90’lardan bu yana Wan sokaklarını Newroz alanına dönüştüren yurttaşlar 2024 Newroz ateşini yarın yakacak. Dünden bugüne Wan Newrozları hep direnişin merkezlerinden oldu
Newroz Bayramı kutlamalarının en görkemli geçtiği merkezlerden biri olan Wan’da hazırlıklar neredeyse tamamlandı. Newroz, 17 Mart Pazar günü saat 10.00’da Wan Kalesi eteklerinde kutlanacak. Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM Parti) Eş Genel Başkanı Tülay Hatimoğulları ve Demokratik Bölgeler Partisi (DBP) Eş Genel Başkanı Keskin Bayındır, kutlamalarda birer konuşma yapacak. Yine Faraz Sine, Suavi, Koma Aryen ve Helîmê Omerî de kutlamalarda sahne alacak.
Wan Newrozu, geçmiş yıllardaki görkemiyle her dönem kutlamalara damga vurdu. Her yıl yoğun kar ve sağanak yağışa rağmen yüz binler Newroz alanına aktı. Yapılan kutlamalarda halk taleplerini haykırdı.
1991 Newroz’u: Newroz sokakta kutlanır
1991 Newroz’u bir dönüm noktası oldu. Halkın Emek Partisi’nin (HEP) Newroz’u kent merkezinde kiralanan bir restorantta mum yakarak kutlamak istemesi halkta tepkiye neden oldu. HEP yönetimi bunun üzerine kararını değiştirdi. Halkın tepkisi sonrası Newroz’un sokaklarda kutlanmasına karar verildi. 20 Mart’ı 21 Mart’a bağlayan gece OHAL Bölge Valiliği ve Van Valiliği’nin yasaklama kararına rağmen kentin tüm bölgelerinde ateşler yakıldı. Mahallelerde saldırılar başlatıldığı sırada Wan Kalesi’nin en yüksek noktasında bir ateş yakıldı. Kentin her yerinde görülen bu ateş mahallelerdeki coşkuyu arttırdı. Newroz günü ise kentin tüm noktalarında Newroz ateşi yakıldı.
1992 Newroz’u: Korku ve devlet baskına en net cevabın verildiği Newroz
1992 yılı kutlamalarına, Cizîr ve Nisêbîn’deki Newroz kutlamalarında yaşanan katliamlar damgasını vurdu. 21 Mart’ta kentin tüm noktalarından binlerce kişi, HEP binasına gelerek kutlamaları sokaklarda yapacaklarını aktardı. Kitlenin ara sokaklarda toplanması üzerine polis ve asker saldırısı gerçekleşti. Saldırılarda bir kişi hayatını kaybederken, yüzlerce kişi yaralandı. O gün, Wan’da en fazla gözaltı ve tutuklanmanın yaşandığı gün olarak tarihe geçti. Söz konusu tarihte 700 kişi gözaltına alındı, 300 kişi ise tutuklandı. Bunca gözaltı ve tutuklamaya rağmen Newroz’u kutlamaktan vazgeçmeyen Wanlılar, Newroz ateşini tüm mahallelere yaydı. 92 Newroz’u aynı zamanda korku ve devlet baskına en net cevabın verildiği Newroz olarak tarihe geçti.
1993-97 Newrozları: Newroz ateşi sönmeyecek
1993 yılı Newrozu’nda kentin tümünde kutlama kararı alındı. Tüm mahallelerde ve Erek Dağı çevresinde kentin her yerinden görülecek şekilde ateşler yakılarak, Newroz kutlandı. 1994 yılında ise Kurdistan’da yıl boyunca yaşanan katliamlar ve Newroz öncesi tehditler nedeniyle ‘herkes evinde kutlasın’ kararı alındı. Bu karar üzerine Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı mahallelerdeki her evin önünde Newroz ateşi yakıldı. Yine köylerde de damların üzerinde ve dağlarda ateşler yakılarak kutlamalar yapıldı. Bu kutlama yöntemi 1997 yılına kadar devam etti.
1998 Newroz’u: Kentin tüm sokakları Newroz alanı
1998’de kutlamalar tekrar sokağa taşındı. Halkın Demokrasi Partisi (HADEP), Newroz için Van Valiliği’ne başvuru yaptı. Valilik, Tertip Komitesi üyelerine Newroz’u ‘birlikte kutlama’ önerisi yaparken, partililer bu talebi ret etti. Bu teklifin kabul edilmemesinin ardından valilik kutlamaya izin verilmeyeceğini açıkladı. Bunun üzerine Newroz sabahı halk HADEP binasının önüne akın etti. Sokakta ateş yakan kalabalığa polis saldırdı. Newroz ateşi kentin neredeyse tüm sokaklarını sardı. Sabaha kadar süren kutlamalara dönük saldırılarda yüzlerce kişi yaralandı.
1999 Newroz’u: Direnişin yükseldiği Newroz
1999 Newroz’u, PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın uluslararası bir komplo ile Türkiye’ye teslim edilmesi nedeniyle kutlanmadı ve protestoya dönüştü. Protestolar, aylarca devam etti. Newroz’dan bir gün önce tertip komitesi açıklama yaparak, kutlamayı halkın inisiyatifine bıraktı. Newroz sabahı yüzlerce kişi HADEP binasına giden tüm sokak ve caddeleri tutarak protesto eylemlerine başladı. PKK Lideri Öcalan’a yönelik uluslararası komplonun kınandığı Newroz’da yine yüzlerce kişi müdahale sonucu yaralandı, çok sayıda kişi gözaltına alındı.
2000 Newroz’u: Seferberlik Newroz’u
Wan’ın ‘izinli’ olarak kutlanan ilk Newroz’u, 2000 yılındaki kutlamalar oldu. HADEP öncülüğünde yapılan izin başvurusu valilik tarafından kabul edildi. Ancak valilik, kutlamaya 3 gün kala iznin iptal edildiğini ve Newroz kutlamasına izin verilmeyeceğini açıkladı. Valilik, iznin iptal edilmesine ise, “Newroz’un Türklerin örf adaletlerine uymamasını” gerekçe gösterdi. Halkın ve HADEP yöneticilerinin, her şeye rağmen Newroz’u kutlayacaklarını açıklamasının ardından kutlamaya 15 saat kala Vali, Garnizon Komutanı ve Emniyet Müdürü, partililerle görüşerek kutlamaya izin verildiğini iletti. Karar, kutlamalara 10 saat kala partililere bildirildi.
Kutlamanın yapılacağı alana sahne için bir kamyon kasası, müzik için bir müzisyen ayarlandı. Halkın ne izinden ne de yer konusunda haberinin olmadığını bilen Tertip Komitesi, gece geç saatlerde MED TV üzerinden duyuru yaptı. Newroz sabahı saat 05.00 civarında alana giden komite üyeleri ve partililer, alanın yüzlerce asker ve polis tarafından abluka altını alındığına tanıklık etti. Sahne için kamyon kasası kurulduktan sonra ses sisteminin çalışması için alanda elektrik çekilecek yer olmadığı fark edildi. 500 metre mesafedeki bir evden çekilen kablolarla sahneye elektrik verildi.
2001 Newroz’u: Wan Kalesi Newroz’un merkezi
2001 Newroz’unda ilk kez bir platform kuruldu ve ilk kez bir sanatçı konser verdi. Wan Kalesi 2007 yılını kadar da Newroz’un kutlandığı bir merkeze dönüştü. 2008 Newroz’una ise valilik tarafından izin verilmedi. Demokratik Toplum Partisi’nin (DTP) öncülüğünde kutlanması planlanan Newroz, Van Valiliği’nin 21 Mart tarihi dışında kutlamaya izin verilmeyeceği kararıyla başladı. Bu karara uymayacaklarını belirten DTP yönetimi, sonraki günlerde yapılan görüşmelerden de bir sonuç çıkmayınca Newroz’u 22 Mart’ta kent merkezinin en işlek noktası olan Cumhuriyet Caddesi’nde kutlayacaklarını duyurdu. Van Valisi’nin açıklamalarıyla gerginlik artarken, dönemin Van Emniyet Müdürü Salih Kesmez ise, kutlamadan bir gün önce, “Toplumsal olaylar için yeni silahlarımız var. Yarın bu silahlarımızı göreceksiniz” şeklinde açıklama yapması halkı öfkelendirdi.
22 Mart sabahı, kentin neredeyse tüm mahallelerinden kadın, genç, yaşlı binlerce kişi Newroz’un kutlanacağı caddeye doğru yola çıktı. İlerleyen saatlerde toplanan kitlenin sayısı on binleri aşınca valilik ve emniyet yetkilileri, DTP’lilerle tekrar görüşerek, kitlenin dağıtılmasını istedi. Ancak valilik binasında görüşmeler devam ettiği esnada polis, DTP önünde toplanan kitleye müdahale etti. Bunun üzerine görüşmeye son verilip, parti binası önüne gelen DTP’lilerin verdiği “Wan’ın her sokağı artık Newroz alanıdır” mesajıyla, ateşler yakılıp, halaylar çekilmeye başlandı. Bunun üzerine kitleye yönelik ikinci saldırı gerçekleşti.
Bu saldırı sırasında Newroz için rengarenk kıyafetlerini giyinmiş onlarca kadın, polisler tarafından üst üste yığılarak cop ve kalaslarla darp edildi. Kadınlara yapılan bu işkence, kenti adeta ayağa kaldırdı. Olayın duyulması üzerine kentin neredeyse tüm mahalle ve sokaklarında ateşlerler yakıldı. Daha sonra DTP binası önünde toplanan kitleye dönük devam eden saldırılar sonucu başlayan çatışmalarda Zeki Erinç adlı bir yurttaş yaşamını yitirdi, 130 kişi ise yaralandı. Yaralananlardan Ramazan Dağ da bir hafta sonra tedavi gördüğü hastanede yaşamını yitirdi. 22 ve 23 Mart tarihlerinde devam eden protesto eylemleri, 24 Mart’ta Zeki Erinç’in cenaze töreni ile üst düzeye ulaştı. Hastane morgundan cenazesi alınan Erinç, 50 bin kişinin katıldığı törenle toprağa verilirken, cenazenin ardından on binlerce kişi tekrar kent merkezine doğru yürüyüşe geçti. Polisin yürüyüşe saldırısı nedeniyle çok sayıda kişi yaralandı.
Newrozlar halkın irade beyanı
2000’li yılların ardından da yasak ve engellemeler hiç son bulmadı. Ancak kentteki Newroz kutlamaları her geçen yıl kitleselleşti ve yüzbinlere ulaştı. Her yıl, halkın iradesin beyan ettiği alanlar olarak tarihi geçen Newrozlarda ortaya çıkan mesajlar da tarihi bir anlama kavuştu. Neredeyse her yıl kar ve sağanak yağışın yaşandığı Wan Newrozu’nda bu yıl hava durumunun bulutlu ve sıcak olacağı tahmin ediliyor.
Haber: Adnan Bilen\MA
