Cizre’nin 6 bin yıllık geçmişe sahip kent surları, bakımsızlığı ile dikkat çekiyor. Harabeyi andıran ve çöpten geçilmeyen sur dipleri madde bağımlılarınin mekanı haline geldi
Şırnak’ın Cizre ilçesinde birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan ve 6 bin yıllık bir tarihe sahip kent surları yok olmakla yüz yüze. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından birinci dereceden SİT alanı olarak belirlenen surların büyük bölümü yıllar içerisinde yıkıldı. Kalan bölümü ise, 160 yılı aşkın bir süre askeriye tarafından kullanılması ve askeri ihtiyaçlara uygun olarak düzenlenmesinden kaynaklı büyük zarar gördü. Dönemin Barış ve Demokrasi Partili (DBP) Cizre Belediyesi ile bazı sivil toplum örgütlerinin girişimiyle 12 Şubat 2010 tarihinde askeriyenin elinden çıkarılan surların geriye kalan bölümü ise şu an adeta dökülüyor.
Arkeolojik çalışma kapatıldı
Özellikle, yüzyıllar boyunca ayakta kalmayı başaran ve Bırca Belek olarak bilinen kısımda söz konusu durum tehlikeli bir boyuta ulaştı. Bırca Belek’in duvarlarının bir bölümü herhangi bir önlem alınmadığından kaynaklı son yıllarda döküldü. Söz konusu dökülmeden kaynaklı delik delik olan duvarların bir bölümü ise, bir süre önce “arkeolojik çalışma” ve “restorasyon” adı altında yapılan faaliyetlerde çıkan hafriyatla kapatıldı. Bakımsızlıktan dolayı biriken çöplerden geçilmiyor.
Madde bağımlılılarının mekanı oldu
Yine, Bırca Belek tarafı son yıllarda kentte uyuşturucu kullananların mekanı haline geldi. Özellikle ışıklandırmanın bulunmadığı alanda akşam saatlerinde adeta uyuşturucu pazarına dönüşüyor.
Surların tarihi
Kentin ortasında geçen Dicle Nehri’nin kenarındaki kaleden başlayıp, Asri Mezarlığa kadar uzanan yaklaşık 3 kilometre uzunluğundaki surların Guti’ler tarafından inşa edildiği düşünülüyor. Surlar, Med, Pers, Roma, Sasani, Abbasi ve Mervani gibi birçok medeniyete ev sahipliği yaptı. İlk olarak M.S. 298 yılında Mezopotamya’ya sefer düzenleyen Romalı tarihçileri tarafından “Bezabde (Cizre’nin İslamiyet’ten önceki adı) surları Zabdikenanın önemli merkezi” olarak kaynaklara geçen surlarda Medresa Sor (Kırmızı Medrese) dışında 8 burç bulunuyor.
Burçlardan 5 tanesi güneyde 2’si kuzeyde biri ise doğu surlarının üstünde kurulu. Surlar, görkemli süslemeler ve beyaz kireç taşlarının yanı sıra kara bazalt taşlarıyla da dikkat çekiyor. Dış cepheler yontma taş ve düzgün kesme bazalt bloklardan yapılı olan surların yüksekliği genel itibariyle 14-15 metre.
Daha önce surlarda yer alan kapıların birçoğu ise, yıllar içinde farklı devletler tarafından yıkıldı. Deşt kapısı ve Deriyê Torê bunlardan ikisi.
Askeriyeden büyük zarar gördü
Kürt halkı açısından siyasi, tarihi ve kültürel anlamda önemli bir yer tutan Mir Bedirxan yönetimindeki Botan Kürt Mirliği’nin yönetiminde bir süre kalan surlar, Osmanlı İmparatorluğu’yla yaşanan savaş sonrası kışla olarak kullanılmaya başlandı. 160 yılı aşkın bir süre sadece askeri alan olarak kalan özellikle Bırca Belek’te özellikle bu dönemde ciddi bir tahribat yaşandı. Tepkiyle karşılanan bu durum, 2010 yılına kadar sürdü.
Göstermelik çalışmalar yapıldı
1990-1997 yılları arasında Kültür Bakanlığı tarafından tarihi kent surlarının bir bölümü onarıldı. Ancak bu onarım surların kimliğinden bağımsız yapıldığı için bir takım eleştirileri beraberinde getirdi. Yine, Şırnak Valiliği, Cizre Kaymakamlığı ve Cizre Belediyesi’nin 2012 yılında hayata geçirdiği “Şehri Nuh Diriliyor” projesinin 1’inci etap çalışmalarında İç Kale’de bulunan Hamidiye Kışlası ve belediye eski binası restore edildi. Ancak 2’nici etap çalışmaları kapsamında gün yüzüne çıkarılması beklenen surlara dokunulmadı. Birçok bölümü onlarca son 50 yıldaki yapılaşmanın altında kalan surlardaki arkeolojik çalışmalar ise belli bir dönem devam etti.
KAYNAK : MA
