Küresel sermayeye, alabildiğine ekonomiyi özelleştirmeye yaslanan neo-liberal kodlarıyla, aşırı sağcı iktidarlar, hem insanı hem doğayı alabildiğine sömürüp sefalet çarklarını yaygınlaştırıyor. Neo-liberalizmin sonuçlarına karşı 2019 yılı onlarca ülkede ezilenler, korku duvarlarını yıkıp ayaklandı. İsyan ateşini tutuşturan halklar etnik, dini, mezhebi farklılıkları bir yana bırakarak meydanları ısıttı. Ordu-polis-yargı şiddetine rağmen iktidarlara karşı muhteşem direnişler ortaya çıktı. “Birlikte değiştirebiliriz”e inanç tsunamisi barikatlar, genel grevler üretti. Özellikle Mücadelenin ihtişamını ve özgürlükleri yankılayanlar kitleselliği sağlam örgütlülüklere dönüştürdüğünde sonuçların ne olacağını tahmin etmek zor değil. Büyük dönüşüm yaratmasa da kapitalist modernitenin kolonlarının kırıldığı söylenebilir, bu da umut büyütme ve özyönetim adaları oluşma potansiyelidir.
Küresel ve bölgesel güçlerin proxy war alanı Irak, Suriye ve Libya’da 2020’de sansasyonel gelişmeler ufukta. Doğu Akdeiz enerji kaynaklarının batıya transferini, Süveyş Kanalı geçişlerini, Libya’nın Afrika ve Akdeniz pozisyonunu, Libya petrol-doğalgaz potansiyelini kullanmak; Rusya ve İran etkisini azaltmak; İsrail’in güvenliğini sağlama çekişmesinde denklem değiştiren hamleler görebiliriz.
Suriye’de bazı ülkeler rencide olmuş, beli bükülmüş olarak kendini dışarıda bulabilir. Irak’ta ve Lübnan’da İran ciddi hasar alabilecek rotada ilerliyor. Haşdi Şabi’nin en büyük gruplarından Bedir Örgütü’nün komutanı ve Irak’ta mecliste ikinci grup olan Fetih Koalisyonu’nun lideri Hadi el-Amiri üzerinden Irak siyasetini domine etmeye çalışan, başbakan atama krizi çıkaran İran, Kerkük, Musul gibi yerlerden çıkmak zorunda kalabilir.
Libya’da Trablus hükümetini tanıyan ülkeler bir bir araziye uyup kaybolacak gibi. ABD, Rusya ve AB ülkeleri açık oynamaya başlayıp Tobruk-Bingazi Temsilciler Meclisi hükümetine bağlı Halife Hafter liderliğindeki Libya Ulusal Ordusu eliyle Türkiye asker gönderse de Trablus’u düşürecek görünüyor. Yine Bolivya, Brezilya ve Kolombiya’da halklar, emekçiler lehine çalkantılar 2020’ye renk verecek gibi. Ancak petrol İşte 2019 panoraması…
Venezuela’da darbe girişimi
İran, Türkiye, Guatemala, Şili, Arjantin, Brezilya gibi ülkelerdeki klasik darbeler 2019’da Venezuela’da farklı yöntemlerle devreye kondu. Ocak’ta ABD Başkanı Trump, Ulusal Meclis (AN) Başkanı Juan Guaido’yu ülkenin devlet başkanı olarak tanıdıklarını açıkladı. 30 Nisan’da Venezuela’da kendini “geçici devlet başkanı” ilan eden Juan Guaido öncülüğündeki bir grup asker darbe girişiminde bulundu. Kolombiya’daki paramiliter güçleri (Los Rastrajos) de yanına alan Guaido’nun darbesi başarısız oldu. 24 Ocak’ta ABD Başkanı Donald Trump, Venezuela’daki muhalif lider Juan Guaido’yu ülkenin devlet başkanı olarak tanıdıklarını açıkladı.
Lübnanlılar hükümet düşürdü
Yönetimin etniki, dini ve mezhebi temeller üzerindn paylaşıldığı Lübnan’daki ayaklanma dönüşümlere gebe. 17 Ekim’de Lübnan’da ekonomik durumun kötüleşmesi ve iletişime yeni vergiler getirilmesi nedeniyle ülke genelinde isyan başladı. Kadınlar öndeydi. Aylarca sürünce Başbakan Saad Hariri 29 Ekim’de istifa etmek zorunda kaldı.
Haiti’nin sönmeyen volkanı
Köle çocuklarının kurduğu Haiti’de isyan dağının volkanı yine patladı. 7 Şubat: Haiti’de, başkent Port-au-Prince dahil birçok kentte, Venezuela hükümetinin 2005’te başlattığı petrol yardım programı “Petrocaribe” fonlarıyla ilgili Devlet Başkanı Jovenel Moise liderliğindeki hükümetinin yolsuzluk yaptığına dikkat çekip ayaklanma gerçekleştirdi. Aylar sürdü, çok sayıda gösterici öldürüldü.
Sudan’ın ve Cezayir’in kaderi değişiyor
Sudan’da 1989’da doğanlar 30 yıl boyunca heryerde asker, polis, katliam ve Ömer Beşir’i görüyordu. Ancak zihinlerdeki tel örgüleri koparanlar bunun kader olmadığını gösterdi. Cezayir’in de kaderi değişiyor. Sudan’da ordu-polis yüzlerce kişi katletse de şubatta başlayan ayaklanma Beşir’i devirdi. Ancak ordu sivillerle kurduğu hükümette. Orduyu siyasetten atma mücadelesi de zorlu geçecektir. Cezayir’de de önemli dönüşüm yaşanıyor. 2 Nisan: Cezayir’de protestolar dinmedi ve 20 yıl koltuğu bırakmayan Cumhurbaşkanı Abdulaziz Buteflika istifa etti. Muhalefetin boykot ettiği 12 Aralık cumhurbaşkanlığı seçimini Abdulmecid Tebbun kazandı. Muhalefet eski isimlere karşı mücadeleyi sürdürüyor.
Kolombiya’da söz emekçilerin
Kolombiya’da peşpeşe genel grevler örgütlendi. 21 Kasım: Kolombiya’da ilan edilen genel grev daha sonra birkaç kez tekrarlandı. Polisle çatışmalar yaşandı, ölümler oldu. FARC ile yapılan barış anlaşmasının uygulanmaması, hükümetin ücretler ve emeklilikle ilgili planladığı değişiklikler nedeniyle grevler başlatıldı.
Libya’yı parçalayan iç savaş
Çekişen onlarca aşiretin olduğu Libya 2011’den sonra sürüklendiği iç savaşı aşamadı. Nisan-aralık arası Libya iç savaşı alevlendi. Mısır, BAE, Suudi Arabistan, Ürdün, Fransa, Rusya destekli General Halife Hafter liderliğinde olan ve Tobruk-Bingazi merkezli Temsilciler Meclisi’ne bağlı Libya Ulusal Ordusu, İhvan ağırlıklı Türkiye, Katar, İtalya destekli Trablus hükümetine bağlı Ulusal Mutabakat Hükümeti güçlerine (Burkan el-Gadab Operasyon güçleri) karşı saldırı başlattı. ABD açık oynamazken, ağırlığı Hafter kefesine verdi. Rusya Lideri Putin’in desteğiyle Wagner Group adlı şirketin paralı askerleri, Sudan gibi yerlerden paralı askerler Hafter safına yer aldı. Türkiye de SADAT adlı şirket üzerinden ve meşru dediği Trablus hükümetine silah-zırhlı araç sevk ederek dahil oldu. Türkiye-Trablus deniz alanı mutabakatı ve askeri mutabakat anlaşmaları imzaldı. Libya’da kimi yerlerde IŞİD kimi yerlerde de aşiret güçleri hakim. Hafter 12 Aralık’ta da yine başkent Trablus’un merkezine yönelik “Belirleyici Savaş” adıyla yeni saldırı dalgası başlatıldı. Sadece Trablus ve çevresinde küçük alan Trablus hükümetinde kaldı. Türkiye’nin göndereceği askerler, uluslararası sistemde başını ciddi şekilde ağrıtabilir. Rusya, Suriye’deki Türkiye dosyasını yeniden BM’de ısıtabilir.
Irak’ı dönüştürecek başkaldırı
Irak’ta Şii kentlerinde kıvılcım alan ayaklanma hükümeti düşürdü, siyaseti gölgeleyen İran rejimine ciddi mesaj verdi. 1 Ekim: Irak’ta işsizlik, yolsuzluk ve kamu hizmeti yetersizliği gerekçesiyle protestolar başladı. Şii kentlerinden diğer kentlere sıçradı. Başbakan Haydar İbadi Şii olsa da ekonomik eylemler iktidarın istifası talebine evrildi. Yönetim üzerindeki İran etkisi nedeniyle İran dini lideri dahil İran yöneticileri ve Irak’taki milis güçleri Haşdi Şabi de protesto edildi, Haşdi Şabi büroları ve İran konsoloslukları ateşe verildi. İran’ın da etkisiyle, keskin nişancılar da kullanılarak katliamlar yapıldı, aktivistlere suikastler yapıldı. Irak başbakanı istifa etmek zorunda kaldı. İran’ın desteğinde 2018’de kurulan Bina Koalisyonu, başbakanlık için İran adayı dayattı.
Çanlar Tahran için çalıyor
Cezaevine gireni ya işkenceye alan ya idam eden İran rejimine karşı halklar herşeyi göze alıp ayaklandı. 15 Kasım: İran’da benzine yüzde 50 zam yapılmasının üzerine isyan başladı, kısa sürede tüm eyaletlere yayıldı. Binlerce kişi gözaltına alındı. Kimi İran’daki kaynaklara dayanarak 304 kişinin, kimi 1500 kişinin öldürüldüğünü yazdı. İsyanın yaygınlığı ve liderlerin hedeflenmesi Tahran rejiminin çatırdadığını, çanların rejim için çaldığını gösterdi.
Tarihi başkente yürüyenler yazacak
Dünya Ekvador’da yeni dönem tarihini başkente yürüyenlerin yazacağına tanık oldu. 1-2 Ekim: Ekvador’da sosyal demokrat hükümet, 4,2 milyar doları Uluslararası Para Fonundan (IMF) olmak üzere 10 milyar dolarlık borç anlaşmasına dair kemer sıkma kararnamesini 1 Ekim’de yürürlüğe koydu. Yönetim anlaşmanın yükünü yoksullara yıkmaya kalkıp akaryakıt sübvansiyonlarını kaldırmasıyla benzin fiyatları attı. Protestolar başladı. Yönetim orduyu devreye soktu. Kızılderililer başkent Quito’ya yürüyünce sosyal demokrat Devlet Başkanı Lenin Moreno kabinesini başkent Quito’dan güney batıda Pacific Okyanusu kıyısındaki Guayaquil’e kaçırdı. Devletin işleyişi paralize edildi. Genel grevler sonucu direnenler kazandı ve Kızılderililerle ekim ortasında anlaşma sağlandı.
Şili başkaldırısından dersler
Darbelerin ve sağcı yönetimlerin dize getiremediği halklar Şili’de neo-liberal siyasete büyük ders verdi. 6 Ekim: Güney Amerika ülkesi Şili’de metro ücretlerine yapılan zam geldi. 14 Ekim’de isyan çıktı ve yayılarak büyüdü. 1973 faşist darbesiyle ülkeye yayılan neo-liberalizmden hesap soruldu. Sağcı Devlet Başkanı Sebastian Pinera’ya karşı “Fuera Pinera-Pinera Dışarı”, “Neo-liberalizm burada doğdu burada ölecek!” diye haykırdılar. Pinochet sonrası orduyu ilk kez sokağa çıkardı Pinera, 24 Aralık’ta anayasa değişikliği için referanduma gidilmesine ilişkin yasal düzenlemeyi onaylamak zorunda kaldı. Kadınlar devlet başkanı, ordu, polis, yargının kadına yönelik şiddetini Las Tesis adıyla dans ederek protesto edip uluslararası fenomene dönüştü.
Bolivya’da darbeye karşı mücadele
Latin Amerika’yı arka bahçesi gören ABD’nin Bolivya darbesi sol ve sınıfsal mücadele açısından çok şey gösterdi. 20 Ekim: Bolivya’da devlet başkanı seçimleri yapıldı. Sağcı muhalefet yolsuzluk olduğu iddiasıyla gösterilere başladı. Amerikan Devletleri Örgütü’nün (OAS) yeniden seçim çağrısı yapması ve Genelkurmay Başkanı Williams Kaliman’ın muhtıra vermesiyle Devlet Başkanı Evo Morales Ayma 10 Kasım’da istifa edip Meksika’ya gitti. Ordan da Arjantin’e geçti. Darbeye karşı yerlilerin öncülük ettiği gösterilerde çok renkli Kızılderili halkların bayrağı Wiphala dalgalandı.
Herşeye rağmen Rusya’da eylem
Rusya’da Putin’in otokrasisine, polisiye baskısına karşı susmayanlar sokağa çıktı. 20 Temmuz: Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e muhalif isimlerin belediye meclis üyeliği adaylıklarının kabul edilmemesi üzerine Moskova’da sokağa çıktı. Farklı zamanlarda bazen binler bazen onbinler alanlara çıkıp “Putin’siz Rusya” ve “Putin istifa” gibi sloganlar attı. Polis sert müdahalelerle gözaltılar yaptı. Alexei Navalny, Ilya Yashin, Lyubov Sobol de gözaltına alınıyordu.
Brexit krizi
7 Haziran: Brexit (AB’den çıkış) konusunda AB ile müzakereler başarısız olunca İngiltere Başbakanı Theresa May’in Muhafazakar Partinin liderliğinden resmi olarak istifa etti. May, Brexit referandumunun ardından istifa eden David Cameron’dan sonra Brexit sürecinin kurbanı ikinci başbakan oldu. Sonraki süreçte partisinin başına Boris Johnson geçti ve başbakan olarak hükümeti kurdu. 12 Aralık 2019 erken seçimlerinde Muhafazakar parti çoğunluğu sağladı.
Endonezya’da direniş
17 Eylül: Endonezya’da hükümet araştırmaların etkisini azaltacak niteliğe büründürdüğü Yolsuzlukla Mücadele Kanunu Tasarısı’nı onayladı. Yine evlilik dışı birliktelik, devlet başkanına hakaret gibi eylemlerin suç kapsamına alınması ve ülkedeki Yolsuzlukla Mücadele Komisyonu’nun etkilerinin azaltılması nedeniyle protestolar gerçekleşti. Polis saldırıları oldu.
Hong Kong isyanı
Çin’e bağlı en zengin yerlerden olan özerk Hong Kong isyanı Pekin’i zorladı. 12 Haziran: Çin’in Hong Kong Özel İdari Bölgesi’nde tutukluların Çin’e iadesini kolaylaştıran yasal düzenlemeye karşı düzenlenen geniş katılımlı protesto sırasında en az 79 kişi yaralandı. 15 Haziran’da Çin’in Hong Kong Özel İdari Bölgesi’nde tutukluların Çin’e iadesini kolaylaştıran yasal düzenlemenin askıya alındığı açıklandı. Çin yönetimi, kemik kırmakla tehdit etse de gösteriler Noel akşamı dahil yıl boyu sürdü, işgaller oldu, polisle sert çatışmalar yaşandı.
Derleyen: Mehmet Ali Çelebi
