Akademisyen Yusuf Baluken, Eyyubiler döneminde yazılan Hasankeyf Tarihi el yazmalarını Viyana Kraliyet Kütüphanesi’nde bularak kitaplaştırdı.Kitap Hasankeyf’in bir dönemine ışık tutuyor
Akademisyen Yusuf Baluken, Eyyubi Devleti döneminde sarayın önemli bürokratlardan biri olan el-Hasan bin İbrâhîm el-Münşî el-Hısnî tarafından kaleme alınan “Hasankeyf Tarihi” el yazmalarını Avusturya Viyana Kraliyet Kütüphanesi’nde bularak kitaplaştırdı. Hasankeyf’te 1231 yılında kurulan ve 230 yıl boyunca hakimiyeti süren Eyyubi Devleti’nin 200 yıllık tarihini anlatan ve tek nüshası Viyana Kraliyet Kütüphanesi’nde bulunan “Nüzhetu’n-Nâzır ve Râhetu’l-Hâtır” (Hasankeyf Tarihi) kitabı, Nûbihar Yayınları tarafından yayınlandı. Akademisyen Yusuf Baluken tarafından yayına hazırlanan kitap, Hasankeyf tarihini ilgilendiren çok sayıda belgeyi içeren eklemelerle şehrin tarihine ilişkin ansiklopedik bir kaynak işlevi görüyor. Baluken, kitabın Hasankeyf Eyyubi hükümdarı elMeliku’l-Âdil Süleymân döneminde saraydaki önemli bürokratlardan biri olan el-Hasan bin İbrâhîm el-Münşî el-Hısnî tarafından bin 400 yıllarında kaleme alındığını ve doğrudan Hasankeyf Eyyubilerinin tarihini konu alan önemli bir kaynak olduğunu söyledi.
200 yıllık kayıp halka
Orijinal elyazmasının Avusturya’nın başkenti Viyana Kraliyet Kütüphanesi’nde bulunduğu kitabın bir nüshasını elde ettiğini aktaran Baluken, kitabın orijinal metin olan Arapçasını çıkardığını, Kürtçe ve Türkçe çevirileri için çalışmalarının olduğunu kaydetti. Eserle birlikte Kürt tarihinin kayıp halkasının tamamlanacağını söyleyen Baluken, “İbnu’l-Ezrak el-Fârikî’nin Tarîhu Meyyâfârikîn’i ile Şerefhân-ı Bitlisî’ye ait Şerefname arasındaki tarihi periyotta Kürt tarihi için önemli bir kaynaktır. Kitap, Abbasilerin zayıflamasıyla birlikte ortaya çıkan Mervanî, Şeddadî, Hasanveyhî, Revadî, Hezbanî ve Fazlaveyhî Kürt emirliklerinin yıkılışından sonra kurulan Eyyubi Devleti tarihinin yanı sıra Osmanlı öncesi Kürt beyliklerinin kuruluş dönemlerine ilişkin başka hiçbir kaynakta bulunmayan bilgiler içermektedir. Bohtî, Rojkî, Süleymanî, Zirkî, Mihranî gibi Kürt aşiretleri; Mahalmî Arap aşireti; Karakoyunlu Türkmen oymaklarına dair kayıtlar da mevcut. Öte yandan bölgedeki yerleşim yerlerinin isimlerine ve etimolojisine ilişkin kayıtlar barındıran eser Kürt tarihi alanında çalışan akademisyenler ve araştırmacılar için önemli bir kaynak olacaktır” dedi.
Türkmen göçleri
Kitabı Hasankeyf’in tapusu ve senedi olarak değerlendiren Yusuf Baluken, Eyyubi döneminde yıldızı parlayan Hasankeyf’in en müreffeh zamanlarını bu yüzyıllarda yaşadığı ve bu dönemde Hasankeyf’te çok sayıda eser inşa edilmekle birlikte bunların sadece bir kısmının günümüze ulaşabildiğini söyledi.
Eyyubi ve Kürt ilişkileri
Kitapta, Eyyubi sultanlarının kendilerini Kürt olarak tanıttıkları ve yine Kürt mirleri arasındaki ilişkilerin yazıldığını belirten akademisyen Baluken şunları anlattı: “Kitap Cizre, Hakkari, Bitlis, Amed ve Mardin çevrelerinde var olan Kürt mirlerinin Eyyubi sultanlarıyla ilişkileri açısından önemli bir kaynaktır. Eyyubi ailesi devletleri yıkıldığında göç edip Hasankeyf’e yerleştiler. Uzun bir zaman Hasankeyf’te kaldılar. Bunlar siyasi deneyimlerini Hasankeyf’te bir minyatür şeklinde yerine getirdiler ve ilerlettiler. Kürt mirleri çevrelerinde oldukları için bunlar da onlara yol gösterip ilişkilendiler. Biz biliyoruz ki Eyyubi ailesi devletleri yıkıldıktan sonra yaklaşık 250 yıl Hasankeyf’te kalıyor. Fakat bir şey daha var, bu aile neden önemlidir? Bu aileden Melîk Xelîl Eyyubi adında Yavuz Sultan Selim döneminde yaşamış bir mir var ve Şah İsmail’in damadıdır. Bu aile, daha sonra Osmanlılar bu ülkeye geldiklerinde maalesef ezilmişler, Cizre’ye göç edip oraya yerleşmişler ve egemenlikleri ellerinden gitmiş. Onun için kitap içerik yönünden Eyyubi ailesinden bahsediyor. Kürt tarihi açısından tarihi imkanlardır. 1250 yılından tutun 1450 yılına kadar Kürt tarihinin kayıp 200 yılı var. Bu 200 yıl nedir? Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemi ve yayılma dönemidir. Kürtler de bilsinler ki Osmanlı kurulduğunda Hasankeyf’te öyle bir medeniyet kurmuşlardı ki bu kitap inşallah onu ortaya çıkaracaktır.”
Mervaniler
“Selçuklular gelmeden bu topraklarda Mervani Devleti vardı ve bunlar Kürtlerdi” diyen Baluken, “Başkentleri Hasankeyf’ti, sonra Silvan’a taşımışlar. Alparslan’a kadar Kürtler burada devlet sahibiydiler. Fakat Selçuklular geldikten sonra bu bölgede Türkmen beylikleri kurdular. Ahlat, Garzan, Mardin ve Cizre gibi yerlerde Zengiler, Artuklular, Ahlatşahlılar ve Toğanaslan adında beylikler kuruldu. Bunların hepsi Kürtlerin toprağında olan Türkmen beylikleriydiler. Fakat Moğollar geldikten sonra diğer devletler gibi bunlar da yıkıldılar. Bu durumda Eyyubiler ortaya çıktı ve bu ülkeye geldiler” dedi.
Aleviler için kutsal
Hasankeyf’in uzun bir süre bu topraklarda yaşayan Aleviler için kutsal olduğunu söyleyen akademisyen Baluken, “Şehrin girişinde köprünün sol tarafında bir mezar var. ‘İmam Abdullah’ın mezarıdır’ diyorlar. İmam Abdullah’ın kendisi Caferi Tayyar’ın torunudur. Hz. Ali’nin kardeşidir. Ehli Beyt’tendir. Hasankeyf’te Emeviler tarafından katledilmiş. Cenazesi bulunduktan sonra oraya getirip gömüyorlar. Kubbeli bir mezar yapıyorlar. Ehli Beyt’ten kim vefat etmiş ise o dönem Hasankeyf’e, İmam Abdullah’ın ayaklarının dibine gömülmek istemiş. Bakıyoruz ki Ehli Beyt’ten onlarca kişi orada gömülmüş. O kayıtlar sadece bu belgelerde geçiyor. Hasankeyf Ehli Beyt yönünden Kürdistan’daki Aleviler açısından kutsal bir yerdi. Fakat maalesef kimse orada kimin olduğunu orada yaşayan ailelerin kim olduğunu, Ehli Beyt ile alakaları nedir bilmiyor. Hz. Ali’nin yeğeninin ailesi oradaydı. Bu kitapta, tek tek kim orada gömülmüş ise hepsinin ismi veriliyor” diye konuştu.
Hafıza sular altında kalıyor
Hasankeyf’in sular altına bırakılmasına yeterli tepki verilmediğini belirten yazar Yusuf Baluken, “Bugün bir şehri göz göre göre, canlı canlı suyun altına gömüyorlar. Sebep ne olursa olsun, ne şekilde izah edeceklerse etsinler, bu cinayete katılanlar, izleyenler, sağır olanların hepsi suçludur. Biz bu ülkenin evlatlarıyız. Atalarımız bu topraklarda gömülmüş. Hasankeyf’in sular altında kalmasıyla sadece Kürtlerin tarihi, kültürü katledilmez, tüm insanlarınki katledilir. Artuklu Türkmenleri de burada gömülmüş. Egemen oldukları zaman onların da mezarları vardı. Arap ve Farsların da var. Diğer kavimlerin de var. Mihelmilerin de, Süryanilerin de, Yahudilerin de var. Onun için diyorum ki sadece Kürtler değil, bu ülkede yaşayan tüm halkların sahip çıkması gerekirdi. Fakat sahip çıkmadılar. Orada bir hafıza sular altında kalıyor. Bu hafızayı canlı tutacağız, neyle bu kitaplarla, bu kaynaklarla. Bilimsel bir usulle hazırladık. Diyeceğiz ki ne kadar sular altında bıraksanız da yok ettirmeyeceğiz ve unutturmayacağız” diye konuştu.
Lezgin Akdeniz/Diyarbakır-MA
