Hüseyin Aykol
Dünya etkisi azalsa da 2021 yılında da Covid-19 pandemisi ile uğraşmak zorunda kalırken, iklim krizini büyük orman yangınları ve sellerle boğuşarak yaşadı. ABD’de eski başkan Trump yanlıları Kongre binasını basarken, altı ülkede darbe ya da darbe girişimi yaşandı. Avrupa’ya sığınmaya çalışan göçmenlerin dramı 2021 yılında da devam etti. Taliban’ın Afganistan’da tüm ülkeyi ele geçirmesi, geçen yıldan hatırlanacak en büyük felaketlerden biri oldu. Almanya’da 16 yıllık Merkel dönemi ardından Sosyal Demokratlar iktidara geldi. İşte 2021 yılında yaşananlar:
OCAK
Kongre binası basıldı
ABD Kongresi’nin 2020 yılı Kasım ayında yapılan seçimlerin sonuçlarını tescil etmek için 6 Ocak 2021 günü toplandığı sırada Başkan Donald Trump’ın destekçileri de Washington’da büyük bir protesto düzenlemek için bir araya geldi. Trump’ın çağrısıyla toplanan kalabalık güvenliği aşarak Kongre binasına girdi. Bazı protestocular Senato genel kurul salonuna kadar ulaşırken, güvenlik güçleri Temsilciler Meclisi’ne girmeye çalışanları ateş açarak durdurdu. Olaylarda bir protestocu yaşamını yitirdi.
Yaşanan bu gelişmeler üzerine Kongre’deki onay sürecine birkaç saatliğine ara verildi. Kongre binasında güvenliğin sağlanmasının ardından oturum kaldığı yerden tekrar başladı. Kongre, Demokrat Parti adayı Joe Biden’ın seçimi kazandığını resmen tescil etti ve seçim sonuçlarını kesinleştirdi. Başkan Joe Biden ve Başkan Yardımcısı Kamala Haris görevine 20 Ocak günü resmen başladı. Böylece Biden, ABD’nin 46. başkanı olurken; Haris ilk kadın başkan yardımcısı olarak tarihe geçti.
ŞUBAT
Myanmar’da darbe
Myanmar’da 10 yıl önce iktidarı sivil bir hükümete devreden ordu, 1 Şubat 2021 sabahı yönetime el koyduğunu açıkladı. 2011’de oluşturulan demokratik yönetimle, 50 yıllık baskıcı askeri rejimlerin geride bırakıldığı umulmuştu. Myanmar Lideri Aung San Suu Kyi ve iktidar partisinden diğer üst düzey isimler düzenlenen operasyonlarla gözaltına alındı. Ordu, parlamentoda sandalyelerin yüzde 25’ini ve kritik bakanlıkların çoğunu elinde tutmasına karşın darbe yaptı ve bir yıl olağanüstü hal ilan etti. Normal şartlarda, kasım ayınca seçilen parlamento ilk kez toplanacak ve seçimin sonucu resmileşecekti. Yıl boyunca cuntaya karşı yapılan gösterilerde onlarca insan, askerler tarafından öldürüldü.
MART
Papa Francis, Irak’ta
Katoliklerin ruhani lideri ve Vatikan Devlet Başkanı Papa Francis, tarihi ziyareti için 5 Mart 2021 günü Irak’ın başkenti Bağdat’a ulaştı. Papa Francis, 4 gün süren ziyareti kapsamında resmi temaslarda bulundu. Necef’te Irak’taki Şiilerin dini merci Ayetullah Ali Es Sistani ile 6 Mart’ta görüşen Katoliklerin ruhani lideri, Êzidîlerle de bir araya geldi. 7 Mart’ta Hewlêr’de Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile görüşen Papa, Musul’u da ziyaret ettikten sonra 8 Mart’ta Vatikan’a döndü. Papa Francis, Kovid-19 salgını nedeniyle 2020’deki dış gezilerini iptal etmişti. Yaklaşık 16 ay sonra ilk dış gezisini gerçekleştiren Francis, tarihte Irak’ı ziyaret eden ilk Papa oldu.
NİSAN
CAATSA yaptırımları başladı
ABD Dışişleri Bakanlığı, Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşılık Verme Yasası (CAATSA) kapsamında Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) ve Savunma Sanayii Başkanı İsmail Demir’in de aralarında olduğu dört kurum yetkilisine “Rusya ile kurulan ilişkiler” nedeniyle uygulanacak yaptırımların 6 Nisan 2021 günü yürürlüğe girdiğini açıkladı. SSB yaptırımlarla ABD’den ihracat lisansı alamayacak, ABD’nin ve bağlantılı olduğu uluslararası finans kuruluşlarının kredilerinden faydalanamayacak. Yaptırım listesindeki kişilerin varsa ABD’deki mal varlıkları dondurulacak ve bu kişilere vize kısıtlamaları getirilecek.
Çad’da oğul yönetime el koydu
Çad’da, nisan ayında düzenlenen seçimleri, 30 yıldır ülkeyi yöneten mareşal İdris Deby İtno kolaylıkla kazandı. O günlerde, başkent Encemine istikametinde saldırıya geçen Libya’da konuşlanmış muhalif silahlı güçler, Çad ordusu tarafından durdurulup geri püskürtüldü. Ancak mareşalin cephede yaralanarak hayatını kaybetmesi üzerine; 38 yaşındaki oğlu, 4 yıldızlı general Muhammet İdris Deby başkanlığındaki Askeri Geçiş Konseyi, 23 Nisan 2021 günü 18 ay süreyle yönetime el koydu.
Esad yeniden seçildi
Suriye’de 26 Mayıs 2021 günü yapılan devlet başkanlığı seçimini 21 yıldır iktidarda olan 55 yaşındaki Beşar Esad, yeniden ezici çoğunlukla kazandı. Seçime Beşar Esad’ın yanı sıra Abdullah Salim Abdullah ve Mahmud Ahmed Marey’in katılmasına izin verilmişti. Toplam 51 kişi seçimde aday olabilmek için başvuruda bulunmuştu. ABD, Birleşmiş Milletler (BM) ve Türkiye dahil bazı ülkeler şimdiden seçimin sonucunu tanımadıklarını açıkladılar.
Mali’de askeri darbe
2020 yılında Mali’de darbe yapan askerler, 24 Mayıs 2021 günü “darbe içinde darbe”ye başvurarak geçici yönetimin sivil cumhurbaşkanı ve başbakanını görevden uzaklaştırdılar. Bu şekilde, 2022 başlarında düzenlenmesi öngörülen seçimlerin öncesinde yönetimdeki sivilleri iyice sindirdiler.
HAZİRAN
İbrahim Reisi ilk turda kazandı
İran’da 13. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin favorisi olarak gösterilen muhafazakâr aday İbrahim Reisi, 18 Haziran 2021 günü yapılan seçimlerde oyların yüzde 62’sini alarak seçimi ilk turda kazandı. Reisi’nin üç rakibi ve görevi teslim edecek Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, yaptıkları açıklamalarla Reisi’yi tebrik etti. Toplamda 59 milyon seçmen bulunan İran’da toplam 28 milyon civarında oy kullanıldığı tahmin ediliyor.
60 yaşındaki İbrahim Reisi, İran’da yargı erkinin başında bulunuyordu. İran’da cumhurbaşkanı, dini liderden sonra en yetkili ikinci kişi. Reisi’nin yönetimi altında İran’da muhafazakârlar, sosyal etkinlikler üzerinde daha fazla baskı kurma, kadınların özgürlüklerini daha çok kısıtlama ve sosyal medya ile basın üzerindeki kontrolü sıkılaştırma arayışında olacağını bildirdi.
TEMMUZ
Tunus’ta karışıklık
Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said’in 26 Temmuz 2021 günü Başbakan Hişam el-Meşişi’yi görevden alarak Meclis’in yetkilerini dondurdu. Cumhurbaşkanı Said’i darbe girişimi ile suçlayan Meclis’teki en büyük parti konumundaki siyasal İslamcı Nahda hareketi, bu krizin başlıca aktörlerinden. Nahda’nın lideri ve Meclis Başkanı Raşid el Gannuşi, müdahaleyi darbe girişimi olarak niteleyerek halka itaatsizlik çağrısı yaptı; ancak çağrısı fazla yankı bulmadı. Ancak Said’in müdahalesi, Nahda başta olmak üzere siyasal İslamcıların devleti ele geçirme çabalarına karşı bir ‘Anayasal müdahale’ olarak da görülüyor. Tunus’ta 20 Mart 2022’de yapılacak seçimlere kadar parlamentonun kapalı tutulacağı söyleniyor.
Cumhurbaşkanı öldürüldü
Haiti Cumhurbaşkanı Jovenel Moise, 7 Temmuz 2021 günü sabaha karşı saat 01’de Haiti’nin başkenti Port- au-Prince’daki evine giren silahlı kişilerce karısı Martine Moise’in gözünün önünde öldürüldü. Cumhurbaşkanının üzerinden 26 kurşun çıktı. Saldırganlar Cumhurbaşkanı’nın eşi Martine Moise’e de ateş edip vurdular ve öldü diye bırakıp kaçtılar. Ağır yaralanan Martine Moise hemen Florida’ya götürülüp tedavi altına alındı.
AĞUSTOS
Afganistan’da Taliban iktidarı
Afganistan’da Taliban güçleri 6 Ağustos 2021 günü yıllar sonra ilk kez bir vilayet merkezini ele geçirdi. Bundan sadece 9 gün sonra 15 Ağustos’ta ise başkent Kabil’i de ele geçirerek 20 yıl sonra Afganistan’da yeniden kontrolü sağladı. Yıldırım hızıyla ilerleyen Taliban savaşçıları karşısında on binlerce kişi evlerini terk etti, çoğu Kabil’e, bir kısmı da komşu ülkelere kaçtı. Kabil’de kaos yaşanırken, Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani ülkeden kaçtı. Binlerce Afgan vatandaşı da aynısını yapmaya çalıştı.
ABD ve diğer uluslararası güçlerin çekilmesiyle cesaret bulan Taliban, haziranda zaten ülkenin önemli bir bölümünü kontrol ediyordu. Fakat 6 Ağustos’tan sonra Taliban’ın ilerleyişi büyük bir ivme kazandı. 20 yıldır devam eden dış desteğe, milyarlarca dolar fona, ABD tarafından verilen kapsamlı askeri eğitim ve hava desteğine rağmen Afgan güvenlik güçleri çöktü.
EYLÜL
Sosyal Demokratlar kazandı
Almanya’da 26 Eylül 2021 günü yapılan ve 16 yıllık Angela Merkel dönemini bitiren seçim büyük çekişmeye sahne oldu. Sosyal Demokrat Parti (SPD) birinci, muhafazakâr Hristiyan Birlik Partileri (CDU-CSU) ikinci sırada yer aldı. Üçüncü sıradaki Yeşiller Partisi’ni Hür Demokrat Partisi izledi.
CDU/CSU’nun aldığı oy oranı, partinin Almanya’da federal düzeyde aldığı en düşük oy oranı. Almanya’da 2. Dünya Savaşı sonrası yapılan hiçbir seçimde CDU/CSU’nun oy oranı yüzde 30’un altına inmemişti. Seçimler sonrasında SPD, Yeşiller ve Hür Demokratlar arasında girilen uzun koalisyon pazarlıkları başarılı oldu ve Sosyal Demokrat Parti (SPD) Lideri Olaf Scholz liderliğinde kurulan hükümet güvenoyu aldı.
Gine’de darbe
Gine’de, 83 yaşındaki Cumhurbaşkanı Alpha Conde’nin, içeride ve dışarıda sergilenen güçlü itirazlara karşın, baskı yöntemleriyle, anayasada değişikliğe giderek, üçüncü dönem için seçimlere katılması, koltuğunu ilelebet bırakmayacağı mesajı vermesi, bu Batı Afrika ülkesinde 5 Eylül 2021 günü darbeye yol açtı.
Fas’ta AKP kaybetti
Fas’ta 8 Eylül 2021 günü yapılan seçimleri Ulusal Bağımsızlar Birliği (RNI) ve Asalet ve Çağdaşlık (PAM) gibi liberal kanatta yer alan partiler kazandı. Eski koalisyon hükümetinin büyük ortağı Adalet ve Kalkınma Partisi (PDJ) ise bir önceki seçimlere göre 113 sandalye kaybederek büyük yara aldı ve sadece 12 milletvekili çıkarabildi. 2016 seçimlerinde 125 milletvekili çıkaran PDJ, bu seçimlerde 8’inci parti konumuna kadar düştü. Bunda Kuzey Afrika’da Müslüman Kardeşler kuşağındaki gerilemenin yansımaları da etkili olmalı.
EKİM
Irak’ta Sadr’ın partisi kazandı
Irak’ta 10 Ekim 2021 günü yapılan erken seçimlerde en fazla oyu alan Şii din adamı Mukteda Sadr’ın partisi, parlamentodaki sandalye sayısını artırdı. Eski Başbakan Nuri el Maliki’nin partisi ise Şii partiler arasında en fazla oyu alan ikinci parti oldu. ABD’nin 2003 yılında Saddam Hüseyin’i devirdiği işgalin ardından etnik köken ve mezheplere dayalı seçim sisteminde başbakan Şiilerden seçiliyor. 2019 sonunda aylar süren ve yüzlerce kişinin ölümüne yol açan işsizlik ve yolsuzluk karşıtı protestoların ardından yapılan bu seçime katılım yüzde 41’de kaldı. Irak’ta seçimlerin kesin sonuçları 30 Kasım günü açıklandı; ancak yeni hükümet henüz kurulamadı.
Sudan’da darbe içinde darbe
2021 yılı sonbaharında, Sudan’da da “darbe içinde darbe” meydana geldi. 2019 yılında, sokağın gücüyle Ömer El-Beşir’in iktidardan indirilmesi ertesinde, sivil ve askerlerin üç yıl içinde serbest seçimler düzenlemek üzere, birlikte oluşturdukları karma yönetimin sivil bakanları 25 Ekim 2021 günü tutuklandılar. Uluslararası toplumun tepki ve baskıları neticesinde geri adım atan askerler, sivil Başbakan Abdalla Hamdok’a koltuğunu bir ay sonra iade ettiler. Ancak başbakanın askerlerle yeniden masaya oturması sokak tarafından uygun karşılanmadı.
KASIM
İklim Zirvesi’nde anlaşma
İskoçya’nın Glasgow kentinde gerçekleştirilen 26. BM İklim Değişikliği Konferansı’nda (COP26) ülkeler, iklim değişikliğine karşı alınacak bir dizi önlemi içeren bir anlaşmayı imzaladı. Anlaşmada, kömürün aşamalı olarak azaltılması taahhüdü, 2030 yılına kadar emisyon azaltma planlarının düzenli olarak gözden geçirilmesi ve gelişmekte olan ülkelere daha fazla finansal destek gibi önemli kararlar var. İmzalanan anlaşma, kömür kullanımını azaltmayı hedefleyen tarihteki ilk anlaşma.
Polonya-Belarus göçmen krizi
Ülkelerindeki ekonomik kriz ve siyasi baskılardan kaçıp, Avrupa ülkelerine sığınmak isteyenlerin yıllardır maruz kaldıkları dram bu kez Polonya-Belarus sınırında yaşandı. En az iki bin kişi kasım ayında Polonya-Belarus sınırına yığıldı. Polonya askerleri sınırın Belarus tarafında tel örgülerin arkasındaki göçmenleri uzaklaştırmak için zaman zaman gaz bombaları kullandı. Geceleri hava sıcaklığının sıfırın altına düştüğü bölgede bazı göçmenler hayatını kaybetti. AB, NATO ve ABD aylardır Belarus’u, göçmen akınını koordine etmekle suçluyor.
ARALIK
‘Demokrasi’ zirvesi
ABD’nin ev sahipliğinde düzenlenen evrensel insan hakları ve demokrasinin geliştirilmesi konularına odaklanan “Demokrasi Zirvesi” 9 Aralık 2021 günü başladı. ABD Başkanı Joe Biden, dünyanın birçok ülkesinden temsilcilerin katıldığı ve video konferans yoluyla gerçekleşen zirvede açıklamalarda bulundu. Zirveye Türkiye’nin yanı sıra Rusya, Çin ve Macaristan davet edilmedi.
Beyaz Saray’dan gerçekleştirdiği sanal konferansta 100’den fazla katılımcıya seslenen Biden, dünyada demokrasinin teşvik edilmesine yönelik vurgu yaptı. Dünyada pek çok askeri darbeyi organize ettiğini unutmuş görünen ABD’nin Başkanı Biden, dünyanın her yerinden demokrasi ve evrensel insan hakları konusunda endişe verici sorunların olduğunu belirterek, “demokrasinin liderlere ihtiyacı olduğunu” ifade etti.
