Bundan 27 yıl önce Diyarbakır’da JİTEM tarafından sokak ortasında katledilen Özgür Gündem yazarı Kürt aydını Musa Anter, geride unutulmaz bir miras bıraktı. Özellikle Kürt basını ve dilinin gelişimi için canı pahasına çalışan Apê Musa, üç kentte düzenlenecek törenlerde anılacak
Kürt aydını, Özgür Gündem yazarı Musa Anter, 20 Eylül 1992 tarihinde bir festivale katılmak için gittiği Diyarbakır’da JİTEM elemanları tarafından Seyrantepe semtinde katledildi. Cinayetin üzerinden 27 yıl geçti, ancak bugüne kadar failler tek tek, isim isim bilinmesine rağmen yakalanmadı. Hayatı cezaevi ve sürgünlerle geçen Musa Anter, 1920 yılında Mardin’in Nusaybin ilçesine bağlı Ziwinge (Eskimağara) köyünde dünyaya geldi. 1944 yılında Ayşe Hale ile evlenen Ape Musa, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ndeki eğitimi yarım bıraktı.
Üniversiteden ayrıldıktan sonra Şark Postası ve Dicle Kaynağı’nda yazmaya başlayan Anter, İleri Yurt gazetesindeki Kürtçe şiiri “Qimil/Kımıl” sebebiyle 1959 yılında tutuklandı, idamla yargılandı. 1960 darbesinden sonra serbest kalan Anter, cezaevinden çıktıktan sonra Deng, Barış Dünyası ve Yön dergilerinde yazdı. Ape Musa, çeşitli tariflerde Dicle-Fırat, Azadiya Welat, Yeni Ülke, Özgür Gündem, Rewşen ve Tewlo’da yazdı. Bununla birlikte yedi kitap ve bir de Kürtçe-Türkçe Sözlük yayımladı.
11 yılı hapiste geçti
Daha sonra Türkiye İşçi Partisi’nde (TİP) aktif siyasete atılan Anter, 1965 seçimlerinde Mardin’den aday oldu. Ancak son anda gerçekleşen aday değişikliği yüzünden bağımsız olarak seçimlere giren Anter, 12 Mart 1971’de tekrar tutuklandı ve Seyrantepe Askeri Cezaevi’nde 3 yıl kaldı. 12 Eylül 1980’de ise “Kürtçülük” propagandası yapmaktan tutuklanıp Nusaybin Cezaevine konulan ve 1 yıl sonra tahliye edilen Anter’in, toplamda 11 yılı cezaevinde geçti.
JİTEM tetikçisi anlattı
Kürt bilgesi Anter, 20 Eylül 1992 yılında bir kültür sanat festivaline katılmak için geldiği Diyarbakır’da JİTEM elemanları tarafından Seyrantepe Semtinde katledildi. Cinayetle ilgili başlatılan soruşturma ve kovuşturmada bugüne kadar bir gelişme sağlanamazken, JİTEM tetikçisi Abdulkadir Aygan 2004 yılında Apê Musa cinayetine ilişkin itiraflarda bulundu. Apê Musa cinayetini JİTEM’in planladığını itiraf eden Aygan, JİTEM kurucusu Binbaşı Ahmet Cem Ersever, Yeşil kod adlı Mahmut Yıldırım, JİTEM elemanları Mustafa Deniz, Savaş Gevrekçi, Ali Ozansoy, itirafçı Cemil Işık (Hogir) ve Hamit Yıldırım’ın cinayetten sorumlu olduğunu söyledi.
Türkiye mahkum edildi
Anter ailesi, aradan geçen yıllara rağmen sonuç alınamayan cinayetin soruşturmasını 2000’de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) taşıdı. Mahkeme ön kabulden sonra 2005’te tarafları uzlaştırmak istedi ve aileye 15 bin Euro önerdi. Aile maddi tazminat yerine ihlal kararı çıkmasını istedi ve öneriyi reddetti. AİHM 19 Aralık 2006’da Musa Anter’in yaşam hakkının ihlal edildiği ve cinayet hakkında yeterli soruşturma yürütülmediği için, ailesinin mahkemeye “etkin başvuru hakkının elinden aldığı” gerekçesiyle Türkiye’yi 28 bin 500 Euro ödemeye mahkum etti.
2013’te dava açıldı
Cinayet uzun süre “faili meçhul” kaldıktan sonra 29 Haziran 2012’de tetikçi zanlısı Hamit Yıldırım Şırnak’ta yakalandı. Yıldırım’ın 2 Temmuz 2012’de tutuklanmasıyla dava zamanaşımından kurtulmuş ve soruşturma sonucu hazırlanan 25 Haziran 2013 tarihli iddianame, 5 Temmuz 2013’te Diyarbakır 7. Ağır Ceza Mahkemesi tarafından kabul edildi.
Musa Anter davası 23 Aralık 2014 tarihinde JİTEM Ana Davası ile birleştirilerek, 16 Ocak 2015 tarihinde “güvenlik” gerekçesiyle Diyarbakır 2. Ağır Ceza Mahkemesi’nden Ankara 6. Ağır Ceza Mahkemesi’ne taşındı. Ankara 6. Ağır Ceza Mahkemesi, birleştirme kararına itiraz etti, ancak itirazı değerlendiren Yargıtay 5. Ceza Dairesi’nin 29 Ocak 2016 tarihli kararıyla iki davanın birleşmesi kesinleşti. Birleştirilen iki dava Ankara 6. Ağır Ceza Mahkemesi’nde görülmeye devam ediyor.
Duruşma 14 Kasım’da
Musa Anter cinayeti ile ilgili tanık ifadelerine ve delillere rağmen davada tek tutuklu sanık olan Hamit Yıldırım serbest bırakıldı. Cinayette adı geçenlerden Cem Ersever ve Mustafa Deniz öldürülürken, Abdulkadir Aygan İsveç’te yaşıyor, Yeşil’in akıbeti ise bilinmiyor. 11 Temmuz 2018 günü görülen Anter cinayetinin son duruşmasında Yeşil’in yaşadığını belirten Genelkurmay Başkanlığı İstihbarat Daire Eski Başkanı İsmail Hakkı Pekin’in dinlenmesine karar verilerek duruşma 14 Kasım’a ertelendi. Cinayet davası bu şekilde cezasızlıkla devam ederse zaman aşımına uğrayacak.
‘Kalemi yerde kalmadı’
Kürt PEN Eşbaşkanı Sami Tan, Musa Anter’in ölüm yıldönümü vesilesiyle konuştu. 27 yıl önce Musa Anter’in katledilmesinden sonra Welat Gazetesi’nde çalışmaya başladığını anlatan Tan, Anter’in ölümünden sonra gazetedeki köşesinin sürekli Kürt yazarlar tarafından doldurulduğunu belirterek, yine Apê Musa’nın kurduğu İstanbul Kürt Enstitüsü’nün kapatıldığı güne kadar emeğinin sürdürüldüğünü ifade etti. Tan, “Apê Musa’nın kalemi yerde kalmadı” diyerek mirasının devam ettiğini söyledi.
Karanlık güçlerin Apê Musa’yı katlederek verdiği mücadelenin önünü geçeceklerini sandıklarını dile getiren Tan, “Apê Musa, Gazeteci Hüseyin Deniz yine karanlık güçler tarafından öldürüldüğünde ‘Senin kalemini ben kaldırıyorum ve yazmaya devam ediyorum’ demişti. Bu sözü çok önemliydi. Ardından Apê Musa katledildiğinde onun izinde çalışmaları sürdüren generalleri ve öğrencileri kalemini yerde bırakmadılar. O çalışmalar o kalemle bugünlere dek sürüyor. Tabi hem Kürt basını alanında hem de Kürt dili ve entelektüeli alanından bu sürdü. O çalışmalar dirileşti ve milyonlara ulaşmıştır” ifadesinde bulundu.
Apê Musa’nın “Biz eksiden sıfır noktasına bu çalışmaları getirene kadar neler çektiğimizi bir bilseniz” şeklindeki sözünü hatırlatan Tan, “Kürt medyası ve Kürt dili için ağır koşullarda başlatılan o çalışmalar çok güçlü oldu ve temeli sağlam atıldı. Haftalık bir Kürtçe yayın yapan gazete ile başlatıldı, ancak bugün onlarca özgür Kürt medyasının kurum ve kuruluşları var. Bu kurumlar tüm Kürdistan ve Avrupa’ya yayıldı. Bu çalışmalar sayesinde Kürt statüsünün ve bilinçlendirmesine vesile olmuştur” diye konuştu.
‘Herkes yazısını beklerdi’
Anter’in öldürüldüğü karanlık sürece de değinen Tan, “Çok sıcak bir savaş dönemi vardı. Katliam ve savaş kararlarına karşı çok büyük serhildanlar da vardı. Yani eğer bugünlerde milyonlar Newroz alanlarında toplanıyorsa kendiliğinden olan bir şey değildir. O günlerde tohumu atılan ruhun verdiği güçle milyonlarız” dedi. Basın alanında öldürülen gazetecilere, yakılan gazete bürolarına rağmen özgür Kürt basınının geri adım atmadığını söyleyen Tan, Anter’in ve katledilen diğer gazetecilerin kaleminin yerde bırakılmadığını belirtti.
Anter’in çok yönlü bir aydın olduğunu söyleyen Tan, şunları söyledi: “Sadece mücadele çalışmasıyla değil aynı zamanda çok espritüel bir şahsiyeti vardı. Günümüzde bile bazı esprileri toplumda kullanılıyor. Yazıları çok önemliydi. Her bir yazısında bir ders alacak kadar önemli vurgulamalar vardı. Toplum keyifle Apê Musa’yı okurdu. Özellikle gençler onun gazetede çıkan yazısını beklerdi. Çok sıcak ilişkiler kurardı insanlarla. Aynı zamanda o bir hukukçuydu da diyebiliriz. Çünkü Kürtlere uygulanan tüm hukuksuzluğa dikkat çekmiş. Çok net ve kararlı duruşuyla hepimize örnek olmuştur.”
‘O ses her gün büyüyor’
Özgür Gazeteciler İnisiyatifi (ÖGİ) Sözcüsü Hakkı Boltan da Anter’in çalışma yürüttüğü dönemin karanlık bir dönem olduğunu, ancak cesurca sözlerini esirgemeyen Apê Musa’nın ve yoldaşlarının özgür basının sesi olduklarını belirtti. Anter’in “Êdî bes e” sesinin hala yankılandığını dile getiren Boltan, “O ses her gün büyüdü. Bizim özgür basın geleneğinde tutum belirleyen arkadaşlar her gün sokakta katledilmelerine rağmen bu ses hiç gerilemedi. Her gün yükseldi, gürleşerek yayıldı. Bunun başlıca temsilcisi Apê Musa’ydı. Tabi korktular. Her gün büyüyen bu sese karşı katlederek sesini bastıracaklarını düşündüler. Ama Apê Musa’yı katlettikten sonra bu ses daha da büyüdü. Apê Musa daha da büyüdü. Ape Musa büyüdükçe, onu katledenler ise küçüldü” dedi.
Üç kentte anılacak
Musa Anter katledilişinin 27. yılında Diyarbakır, Mardin ve İstanbul’daki etkinliklerde anılacak. Özgür Gazetecileri İnisiyatifi (ÖGİ) tarafından düzenlenecek anmanın ilki Anter’in katledildiği Diyarbakır Seyrantepe’deki 442. Sokak’ta gerçekleştirilecek. Bugün saat 11.00’da yapılacak anmaya, Anter’in ailesi, milletvekilleri, gazetecilerin katılması bekleniyor. Buradaki törenin ardından Anter’in Nusaybin’in Akarsu (Sitîlîlê) Mahallesi’ndeki mezarı başında anma yapılacak.
Yarın ise İstanbul’da Musa Anter ve Özgür Basın Şehitleri Gazetecilik Ödülleri dağıtım töreni yapılacak.
Gazetemizin verdiği ödüllerde bu yıl Türkçe haberde Mezopotamya Ajansı’ndan (MA) Ahmet Kanbal ile BirGün’den Hüseyin Şimşek, Jüri Özel Ödülü’ne Euronews’ten Rabia Çetin, Kürtçe haberde MA Muhabiri Gökhan Altay, fotoğrafta EPA foto muhabiri Sedat Suna ile Jinnews muhabiri Rojda Aydın, karikatürde Aşkın Ayrancıoğlu, Gurbetelli Ersöz Kadın Haberciliği’nde Jüri Özel ödülünde tutuklu gazeteciler adına Kibriye Evren layık görüldü. Tutuklu gazeteci Hüseyin Aykol, şair Hicri İzgören ve Avukat Özcan Kılıç’a ise Onur Ödülü verilecek. Tören Şişli Belediyesi Cemil Candaş Kent Kültür Merkezi’nde saat 18.00’da başlayacak.
Arjin Dilek Öncel/Diyarbakır-MA
