başladı
2012 yılında El Kaide lideri Eymen el-Zevahiri’nin yayımladığı bir video ile “Müslümanları” Suriye’deki cihada çağırması üzerine ülkede terör saldırıları düzenlenmeye başlandı. Ocak ayında ise El Kaide’nin Suriye kolu olarak El Nusra Cephesi’nin kuruluşu ilan edildi.
Nusra’nın ülkede güçlenmeye başlaması ve Suriye Muhalefeti’nin parçalı olması (buna Suriye Muhalefeti içerisindeki devrimci-sosyalist ve demokrat kesimlerin tasfiyesini de eklemek gerekir) sonrası ülkede yaşayan Kürtler, Dürziler, gayrı müslimler ve Alevilere yönelik toplu katliamlar başladı.
BM ‘iç savaş’ dedi
O güne kadar El Kaide bağlantılı grupları “cihatçı kardeşlerimiz” diyerek ülkeye davet eden Suriye Muhalefeti, tarihinin en büyük hatasını yaptığını sonraki yıllarda görecekti.
12 Nisan 2012’de Birleşmiş Milletler’in (BM) ülkede sürdürdüğü “barış görüşmeleri”nin başarısız olduğu açıklandıktan sonra 13 Haziran’da da ülkedeki durum aynı BM tarafından “iç savaş” olarak tanımlandı.
Rojava için devrim zamanı
Takvimler 19 Haziran’ı bulduğunda Kürtler ve Rojava’daki diğer halklar; Suriye muhalefetinin Ezaz, Minbic ile Cerablus gibi kentlere el koyması üzerine Rojava Demokratik Hareketi (TEV-DEM) öncülüğünde Kobanê’de devrim bayrağını dalgalandırdı. Kobanê’yi sırasıyla Dêrik, Amûdê, Efrîn ve diğer Rojava kentler takip etti.
İç savaşın dönüm noktaları
Ülkede 9 yılı geride bırakan ve vekalet savaşından doğrudan devletlerin savaşına doğru evrilmeye başlanan Suriye iç savaşının bazı dönüm noktaları şöyle:
- Kasım 2011: Arap Birliği’nin devreye girmesiyle hazırlanan barış planı, 28 Ocak 2012’de başarısız olduğunu duyurdu.
- 12 Nisan 2012: Savaşı durdurmak için BM ve Arap Birliği Suriye Özel Temsilcisi Kofi Annan tarafından hazırlanan yeni plan doğrultusunda ateşkes ilan edildi. Ancak ateşkes 1 Mayıs’ta bozuldu. Kofi Annan da 2 Ağustos 2012’de de istifa etti.
- 30 Haziran 2012: Suriye’de tarafları “uzlaştırmak” için Cenevre siyasi geçiş görüşmeleri başladı. Ama bu görüşmelere Kürtler çağrılmadı.
- 21 Ağustos 2013: Doğu Guta’da kimyasal silahların kullanıldığına dair iddialar ortaya atıldı. Olaya ilişkin taraflar birbirini suçlarken, konu hakkında uluslararası uzman kurumlar tarafından ise çelişkili raporlar yayımlandı.
- Haziran 2013: El Kaide lideri Eymen el Zevahiri yaptığı yazılı açıklama ile IŞİD’in Irak’ta El Nusra’nın ise Suriye’de hareket etmesi gerektiğini belirtti. Ancak Bağdadi, yayınladığı ses kaydıyla bunu kabul etmedi ve açıktan El Kaide’ye karşı çıktı.
- 22 Ocak 2014: Cenevre’de ikinci kez başlayan ve Kürtlerin davet edilmediği görüşmelerden de sonuç çıkmadı.
- 22 Ocak 2014: Rojava’nın Cizîrê Kantonu’nda özerklik ilan edildi.
- Ocak 2014: İran’a bağlı güçler ve Lübnan Hizbullah’ı Suriye hükümetine destek için ülkeye girmeye başladı.
- Ocak 2014: El Nusra ile IŞİD çatışması sonrası Rakka IŞİD’in eline geçti.
- 21 Mayıs 2014: IŞİD Suriye’nin tarihi kenti Palmira’yı ele geçirdi.
- 15 Eylül 2014: Irak’ın yüzde 40’ı ve Suriye’nin de yüzde 35’ni işgal eden IŞİD, Kobanê’ye saldırdı.
- Ekim 2014: ABD öncülüğündeki IŞİD karşıtı uluslararası koalisyon IŞİD’e hava saldırılarına başladı.
- 26 Ocak 2015: YPG/YPJ savaşçıları 134 günlük tarihi bir direnişin ardından IŞİD’i Kobanê’de yenerek, çete örgütüne ilk yenilgisini tattırdı.
- Ocak 2015: Suriye’nin Dêra Zor vilayetinin büyük kısmı IŞİDin eline geçti.
- 28 Mart 2015: Fetih El Şam ismi altında El Nusra öncülüğünde bir araya gelen silahlı gruplar İdlib’i işgal etti.
- 30 Eylül 2015: Rusya, Suriye iç savaşına doğrudan müdahale etti.
- Ekim 2015: Avusturya’nın başkenti Viyana’da krizin çözümü için yeni bir diplomatik atak başlatıldı.
- 12 Ekim 2015: Suriye halklarından 13 devrimci güç, Demokratik Suriye Güçleri (DSG) çatısı altında kuruluşlarını ilan etti.
- – Kasım 2015: Rus savaş uçağı Türk devleti tarafından düşürüldü.
- 18 Aralık 2015: Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) 2254 sayılı kararını kabul edildi.
- 29 Ocak 2016: Cenevre görüşme serisinin üçüncüsü düzenlendi. Görüşmelere Demokratik Suriye Meclisi (MSD) yetkilileri de çağrıldı. Ancak Türkiye’nin karşı çıkması üzerine davetiyeler kurumsal olarak değil kişilere gönderildiği için MSD görüşmelere katılmayı kabul etmedi.
- 12 Şubat 2016: ABD ve Rusya Dışişleri bakanları Almanya’nın Münih kentinde “ateşkes” için yeniden bir araya geldi.
- 24 Ağustos 2016: Türk ordusu ve ÖSO grupları, Cerablus ve Ezaz’ı IŞİD’ten devraldı. IŞİD’liler Türkiye destekli gruplara katıldı.
- 23-24 Ocak 2017: Rusya, İran ve Türk devleti arasında ilk Astana toplantısı yapıldı.
- 4 Nisan 2017: Doğu Guta’nın ardından İdlib’in Han Şeyhun kentinde de bir kimyasal mizansen organize edildi.
- 4 Mayıs 2017: Rusya, İran ve Türk devleti arasında Astana’da yapılan toplantıyla 4 gerginliği azaltma bölgesi kuruldu.
- 10 Mayıs 2017: Tabqa Barajı IŞİD’ten temizlendi.
- 17 Ekim 2017: Reqa vilayeti ve ona bağlı onlarca kasaba ve yüzlerce köy 5 aşamalı operasyonlar sonucu IŞİD’ten temizlendi.
- 18 Ocak 2018: İşgalci Türk devleti Efrin saldırılarına başladı. Rusya ile Türk devleti arasında Efrîn’e karşılık Doğu Guta anlaşması yapıldı.
- 30 Ocak 2018: Soçi’de anayasa komitesi kurulma kararı alındı.
- 14 Mart- 24 Nisan 2018: Doğu Guta’dan zorunlu tahliyeler yapıldı. Bölge rejimin eline geçti.
- Temmuz 2018: Dera ve Kuneytra gibi kentler, silahlı gruplar ile Suriye hükümeti arasında yapılan görüşmelerle Suriye güçlerine devredildi.
- 17 Eylül 2018: Türk devleti ile Rusya arasında Soçi’de imzalanan mutabakat ile İdlib’teki silahlı grupları tasfiyesi için yol haritası hazırlandı.
- 21 Mart 2019: Demokratik Suriye Güçleri (DSG) IŞİD’in “hilafeti” ve “devleti”ne Dêra Zor’un Baxoz kasabasında son verdi.
- Ağustos 2019: Suriye güçleri Rusya’nın desteğiyle Han Şeyhun’u Türkiye destekli selefi gruplardan aldı.
- 9 Ekim 2019: ABD’nin çekilmesi sonrası Türk devleti Serêkaniyê ve Girê Spî’ye saldırıı başlattı.
- 27 Ekim 2019: IŞİD lideri Ebubekir Bağdadi DSG ve ABD’nin özel bir operasyonuyla İdlib’te Türkiye sınırında öldürüldü.
- Aralık 2019: Suriye güçleri Rusya ve İran’ın desteğiyle İdlib’e operasyona başladı.
- 29 Ocak 2020: Suriye güçleri, Rusya ve İran desteğiyle İdlib’in Maaret El Numan kentini, Türkiye destekli selefi gruplardan aldı.
- 27 Şubat 2020: Şubat ayı boyunca İdlib’e askeri sevkıyat yapan Türk ordusu Rusya ve Suriye’nin hava saldırısında resmi rakamlara göre 34 ancak yerel kaynaklara göre yüzü aşkın askerini kaybetti.
- 5 Mart 2020: Erdoğan Moskova’ya giderek Putin’den ateşkes istedi. İmzalanan ateşkes sonucu bugün, yani Suriye iç savaşının başlama tarihi olan 15 Mart’ta Rus ve Türk devriyeleri M4 otobanında (Halep-Lazkiye) atılmaya başlanacak.
*Ersin Çaksu’ya ait bu dosya ANF’den alınmıştır