Can Atalay’ın vekilliğinin hukuksuz biçimde düşürülmesi, 1994’te DEP’li vekillerle başlayan dokunulmazlıkların kaldırılması sürecini hatırlattı. Kürt siyasetçiler hep hedefte oldu
Anayasa Mahkemesi’nin iki kez verdiği hak ihlali kararına rağmen, Yargıtay 13. Hukuk Dairesi’nin Türkiye İşçi Partisi (TİP) Hatay milletvekili Can Atalay hakkında verdiği karar Meclis’te okundu ve Atalay’ın milletvekilliği düşürüldü. Ancak, Can Atalay 1980 darbesi sonrası yapılan seçimlerde milletvekilliği düşürülen ilk isim değil. Günümüze kadar büyük bölümü Kürt siyasetçilerden oluşan pek çok vekillik düşürüldü.
Mecliste bir ilk: HEP
Artı Gerçek’te yer alan derlemede süreç şöyle hatırlatıldı; Kürt siyasi hareketi, Halkın Emek Partisi (HEP) 20 Ekim 1991’de yapılan genel seçimlerde Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP) ile yapılan ittifakla, 18 vekille Meclis’e girdi. Meclis’teki yemin töreninde, Leyla Zana sözlerini Kürtçe tamamladı: Ez vê sondê li ser navê gelê kurd û tirk dixwîm. (Kürtçe: Bu yemini Türk ve Kürt halkı adına ediyorum.) 3 Temmuz 1992’de HEP’e kapatma davası açıldı. Kapatılma ihtimali nedeniyle HEP’li milletvekilleri, yeni kurulan Demokrasi Partisi’ne (DEP) geçtiler. 2 Aralık 1993 tarihinde DEP’e de kapatma davası açıldı. Kapatma davası sürerken, 2 Mart 1994’te Devlet Güvenlik Mahkemeler (DGM) savcısı Nusret Demiral’ın hazırladığı milletvekillerinin dokunulmazlıklarının kaldırılmasına ilişkin fezlekeler, Meclis Genel Kurulu’nda görüşüldü.
DEP Şırnak Milletvekili Orhan Doğan, Mûş Milletvekili Sırrı Sakık, Şirnex Bağımsız Milletvekili Mahmut Alınak, DEP Amed Milletvekili Hatip Dicle, Leyla Zana ve Mêrdîn Milletvekili Ahmet Türk’ün dokunulmazlıklarının kaldırılması oylandı. Sonrasında yaşananların görüntüleri ise tarihe geçti. Dokunulmazlıkları kaldırılan Orhan Doğan ve Hatip Dicle, Genel Kurul’dan Meclis bahçesine çıkar çıkmaz polis tarafından gözaltına alındı. Bir gün sonra da DEP Şirnex Milletvekili Selim Sadak’ın da dokunulmazlığı kaldırıldı.
Türkiye AİHM’de mahkum oldu
Leyla Zana, Ahmet Türk, Sırrı Sakık, Sedat Yurttaş, Selim Sadak, Mahmut Alınak, Hatip Dicle, Orhan Doğan 16 Mart’ta tutuklanarak Ankara Merkez Cezaevi’ne gönderildi. Türkiye bu dava nedeniyle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde mahkum oldu.
Refah ve Fazilet Partileri kapatıldı
Necmettin Erbakan’ın liderlik ettiği Milli Görüş hareketinin Meclis’e giren iki temsilcisi de laiklik karşıtı eylemler nedeniyle kapatıldı. 28 Şubat 1997’de yayınlanan MGK bildirisi sonrasında, Refah Partisi Genel Başkan Necmettin Erbakan başbakanlıktan istifa etti, ancak bu partisi hakkında kapatılma davası açılmasını engellemedi. 21 Mayıs’ta Yargıtay Başsavcısı Vural Savaş ‘laiklik ilkesine aykırı eylemlerin odağı hâline gelmesi’ gerekçesiyle RP’nin kapatılması için dava açtı. Anayasa Mahkemesi, 16 Ocak 1998’de Refah Partisinin kapatılmasına ve aralarında Erbakan’ın da olduğu 6 kişiye 5 yıl süreyle siyaset yasağı getirilmesine karar verdi. Erbakan’ın yanı sıra Kocaeli Milletvekili Şevket Kazan, Ankara Milletvekili Ahmet Tekdal, Rize Milletvekili Şevki Yılmaz, Ankara Milletvekili Hasan Hüseyin Ceylan ve Urfa Milletvekili İbrahim Halil Çelik’in milletvekillikleri, gerekçeli kararın Resmî Gazete’de yayımlandığı 22 Şubat 1998 tarihinde sona erdi.
Benzer bir durum Fazilet Partisi için de yaşandı. 2 Mayıs 1999’da, Fazilet Partisi İstanbul milletvekili Merve Kavakçı’nın Meclis’teki yemin töreni sırasında genel kurula başörtüsüyle girmesi tartışmalar neden oldu. Vural Savaş, 7 Mayıs 1999’da Fazilet Partisi’nin kapatılması yönünde de dava açtı. Kapatma kararı 22 Haziran 2001’de verilerek Nazlı Ilıcak, Merve Kavakçı, Bekir Sobacı, Ramazan Yenidede ve Mehmet Sılay’a beş yıl süreyle siyasi yasak getirildi.
İlk eşbaşkanların vekillikleri düşürüldü
Türkiye’de ilk kez eş başkanlık sistemini hayata geçiren Demokratik Toplum Partisi (DTP) hakkında kuruluşundan iki sene sonra, 16 Kasım 2007’de kapatma davası açıldı. Nisan 2009’daki KCK Operasyonlarında DTP’nin binin üzerinde üyesi tutuklandı ve parti 11 Aralık 2009’da kapatıldı. Partinin kapatılmasıyla birlikte, aynı zamanda kurucu Eş Genel Başkanları olan Amed milletvekili Aysel Tuğluk ve Mêrdîn milletvekili Ahmet Türk’ün de vekillikleri düşürüldü. Aysel Tuğluk ve Ahmet Türk aynı zamanda haklarında beş yıl siyaset yasağı getirilen 37 DTP yöneticisi arasında yer aldı.
HDP’ye baskı yoğunlaştı
2014’te başlayan ‘Çözüm Süreci’, 2015’te Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın Mart 2015’te yaptığı, ‘Dolmabahçe Mutabakatını’ tanımadığına yönelik sözleri ile bitti. Ardından, gelen dönemde Kürt siyaseti başta olmak üzere, yoğun baskı dönemine girildi. 7 Haziran 2015’te yapılan seçimlerde AKP tek başına iktidarı kaybetti. Siyasi kriz eşliğinde aynı yılın 1 Kasım’ında yapılan erken seçimlerle oluşan 26. Dönem Meclisi’nin görev süresine HDP’ye yönelik baskılar damga vurdu.
Bu dönemde vekilliği düşürülenler arasında partinin Eş Genel Başkanı Figen Yüksekdağ da vardı. Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı’nın yürüttüğü soruşturma kapsamında, daha önce çağrılmasına rağmen ifadeye gitmediği gerekçesiyle 4 Kasım 2016’da Ankara’daki evinde gözaltına alınan ve Diyarbakır’a gönderilen Yüksekdağ, burada çıkarıldığı 2. Sulh Ceza Hakimliği’nce aynı gün tutuklandı ve Kocaeli F Tipi Cezaevi’ne götürüldü. Hakkındaki kesinleşmiş hapis cezası gerekçesiyle 21 Şubat 2017 tarihinde milletvekilliği düşürüldü.
26’ıncı Dönemde ‘kesinleşmiş hapis cezası’ pek çok HDP’li ismin milletvekilliğinin düşürülmesine gerekçe oldu. HDP Kadın Meclisi sözcüsü ve Sêrt (Siirt) Milletvekili Besime Konca’nın milletvekilliği iki buçuk yıllık kesinleşmiş cezası nedeniyle 3 Ekim 2017’de düşürüldü.
‘Cumhurbaşkanına hakaret’ ve Rojava paylaşımları
Mûş Milletvekili Ahmet Yıldırım ve Riha Milletvekili İbrahim Ayhan’ın vekilliklerinin düşürülme tarihi 27 Şubat 2018. Yıldırım hakkında ‘Cumhurbaşkanına hakaret suçlamasından, Ayhan’a da Rojava’da ölen Aziz Güler’in fotoğrafını paylaşması nedeniyle dava açılmıştı.
Roboski Katliamı’nda 11 akrabasını ve kardeşi Serhat Encu’yu kaybettikten sonra HDP’den politikaya giren Şirnex Milletvekili Ferhat Encu’nun vekilliği de 6 Şubat 2018’de hakkında ‘kesinleşmiş hapis cezası’ gerekçesiyle düşürüldü.
4 Kasım 2016 günü gözaltına alınan Selma Irmak, Colemêrg (Hakkari) adliyesinde savcılıktaki işlemlerinin tamamlanmasından sonra sevk edildiği sulh ceza hakimliğince tutuklandı. Diyarbakır 5’inci Ağır Ceza Mahkemesi’nce görülen davada 10 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Meclis Genel Kurulu’nda cezaya ilişkin tezkere okunduktan sonra 19 Nisan 2018’de Selma Irmak’ın milletvekilliği düşürüldü. Daha önce hakkında 1 yıl 5 ay hapis cezası onanan Riha (Urfa) Milletvekili Osman Baydemir’in vekilliği de aynı gün düşürüldü.
11 Aralık 2018’de de Amed Milletvekili Nursel Aydoğan’ın kesin hüküm giydiğine dair kesinleşen mahkeme kararı hakkında tezkeresi okundu ve vekilliği düşürüldü.
Devamsızlık gerekçesi
26’ıncı Meclis Dönemi ‘devamsızlık’ nedeniyle vekilliğin düşürülmesine de sahne oldu. 27 Temmuz 2017’de HDP Wan Milletvekili Tuğba Hezer Öztürk ile HDP Şirnex Milletvekili Faysal Sarıyıldız’ın milletvekillikleri, ‘devamsızlık’ nedeniyle Meclis Genel Kurulu’nda yapılan oylama sonucunda düşürüldü. Öztürk ve Sarıyıldız hakkında Kasım ayında yürütülen soruşturma kapsamında ifade vermeye gitmedikleri için gözaltı ve yakalama kararı bulunuyordu. Haziran ayında, Öztürk ve Sarıyıldız’ın üç ay içinde Türkiye’ye dönmeleri çağrısı yapılmış, aksi halde vatandaşlıktan çıkarılacakları duyurulmuştu.
11 Ocak 2018’de de HDP Agirî (Ağrı) Milletvekili Leyla Zana’nın milletvekilliği devamsızlıktan düşürüldü. 17 Kasım 2015’de başlayıp 16 Mayıs 2018’de sona eren Meclis 26. Döneminde vekilliği düşürülen HDP’lilerin sayısı 11 oldu.
Önce vekillikler düşürüldü sonra iade edildi
Bir sonraki döneme de vekilliklerin düşürülmesi damga vurdu. MİT TIR’ları Davası’nda hakkında 25 yıl hapis cezası verilen CHP İstanbul Milletvekili Enis Berberoğlu’nun onanan cezası 4 Haziran 2020’de Genel Kurul’da okundu ve vekilliği düşürüldü. Ancak Anayasa Mahkemesi, 17 Eylül 2020 tarihinde aldığı kararla, Enis Berberoğlu’nun ‘seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı’ ile ‘kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının ihlal’ edildiğine hükmetti. Yerel mahkeme bu karara uymasa da AYM, bireysel başvuru sonucu verilen kararın uygulanmaması sebebiyle yeniden ihlal kararı verdi. İstanbul 14. Ağır Ceza Mahkemesi’nin karara uyması ve 11 Şubat 2021 tarihinde bu kararın mecliste okunmasıyla tekrardan milletvekili oldu.
Benzer bir durum HDP Kocaeli Milletvekili Faruk Gergerlioğlu’nun durumunda da yaşandı. 17 Mart 2021 tarihinde Meclis Genel Kurulu’nda, onanan hapis cezasına ilişkin sunulan Cumhurbaşkanlığı tezkeresinin okunmasıyla milletvekilliği düşürüldü. Anayasa Mahkemesi, 1 Temmuz 2021’de aldığı kararla Ömer Faruk Gergerlioğlu’nun seçilme ve siyaset yapma hakkının ihlal edildiğine hükmetti. Gergerlioğlu, 16 Temmuz 2021 tarihinde yeniden milletvekili oldu.
Leyla Güven cezaevinde
Faruk Gergerlioğlu ve Enis Berberoğlu, hak ihlali kararıyla yeniden milletvekili olsa da üç HDP’li isim için bu durum söz konusu olmadı. Eylül 2019’da, KCK davasından aldığı altı yıl üç aydan fazla hapis cezası Yargıtay tarafından onan Colemêrg Milletvekili Leyla Güven ve aynı davada altı yıl hapis cezasına çarptırılan HDP Amed Milletvekili Musa Farisoğulları’nın vekillikleri, Enis Berberoğlu ile birlikte 11 Şubat 2021’de düşürüldü. Güven ve Farisoğulları, milletvekillikleri düşürüldükten sonra cezaevine gönderildi. Farisoğulları, Mart 2022’de serbest bırakıldı. Leyla Güven halen cezaevinde tutuluyor.
Hedef gösterildi, ‘devamsızlık’ gerekçe yapıldı
HDP Amed Milletvekili Semra Güzel’in milletvekilliği, 22 Aralık 2022’de Meclis’te yapılan oylama sonucu, ‘devamsızlık’ gerekçesiyle, 330 oyla düşürüldü. Semra Güzel, iktidar yanlısı basın tarafından 2014 yılında PKK’li Volkan Bora ile çekildiği fotoğraflar servis edilerek, linç operasyonu başlatılmıştı. 8 Ocak’ta servis edilen fotoğraflar ardından Güzel hakkında 10 Ocak itibariyle hızla hazırlanan fezleke Adalet Bakanlığı’ndan Cumhurbaşkanlığı’na gönderilmişti.
HABER MERKEZİ
