Hüseyin Kalkan
Rojava halkı bir taraftan topraklarını bağımsızlaştırırken diğer yandan da yeni bir toplumsal sistem kurdu. Her alanda aşağıdan yukarıya doğru örgütlenmeyi esas alan sistemin temelinde halk komünleri ve sivil toplum kuruluşları var
Rojava’da 2012 yılında başlamak üzere yeni bir toplumsal yapı inşa edilmeye başlandı. Toplumsal kurumların inşası savaş devam ederken sürdü. Dolayısıyla birçok kurum yeni baştan kuruldu. Komünal inşa hemen başlandı. Ancak bu inşa kantonların ilanından sonra hız kazandı. PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın fikirlerini temel alan bu yeni sistem önce üç Kürt kantonunda hayata geçirildi. Bu yapı toplumsal sözleşmede Demokratik Özerk yapı olarak adlandırıldı. Bu yapı devlet benzeri bazı özeller taşısa da, devlet olmayan bir perspektifle örgütlenmeyi amaç ediniyordu. Demokratik ulus, demokratik konferalizm olarak adlandırılan bu sisteme ‘ikili iktidar’ biçimi denilebilir. Devrimin önderliğini yapan Demokratik Toplum Hareketi (TEV-DEM) 2011 yılının ekim ayında kuruldu. Ardından 354 üyeli Batı Kürdistan Halk Meclisi oluşturuldu. Meclisin yüzde 40’ı kadındı. Aynı dönemde toplumsal barış komiteleri kuruldu. Devrim günlerinde ve sonrasındaki ilk aylarda en çok çalışan kurum barış komiteleri oldu. Çünkü bu komiteler, rejim dönemine ait mahkemelerdeki tüm dosyaları tek tek inceleyerek toplumsal adaleti sağlamaya çalışmıştı. Ayrıca amaç çözülebilecek tüm sorunları barış komitelerinde çözerek, mahkemeleri gereksizleştirmekti. Aslında 2011 yılının başından itibaren halk, belli başlı bölgelerde kendi yönetimini kurmaya başlamıştı.
Yönetimin temeli komünler
Rojava’da temel yönetim biçimleri komünlerdir. 29 Aralık 2016 tarihinde toplanan Kuzey Suriye Demokratik Federasyonu Kurucu Meclisi tarafından kabul edilen toplumsal sözleşmede buna işaret edilir. Komünler doğrudan demokrasinin temel örgütsel şeklidir. Örgütsel ve idari sistematik içinde, karar alma ve yönetme sistemidir. Karar alma sürecinin her aşamasında bağımsız bir konsey olarak işlerini yürütür. Komünler insanların birbiri ile dayanışacağı, kendi kendine yettiği küçük toplumsal formlardır.
Komünler ihtiyaca bağlı olarak savunma, eğitim, sağlık gibi komiteler kuruyor. En temel komiteler ise savunma, eğitim ve uzlaşma komiteleri. Komünde çözülemeyen sorunlar, bağlı bulunduğu meclise taşınıyor. Her bir komün bir parlamento gibi çalışır.
Halk meclisleri ve halk belediyeleri
Halk meclisleri, bir köyde, bir mahallede veya bir kentte halk tarafından oluşturuldu. Bu meclisler daha sonra TEV-DEM ve Demokratik Özerk Yönetim tarafından halk belediyelerini resmi meclisi olarak kabul edildi. Yerel yönetim ve yerelde hizmetler bu komiteler tarafından yürütülüyor. Halkevleri ise komünler benzeri örgütlemeler olarak ortaya çıktı. Özellikle mahalle düzeyinde veya semt düzeyinde ortaya çıkan sorunları çözen örgütlenmeler olarak işlev gördü. Komünler ve halk belediye meclisleri ile ortak hareket eden bu birimler, asimilasyonun etkilerini gidermek için çalışmalarda bulundu. Halk evlerinin bir işlevi de etnik ve dini birleşenleri korumak ve birlikte yaşamaya katkıda bulunmaktı.
Kadın Evi
Kadın Evi (Mala Jinan) ya da Kadın Eğitim ve Bilim Merkezi, Yekitiya Star’a bağlı olarak çalışır. Kadın hakları ve kadın tarihi ile ilgili araştırmalar yapan kurum, kadın haklarının elde edilmesi ve korunması, demokratik ve ekolojik bir toplum kurulması çalışmalarına katılır ve bu doğrultuda mücadele eder. Rojava’da Özerklik ilan edildikten sonra birçok birlik ve sendika ortaya çıktı. Bu örgütlemeler, üyelerinin sorularını tespit etmek, çözümüne katkıda bulunmak için faaliyet gösteren örgütlenmelerdir. Çok yaygınlaşması toplumun demokratik kalitesine katkıda bulunduğu gibi, sorunların çözümünü çabuklaştırmaktadır. Ayrıca kitlelerin toplumsal çalışmalara katılmasına yol açmaktadır.
Akademiler
Akademiler halk eğitim kurumları olarak tasarlanmıştır ve genelikle sosyal bilimler alanında eğitim vermektedirler. Her yurttaşın bu akademilerde eğitim alma hakkı vardır. Akademide eğitim alan insanlar kendi alanları ile ilgili işlerde çalışmakta ve topluma katkıda bulunmaktadır
Rojava’da ilk yüksek eğitim kurumları Kamışlo’da kurulmuştur. Bunlar 2 Eylül 2014 yılında Mezopotamya Sosyal Bilimler Akademisi ile Mezopotamya Toplumsal Adalet ve Hukuk Akademisi, Celadet Bedirxan Tarih, Dil ve Edebiyat Akademisi’dir. Kadın Akademisi Rimela’da ve birçok kentte Nuri Dersimi Düşünce Kurumları oluşturulmuştur. Akademiler sadece araştırma kurumları değildir, aynı zamanda birçok kamu kurumu için eğitim veren kuruluşlardır da.
Kooperatifler
Rojava Ekonomiyi Geliştirme Merkezleri 2014 yılından itibaren kurulmaya başlandı. Bu kurum Rojava’da kurulmak istenen komünal ekonomik sitemin ilkelerini belirlemek için çalışmalar yaptı. Ayrıca bir dizi tarımsal proje ve kooperatif kurulmasına öncülük yaptı. Bu kuruluş çiftçilik yapan ve tarım ürünleri ticareti yapan insanlara maddi destekte bulundu.
Şehit Aileleri Kurumu
Savaşta yaşamını yitirenlerin aileleri ile dayanışmak için oluşturulmuş bir kurumdur. Bütün kentlerde bu kuruma bağlı çalışan birimler bulunmaktadır. Kurum şehit ailelerinin bütün ihtiyaçlarını karşılarken, cenazelerin kaldırılması, cenaze töreni düzenlenmesi bu birimler aracılığı ile yapılmaktadır.
Barış ve uzlaşma komiteleri
Rojava’da rejim mahkemeleri hala varlığını sürdürmektedir. Ancak bölge halkı sorunlarını bu mahkemelere taşımıyor veya taşımak istemiyor. Bu komiteler rejim mahkemelerinin işlevini yerine getirmek için tasarlanmış birimlerdir. Yukarıda kısaca ele aldığımız kurumlar yeni toplumsal sistemin uygulanması için oluşturulmuş kurumlardır. Yeni sistem bu kurumlar aracılığıyla kendini var etmeye çalışmakta. Ancak bu kurumlar donmuş kurumlar değil. İşlevsizleştikçe yerine yeni birimler konulmaktadır.
Rojava Toplumsal Sözleşmesi
Giriş bölümünü dün yayınladığımız Rojava Toplumsal Sözleşmesi’nin bugün de bazı maddelerini kısaltarak yayınlıyoruz.
Hak ve Özgürlükler:
21. Madde: Yönetimler, uluslararası anlaşma ve sözleşmelere göre insan haklarını ve değerlerini güvence altına alır. Yönetimlerde en değerli şey kişi ve grupların özgürlüğüdür.
22. Madde: Evrensel İnsan Hakları Bildirgesi’nin sivil, siyasi, kültürel, toplumsal, ekonomik maddeleri ve ilgili tüm bildiriler bu Toplumsal Sözleşme’nin bir parçasıdır.
23. Madde: a) Herkes etnik, dil, cinsiyet, dini, mezhebi ve kültürel kimliğini yaşama hakkına sahiptir. b) Herkes ekolojik toplum esaslarına göre yaşama hakkına sahiptir.
24. Madde: Her kişi ve grup; düşünce, inanç, karar ve görüşlerinde özgürdür. Alınan kararların toplumsal barışa, ahlaka aykırı olmaması ve diktatörlüğü savunmaması koşuluyla.
Yasama Meclisi
Demokratik Özerk Yönetimler’in üye sayısı kentlerin ve bölgelerin nüfus sayısına (oranına) göre belirlenir ve cinsiyet kotası yüzde 40’tan (%40) az olamaz. Aynı zamanda seçim yasasına göre; Süryani ve gençlik temsiliyeti kotası da özel olarak belirlenir.
48. Madde: a) Meclis üyeleri (milletvekili, parlamenter) iki defadan fazla meclis üyesi olamaz. b) Olağanüstü durumlarda; meclisin süresi, meclis üye tam sayısının dörtte birinin (1/4) isteği ya da meclis divanının üye tam sayısının üçte ikisinin (2\3) oylamasıyla altı (6) ay uzatılabilir.
49. Madde: Seçme (seçmen) yaşının 18’den, seçilme (parlamenter seçilme) yaşının da 22’den küçük olmaması gerekir. Seçme, seçilme ve seçim koşulları ilgili yasalarca düzenlenir.
50. Madde: Meclis üyeleri parlamenterlik süresi boyunca, yüz kızartıcı suçlar dışında, düşüncelerinden dolayı yargılanamaz. Meclis onayı dışında da yargılanamaz.
Rojava’da eğitime dair bazı sayılar
Cizre Bölgesi Eğitim dilleri:
-Kürtçe
-Arapça
-Süryanice
Öğretmen Sayısı: 18 bin
Dil konusunda uzman öğretmen: 420
Okul Sayısı: 2 bin
Öğrenci Sayısı: 23 bin 500
Fırat Bölgesi:
-Okul sayısı: Bin
-100
-Öğrenci sayısı:
-90 bin
Rojava Sinema Komünü
Kuzey-Doğu Suriye’de rejim döneminde sinema ve alternatif sinema yasaktı. Devrimden sonra sinemacı olmak ve sinema kültürünü geliştirmek isteyen gençlerin hayali gerçek oldu. Bir grup genç Rojava Sinema Komünü kurarak, film gösteriminden film yapmaya, sinema eğitiminden festivallere, uluslararası sinemacıların da desteğiyle her alanda faaliyet göstermeye başladı.
Bir kadın köyü
Jinwar, 25 Kasım 2018’de kadınlara kapılarını açtı. Jinwar, Heseki Kantonu’na bağlı Dirbesiye ilçesinin batısında yer alıyor. Köyün çevresinde tarihi Gebz Tepesi ve Kerkend, Herba, Etişan, Qeyrawan köyleri bulunuyor. Köy tarım için verimli araziye sahip ve bu da köyün kurulması için bu bölgenin seçilmesinde etkili oldu. Hem cins hem de ekonomik bağımsızlık anlamında çifte sömürüye maruz kaldığı coğrafyada kadınlar şimdi hemcinsleriyle ortak yaşam alanı yaratmaya çalışıyor.
Yararlanılan kaynaklar:
*Havar Haber Ajansı (ANHA) Rojava (Bir Demokratik Özerklik Deneyimi) Yasin Duma, İletişim Yayınları
